Μία μικρή αποτύπωση του Εθνομάρτυρος  Ρήγα Φεραίου.

Του Β. Μακρυπούλια

Ο Ρήγας ήταν Θεσσαλός στην καταγωγή, γεννήθηκε μάλιστα στις Φερρές από γονείς ορθοδόξους χριστιανούς. Στη Ζαγορά της Θεσσαλομαγνησίας υπήρξε Ελληνικό σχολείο στο οποίο εμαθήτευσε ο Ρήγας, ήταν μάλιστα τόσο ευφυής και επιμελής ώστε ξεπέρασε ακόμα και αυτόν τον δάσκαλό του τον περίφημο λόγιο Κωνσταντίνο. Ανέπτυξε όμως φιλελεύθερο χαρακτήρα και ιδέες επειδή δεν άντεχε την οθωμανική σκλαβιά, και σε αυτό το σημείο διαφοροποιήθηκε από τους δασκάλους του. Είναι πράγματι σημαντικό να σημειωθεί ότι  ο αέρας ελευθερίας που παρέσυρε το Ρήγα, μάλλον πήγαζε από το βαθύ χαρακτήρα του, τις δυνάμεις του μυαλού του και της ψυχής του, γιατί ο φιλελευθερισμός του ξεπέρασε όσα του δίδαξαν κατά καιρούς οι δάσκαλοί του. Αν και οι εκπαιδευτικές γνωριμίες του κατά καιρούς έπαιξαν σημαντικό ρόλο στο πλάσιμο των ιδεών του και των πράξεών του.

Ας αναφέρουμε το Δημήτριο Καταρτζή Βυζάντιο, ο οποίος σε προχωρημένη ηλικία γνωρίσθηκε με το Ρήγα και ενθουσιάσθηκε από το φρόνημά του. Από αυτόν το σοφό δικαστικό ο Ρήγας διδάχθηκε τη Γαλλική και την Αραβική γλώσσα, εμελέτησε σχετικές πηγές, από αυτόν τον ένθερμο πατριώτη έλαβε φλογερά πράγματι διδάγματα περί της ελευθερίας των Ελλήνων. Πάντως ο Ρήγας έφθασε στη Βλαχία περί το 1790, όταν ηγεμών τοποθετήθηκε ο Μαυρογένης. Μόλις αυτός ο ηγεμόνας έμαθε τα λόγια προσόντα του Ρήγα αμέσως τον προσέλαβε ως γραμματέα του, φαίνεται λοιπόν ότι από τη θέση αυτή ο Ρήγας απέκτησε σαφή άποψη περί των τεκταινομένων στην οθωμανική περιφέρεια και γενικά περί των εξελίξεων στη διεθνή γεωπολιτική σκηνή. Εξάλλου ο ηγεμόνας δεν ήταν τυχαίο πρόσωπο εάν σκεφθεί κανείς ότι ήταν διερμηνέας του οθωμανικού στόλου, του Καπετάν πασά,  με τη μεσιτεία του οποίου έλαβε την πολιτική θέση του στη Βλαχία.

Ο Ρήγας λοιπόν ήταν γνώστης των πολιτικών και γεωπολιτικών πραγμάτων της εποχής του. Φύση όμως ελεύθερη, ρηξικέλευθη, ποτισμένη με μάθηση και γνώση, φαινόταν ότι ήταν δημιουργημένη για εξαιρετικά καινοτόμα πράγματα και καταστάσεις: το παρακάτω περιστατικό φανερώνει όσα εδώ είπαμε: Όταν ξέσπασε ο ρωσοτουρκικός πόλεμος ο Πασβάνογλου με 1200 στρατιώτες πήγε στα μέρη όπου ηγεμόνευε ο Μαυρογένης: Όταν συνέβη ένα άσχημο περιστατικό (ο Πασβάνογλου χαστούκισε το θείο του Μαυρογένη γιατί τον θεώρησε υπεύθυνο για την έλλειψη τροφών) ο Ρήγας δεν υπήκουσε το ηγεμόνα και διέσωσε τον Πασβάνογλου, φανερώνοντας ότι ήταν εκ φύσεως γενναίος και ελεύθερος σε όσα σκεπτόταν και αποφάσιζε.

Ο ηγεμόνας Μαυρογένης εκτελέσθηκε βάναυσα από δήμιο του σουλτάνου, μάλλον ο Ρήγας αντελήφθη την όλη σκηνή την οποία εκμυστηρεύθηκε και στο Χριστόφορο Περραιβό, από αυτό το γεγονός καταλαβαίνουμε ότι το έργο και η ζωή του Ρήγα επηρεάσθηκαν όχι μόνον από πνευματικά και κληρονομικά χαρακτηριστικά αλλά και από πραγματικά γεγονότα όταν ο Ρήγας από κοντά ένοιωσε τη βαναυσότητα των οθωμανών ώστε να ονειρευθεί έναν κόσμο ελεύθερο όπως η Ελληνική του Δημοκρατία.

