Σκέψεις περί της εκλογής νέου Προέδρου της Δημοκρατίας.

Του Άρη Πετράκη
03/10/2024

Το 2025 λήγει η θητεία της Προέδρου της Δημοκρατίας (στο εξής: ΠτΔ) και θα γίνει η εκλογή νέου ΠτΔ από τη Βουλή. Το καλοκαίρι που πέρασε ξεκίνησε από πολιτικούς και δημοσιογράφους η δημόσια συζήτηση για τα πρόσωπα που θα προταθούν για τη θέση του ΠτΔ και για τις πολιτικές εξελίξεις που πιθανώς προκαλέσει η διαδικασία εκλογής του.

Για παράδειγμα, στις 21-6-2024 αναρτήθηκε στην ιστοσελίδα της εφημερίδας «Το Βήμα» άρθρο με τίτλο «Γιατί η εκλογή Προέδρου της Δημοκρατίας δεν θα είναι μια τυπική υπόθεση» και υπότιτλο «Οι πολιτικές εξελίξεις και τα σενάρια γύρω από την Προεδρική εκλογή. Πού θα αναζητήσει συμμάχους ο Κυριάκος Μητσοτάκης;»[1]. Στο ανωτέρω άρθρο αναφέρεται ότι «Μετά την αναθεώρηση του 2019, η Βουλή δεν διαλύεται αν ο υποψήφιος δεν λάβει στην τρίτη ψηφοφορία τα 3/5 του συνόλου των βουλευτών, δηλαδή 180 ψήφους, και δεν προκηρύσσονται εκλογές. Πρόεδρος της Δημοκρατίας αναδεικνύεται όποιος/α συγκεντρώσει στην τέταρτη ψηφοφορία την απόλυτη πλειοψηφία, 151 ψήφους. Αν ούτε αυτό γίνει κατορθωτό, τότε στην πέμπτη και τελευταία ψηφοφορία αρκεί η σχετική πλειοψηφία, κάτω από 151 βουλευτές, χωρίς να ορίζεται κατώτερο όριο. Ένας Πρόεδρος της Δημοκρατίας με τόσο μικρή αποδοχή και κομματικά «χρωματισμένος» δεν θα έχει το κύρος να επιτελέσει τα λιγοστά του καθήκοντα, τα οποία όμως δεν είναι ασήμαντα, καθώς στις αρμοδιότητές του ανήκει και η σύγκληση του Συμβουλίου Πολιτικών Αρχηγών.». Από το ανωτέρω απόσπασμα προκύπτει ότι ο αρθρογράφος παραδέχεται πως ο ΠτΔ  έχει λιγοστά καθήκοντα πλην όμως τα θεωρεί σημαντικά και για να υποστηρίξει αυτή την άποψη δίνει ως παράδειγμα την σύγκληση από τον ΠτΔ του Συμβουλίου Πολιτικών Αρχηγών.

Σε άλλο άρθρο με τίτλο «Ζητείται δεξιός Πρόεδρος της Δημοκρατίας», που αναρτήθηκε στην ειδησεογραφική ιστοσελίδα News 24/7 στις 29-6-2024, προτείνονται ως πιθανοί υποψήφιοι ΠτΔ οι «δεξιοί» Αντώνης Σαμαράς, Κώστας Καραμανλής, Κώστας Τασούλας και Παναγιώτης Πικραμμένος και αναλύονται οι λόγοι για τους οποίους θα μπορούσε να επιλεγεί καθένας από αυτούς. Από το ανωτέρω άρθρο καθίσταται ολοφάνερο ότι η κυβέρνηση μπορεί να εκλέξει «δεξιό» ΠτΔ. Κατά συνέπεια, τυχόν επιλογή μη «δεξιού» ΠτΔ θα πρέπει να αιτιολογηθεί πολιτικά από την «δεξιά» κυβέρνηση της Ν.Δ.

Μετά από τα πρώτα δημοσιεύματα περί της εκλογής ΠτΔ, ο Πρωθυπουργός φέρεται να δήλωσε ότι το πρόσωπο του ΠτΔ πρέπει να έχει ευρύτερη αποδοχή και έσπευσε να σταματήσει την όποια δημόσια συζήτηση επί του θέματος δηλώνοντας ότι η συζήτηση θα ανοίξει τον Φεβρουάριο του 2025, όπως προκύπτει από άρθρο που αναρτήθηκε στην ιστοσελίδα της εφημερίδας «Η Ναυτεμπορική» στις 16-7-2024 με τίτλο «Κ. Μητσοτάκης: δεν θα αποφασίσω μόνος μου για Πρόεδρο Δημοκρατίας»[2].

Αναμένοντας την επανέναρξη του δημοσίου διαλόγου για την εκλογή του νέου ΠτΔ αξίζει κανείς να παρατηρήσει ότι κάποιοι προσπαθούν να αποκρύψουν από τους πολίτες ότι μετά από την αναθεώρηση του Συντάγματος το 2019, η εκλογή του ΠτΔ μπορεί να γίνει από την εκάστοτε κυβέρνηση, που έχει την πλειοψηφία των βουλευτών, χωρίς να χρειάζεται να συνεργαστεί ή να υποστηριχθεί από κόμματα ή βουλευτές της αντιπολίτευσης.

Συγκεκριμένα, σύμφωνα με το άρθρο 32 του αναθεωρημένου Συντάγματος του 2019[3], η εκλογή ΠτΔ επιτυγχάνεται με μία διαδικασία που μπορεί να περιλάβει από μία έως πέντε διαδοχικές ψηφοφορίες στη Βουλή, μεταξύ των οποίων προβλέπεται κάθε φορά η πάροδος χρονικού διαστήματος πέντε ημερών. Αν επιτευχθεί η εκλογή ΠτΔ σε οποιαδήποτε ψηφοφορία, εννοείται ότι οι υπόλοιπες παραλείπονται. Συγκεκριμένα, για την εκλογή ΠτΔ στην πρώτη και τη δεύτερη ψηφοφορία απαιτείται η θετική ψήφος 200 βουλευτών, στην τρίτη ψηφοφορία απαιτείται η θετική ψήφος 180 βουλευτών, στην τέταρτη ψηφοφορία απαιτείται η θετική ψήφος τουλάχιστον 151 βουλευτών και στην πέμπτη ψηφοφορία απαιτείται μόνο σχετική πλειοψηφία. Επομένως, θεωρητικά, στην πέμπτη ψηφοφορία μπορεί να εκλεγεί ΠτΔ ακόμα και με την θετική ψήφο 1 βουλευτή, αν όλοι οι υπόλοιποι βουλευτές απέχουν. Συνεπώς, μπορεί να εκλεγεί ΠτΔ στην πρώτη ψηφοφορία ή το αργότερο στην πέμπτη ψηφοφορία, δηλαδή μετά από 24 ημέρες.

Στο παρελθόν, πριν από την αναθεώρηση του Συντάγματος, η εκάστοτε κυβέρνηση έκανε πολιτικά παζάρια και συμφωνίες κάτω από το τραπέζι με κόμματα και βουλευτές της αντιπολίτευσης, ώστε να μη βρεθεί σε αδυναμία εκλογής ΠτΔ, που θα οδηγούσε σε πτώση της κυβέρνησης και προκήρυξη βουλευτικών εκλογών. Το πολιτικό παζάρι μεταξύ των κομμάτων εξουσίας ενίοτε περιελάμβανε στοιχεία πολιτικού εκβιασμού. Για παράδειγμα, αν κυβερνούσε η «δεξιά» αλλά δεν είχε τους βουλευτές που χρειαζόταν για να εκλέξει ΠτΔ, τότε η κυβέρνηση πρότεινε έναν «κεντρώο» ή «αριστερό» για τη θέση του ΠτΔ, ώστε να τον ψηφίσουν τα υπόλοιπα κόμματα και το αντίστροφο. Έτσι προέκυπτε δήθεν ισορροπία στην πολιτική ζωή ενώ στην πραγματικότητα τα κόμματα εξουσίας μοίραζαν μεταξύ τους την πίτα της εξουσίας. Για να δικαιολογηθεί αυτή η πρακτική είχαν αναγάγει την συναίνεση των κομμάτων εξουσίας στην εκλογή ΠτΔ σε δήθεν θέσφατο. Τα κόμματα εξουσίας ισχυρίζονταν διαχρονικά ότι ο ΠτΔ πρέπει να είναι άτομο ευρείας αποδοχής, που εκφράζει όλους ή όσο το δυνατόν περισσότερους πολίτες. Ουδέποτε εξήγησαν γιατί το ίδιο δεν θα έπρεπε να ισχύει για την Κυβέρνηση και γενικότερα όλες τις θέσεις της εκτελεστικής εξουσίας...