Όταν λοιπόν οι Ρώσοι εισήλθαν στο Βουκουρέστι διώχνοντας τους τούρκους, ο Ρήγας εγκαταστάθηκε στο Βουκουρέστι και με το σοφό Καταρτζή αφοσιώθηκε στη σύνταξη γεωγραφικών χαρτών. Εκεί τον συνάντησε ο Πασβάνογλου πασάς ο οποίος επισκέφθηκε το Ρήγα με πολλά δώρα ευχαριστώντας τον και πάλι επειδή του έσωσε τη ζωή. Μέσα από το λόγο που του απέδωσε ο Φεραίος μαθαίνουμε πολλά για τη θεολογία του Έλληνος οραματιστού. Συγκεκριμένα ο Ρήγας πίστευε σε ένα κοινό θεό για όλους τους ανθρώπους ώστε όλοι οι άνθρωποι είναι αδελφοί μεατξύ τους. Ο Έλληνας διαφωτιστής πίστευε ότι άσχετα με το επάγγελμα και τις ενασχολήσεις τους οι άνθρωποι θα πρέπει να νοιώθουν παιδιά ενός θεού συναισθανόμενοι κοινή συμπάθεια και ευαρέσκεια. Είναι πάντως χαρακτηριστικό ότι συζητεί για τούρκους και χριστιανούς. Αυτό ίσως εξηγείται από το γεγονός ότι στην εποχή που έζησε ο μεγάλος Επαναστάτης οι περιοχές ήταν χωρισμένες ανάλογα με το θρήσκευμα άρα ήταν χριστιανοί από τη μία μεριά και οι τούρκοι ως κατακτητές από την άλλη. Ίσως προχώρησε σε  τέτοιο διαχωρισμό από το γεγονός ότι πίστευε πώς  εάν εκλείψει ο ισλαμικός φανατισμός από τους τούρκους και τη στιγμή κατά την οποία ο Ελληνικός πολιτειακός ειδικά πολιτισμός είχε ιδρύσει το τουρκικό κράτος να υπήρχε μία προσέγγιση ανάμεσα στα βαλκανικά έθνη.

Στην ομιλία του όμως προς τον Πασβάνογλου ο  Ρήγας αποκαλύπτει και άλλα σημαντικότατα στοιχεία της πολιτικής του θεωρίας. Θεωρεί ότι θα πρέπει να μαζευθούν οι νουνεχείς πασάδες των τούρκων και να συμβάλουν στη συνένωση και ειρηνική συνύπαρξη των πληθυσμών της αυτοκρατορίας, προκειμένου η ζωή για όλους να καλυτερεύσει. Θεωρεί ότι ο σουλτάνος εξέχασε όσα λέγει το κοράνιο για τους λαούς της βίβλου και πιστεύει πώς εάν οι λαοί θυμηθούν όσα τους ενώνουν μπορεί να οδηγηθούν σε μία καλύτερη ζωή. Θεωρούμε ότι με βάση τη μόρφωση του Ρήγα ο σπουδαίος Έλληνας επαναστάτης εστήριξε τα λεγόμενά του αυτά όχι απλά στα μηνύματα του γαλλικού διαφωτισμού. Είμαστε πεπεισμένοι ότι εγνώρισε ότι ο πλατωνισμός και ο αριστοτελισμός του Λόγου, δημιούργησε την βυζαντινή πολιτειολογία η οποία προσέδωσε κρατική οντότητα και στους οθωμανούς. Ας μην λησμονούμε ότι ο Μουράτ στηριζόμενος στους βυζαντινούς δημιούργησε το οθωμανικό συγκεντρωτικό πολιτειακό σύστημα. Άρα ο Ρήγας θεωρεί ότι ήλθε ο καιρός της Ελληνικής έλλογης αποκατάστασης. Οι άνθρωποι μπορούν ενώπιον του Ελληνικού Λόγου, ό οποίος καλύπτει την ύπαρξη, τις φυσικές κατηγορίες, τη συμπαντική κίνηση, τις ανθρώπινες σχέσεις, να θέσουν νέες οικουμενικές βάσεις στη ζωή τους.