Από τη νέα συνταγματική διάταξη (άρθρο 32) σε συνδυασμό με το γεγονός ότι η εκάστοτε κυβέρνηση διαθέτει την απόλυτη πλειοψηφία των βουλευτών (τουλάχιστον 151) προκύπτει ότι αυτή έχει την δυνατότητα να εκλέξει ως ΠτΔ το πρόσωπο της επιλογής της χωρίς να εξαρτάται από τα λοιπά κόμματα και βουλευτές της αντιπολίτευσης. Επομένως, είναι βέβαιο ότι το 2025 το κυβερνόν κόμμα θα μπορεί να εκλέξει όποιον επιθυμεί ως ΠτΔ. Η μοναδική περίπτωση μη εκλογής προσώπου της αρεσκείας του κυβερνόντος κόμματος ως ΠτΔ, ειδικά στην τέταρτη ψηφοφορία, θα ήταν αν ένας ικανός αριθμός βουλευτών του καταψήφιζε τον προτεινόμενο ΠτΔ ή απείχε από την ψηφοφορία και ταυτόχρονα δεν ψήφιζαν τον προτεινόμενο ΠτΔ βουλευτές άλλων κομμάτων, ώστε να υπάρξουν 151 θετικές ψήφοι. Το σενάριο αυτό φαίνεται ως σενάριο επιστημονικής φαντασίας, αν αναλογιστούμε πόσες φορές έχει επιβληθεί η λεγόμενη «κομματική πειθαρχία» στους βουλευτές της Ν.Δ. αλλά και άλλων κομμάτων ακόμα και για απλά νομοσχέδια. Αλλά και σε μία τέτοια περίπτωση, θα ακολουθήσει η πέμπτη ψηφοφορία, όπου είναι βέβαιο ότι θα εκλεγεί ΠτΔ. Σε κάθε περίπτωση, τυχόν εκλογή ΠτΔ με σχετική πλειοψηφία στην πέμπτη ψηφοφορία, σύμφωνα με το αναθεωρημένο Σύνταγμα, θα αποτρέψει τυπικά την προσφυγή σε βουλευτικές εκλογές λόγω αδυναμίας εκλογής ΠτΔ, όπως συνέβαινε παλαιότερα, όμως πολιτικά θα μεταφραστεί ως απόσυρση της εμπιστοσύνης της Βουλής στην Κυβέρνηση.

Παρότι είναι ξεκάθαρο ότι η κυβέρνηση της Ν.Δ. δεν έχει ανάγκη τα λοιπά κόμματα για να εκλέξει ΠτΔ, τα Μ.Μ.Ε. συνεχίζουν να αναπαράγουν το παραμύθι της Κυβέρνησης περί ανάγκης ευρείας συναίνεσης επί του προσώπου του ΠτΔ. Τα καθεστωτικά Μ.Μ.Ε. διαδίδουν ότι ο Πρωθυπουργός κρατάει κλειστά τα χαρτιά του μέχρι νεωτέρας, λες και οι πολίτες αγωνιούν για το αποτέλεσμα ή δεν ξέρουν ότι η Κυβέρνηση θα εκλέξει το πρόσωπο της αρεσκείας της, είτε θέλουν είτε δεν θέλουν οι βουλευτές της αντιπολίτευσης. Το πρόσωπο της αρεσκείας της Κυβέρνησης ή του Πρωθυπουργού δεν είναι σίγουρο ότι θα είναι κάποιος «δεξιός» παρά τα σχετικά δημοσιεύματα με τα οποία εσωκομματικοί αντίπαλοι πιέζουν πολιτικά τον Πρωθυπουργό. 

Σε κάθε περίπτωση, μόνο οι αδαείς, που δεν ασχολούνται με την πολιτική, συνεχίζουν να πιστεύουν ότι το πρόσωπο του ΠτΔ, από όποιον πολιτικό χώρο κι αν προέρχεται, θα κάνει την διαφορά υπηρετώντας έναν «διακοσμητικό» θεσμό. Αξίζει να θυμηθούμε ότι κατά την περίοδο της οικονομικής κρίσης αρκετοί πολίτες δημοκρατικών πεποιθήσεων πίστευαν ότι ο ΠτΔ θα έκανε παρεμβάσεις κατά των μνημονίων, θα ανέπεμπε νομοσχέδια στη Βουλή, δεν θα υπέγραφε κάποια Προεδρικά Διατάγματα κλπ. Όλοι αυτοί διαψεύσθηκαν από τα γεγονότα. Στην πραγματικότητα, και όχι στην πολιτική θεωρία, το αξίωμα του ΠτΔ είναι σχεδόν «διακοσμητικό» για τη λειτουργία του πολιτεύματος, όπως προκύπτει τυπικά από τις αρμοδιότητές του αλλά και ουσιαστικά από τον τρόπο άσκησης αυτών από τους διατελέσαντες ΠτΔ. Μάλιστα στη συνείδηση των περισσοτέρων πολιτών το αξίωμα του ΠτΔ είναι απόλυτα «διακοσμητικό» και όχι σχεδόν «διακοσμητικό».

Συνεπώς, η δημόσια συζήτηση για την εκλογή νέου ΠτΔ ουδεμία αξία έχει από τη στιγμή που οι πραγματικές του εξουσίες είναι ελάχιστες (π.χ. απονομή χάριτος σε καταδικασμένους εγκληματίες, σύγκληση Συμβουλίου Πολιτικών Αρχηγών). Στο σημείο αυτό αξίζει να θυμηθούμε τα Συμβούλια Πολιτικών Αρχηγών, που πραγματοποιήθηκαν προ μίας δεκαετίας περίπου χωρίς τη Χρυσή Αυγή και το Κ.Κ.Ε., για να κατανοήσουμε την σπουδαιότητα (!!!) της σύγκλησής τους από τον ΠτΔ…

Εν κατακλείδι, και σε άλλα κράτη ο ανώτατος άρχοντας έχει «διακοσμητικό» ρόλο, όπως για παράδειγμα ο βασιλιάς της Σουηδίας, αλλά τουλάχιστον σ’ αυτά τα κράτη ο ανώτατος άρχοντας συνδέεται με την ιστορία της χώρας. Στον ελληνικό λαό γεννώνται αρκετά ερωτήματα περί της εν γένει λειτουργίας του θεσμού του ΠτΔ. Οι Έλληνες ΠτΔ τί εξαιρετικό έπραξαν μέχρι σήμερα, ώστε να λαμπρύνουν τον θεσμό και να γραφτούν στην ιστορία; Τί παραπάνω είναι από διεκπεραιωτές διαδικασιών για τις οποίες απαιτείται για τυπικούς λόγους η υπογραφή τους (π.χ. διορισμός υπουργών, σύσταση προξενικών γραφείων, μεταθέσεις δικαστικών λειτουργών); Μετά από 100 ή 200 χρόνια, αν υπάρχει Ελληνισμός, οι ιστορικοί θα γράφουν για τα πολιτικά παζάρια για την εκλογή του εκάστοτε ΠτΔ, που τυπικά είναι ο αρχηγός των Ενόπλων Δυνάμεων, ή για τους πολέμους τους οποίους διεξήγαγαν Εθνικοί Κυβερνήτες και βασιλείς-στρατηλάτες; Τα κόμματα εξουσίας αποφεύγουν συστηματικά να δώσουν απαντήσεις σε τέτοιου είδους ερωτήματα ουσίας και επιμένουν να στηρίζονται σε θεωρίες περί ΠτΔ ευραίας αποδοχής, συναίνεσης των κομμάτων κ.ο.κ. ακόμα και τώρα που κάτι τέτοιο δεν είναι απαραίτητο για την εκάστοτε κυβέρνηση.

ΠΗΓΕΣ:

Το Βήμα, 21-6-2024: «Γιατί η εκλογή Προέδρου της Δημοκρατίας δεν θα είναι μια τυπική υπόθεση», https://www.tovima.gr/2024/06/21/politics/giati-i-eklogi-proedrou-tis-dimokratias-den-tha-einai-mia-typiki-ypothesi/

News 24/7, 29-6-2024: «Ζητείται δεξιός Πρόεδρος της Δημοκρατίας», https://www.news247.gr/magazine/politics/ziteitai-dexios-proedros-tis-dimokratias/

Η Ναυτεμπορική, 16-7-2024: «Κ. Μητσοτάκης: δεν θα αποφασίσω μόνος μου για Πρόεδρο Δημοκρατίας», https://www.naftemporiki.gr/politics/1716977/k-mitsotakis-den-tha-apofasiso-monos-moy-gia-proedro-dimokratias/

[1] https://www.tovima.gr/2024/06/21/politics/giati-i-eklogi-proedrou-tis-dimokratias-den-tha-einai-mia-typiki-ypothesi/

[2] https://www.naftemporiki.gr/politics/1716977/k-mitsotakis-den-tha-apofasiso-monos-moy-gia-proedro-dimokratias/

[3] Φ.Ε.Κ. Α΄  211/2019.

Σημείωση "φ": Υπεύθυνος για το άρθρο είναι αποκλειστικά ο αρθρογράφος. Οι θέσεις του είναι προσωπικές και τίθενται σε δημόσιο διάλογο σε πνεύμα ελευθερίας.