Ο Ρήγας έφθασε στη Βιέννη έχοντας κυρίως ως σκοπό του να μεταδώσει τις ιδέες του και να εκδώσει τα έργα του. Αυτή   είναι μία εξαιρετικά σημαντική παρατήρηση, διότι φανερώνει την πνευματική ωριμότητα του οραματιστή και κυρίως το ότι υπήρχε ακροατήριο να τον διαβάσει και να τον ακολουθήσει. Προτίμησε τη Βιέννη λόγω της πνευματικής και οικονομικής λάμψης της. Υπήρχαν πολλοί ομογενείς έμποροι, σπουδαγμένοι νέοι, οι οποίοι εθαύμασαν τις ιδέες του Έλληνος λογίου, ειδικά τους Θούριούς του. Εκεί όπου συγκεντρώνονται άπειρες από τις πολιτικές ιδέες του Ρήγα. Παρουσιάζει εξαιρετικό πολιτικό ενδιαφέρον το σύνολο των στίχων όπου αναφέρει ο διαφωτιστής ότι δεν είναι καλή η αναρχία, δεν είναι πρέπον και σωστό έλλογα όντα να ζούν υπό το καθεστώς της αναρχίας. Μας θυμίζει έντονα την Αντιγόνη του Σοφοκλέους όπου η αναρχία καταρρίπτεται διότι ο άνθρωπος έχει Νού σαν το Θεό να θεσπίσει κοινωνία αγάπης, δημιουργίας και νόμου, εξάλλου ο μεγαλύτερος υμνητής της ευνομουμένης κοινωνίας παραμένει ο Έλλην Σωκράτης, ο αρνούμενος υπό το βλέμμα των Νόμων να δραπετεύσει από τη φυλακή. Ο  Ρήγας στο Θούριό του διαφημίζει το κράτος δικαίου και του νόμου, θεωρεί ανάξιο για τους Έλληνες να ζούν υπό το φόβο του διωγμού και της αναρχίας, διαφημίζει λοιπόν την έλευση της Ελληνικής Πολιτείας, οι Έλληνες πρέπει να αποκτήσουν δικό τους κράτος ώστε αρμονικά και έννομα να συνεχίσουν το ιστορικό τους ταξίδι. Βεβαιότατα η Πατρίδα αντιπροσωπεύει την Οικία όπου  ενυπάρχουν όλοι εκείνοι (Έλληνες και λοιποί μετέχοντες της Ελληνικής Παιδείας και τρόπου ζωής) επίσης εκεί ενυπάρχουν όλες εκείνες οι αξίες των μεγίστων Ελλήνων ανθρωπιστών (σεβασμός, νοητική εξέλιξη, ηθική επάρκεια, ευδαιμονία, αυτάρκεια, ενδελέχεια, πρόοδος)  ώστε η Πατρίδα να αποτελεί εφαλτήριο προόδου και ιστορικής αλλά και πολιτισμικής εξέλιξης. Μέσα από το Θούριο ο Ρήγας ξεκάθαρα τίθεται υπέρ της επαναστάσεως ως του αναγκαίου εκείνου μέσου κατ΄ αρχάς απελευθέρωσης, πρίν η πολιτειακή κουλτούρα και η νοητική επάρκεια των Νεοελλήνων οδηγήσει σε ένα άρτιο ιστορικά και βιωματικά κράτος .

Ο Ρήγας είναι ο κατ΄ εξοχήν δάσκαλος του κρυφού σχολείου, είναι χαρακτηριστικό ότι λόγω του φόβου της αυστριακής αστυνομίας ο Γεωγραφικός χάρτης, ο Δ΄τόμος του Αναχάρσιδος, η Φυσική και ο Τρίπους, νύκτα ετυπώθηκαν μέσα από άκρα μυστικότητα. Βέβαια ο μέγας Επαναστάτης ήξερε ότι όλα αυτά ήταν πνευματική βοήθεια προς την πνευματική αναγέννηση του Γένους. Ο Ρήγας κατάλαβε ότι η Ελλάδα χρειαζόταν δυτική βοήθεια προκειμένου να απελευθερωθεί από τον τουρκικό ζυγό. Έγειρε λόγω της Ναοπελόντειας λάμψης προς τη Γαλλία, μάλιστα εκπόνησε ολόκληρο σχέδιο προκειμένου να προσεγγίσει το μεγάλο Γάλλο στρατάρχη: Από ξύλο που προμηθεύθηκε από το θεσσαλικό κάμπο κατασκεύασε ταμβακοθήκη την οποία έστειλε στο Ναπολέοντα. Πράγματι προσέγγισε το Ναπολέοντα, ο οποίος μάλιστα τον εκάλεσε και στη Βενετία όταν την κυρίευσε, ο Ρήγας εξέθεσε στο Γάλλο ηγεμόνα όλη την κατάσταση προκειμένου αυτός να βοηθήσει τον δίκαιο αγώνα των Ελλήνων. Ο Έλληνας μάλιστα αγωνιστής εθέλησε να στείλει συνολικά το έργο του στον Γάλλο ηγεμόνα, το συσκεύασε και το έστειλε στην Τεργέστη στο κατάστημα του φίλου και συναγωνιστή του Αντωνίου Κορωνιού Χίου, ο οποίος είχε ως συνέταιρο κάποιον Δημήτριο Οικονόμου από την Κοζάνη. Ο Χίος δυστυχώς απουσίαζε για  δουλειές, και αγενώς τελείως άνοιξε το πακέτο ο Οικονόμου, ο οποίος κατάλαβε το περιεχόμενο: Αυτός αμέσως θέλησε να συμβουλευθεί το φίλο του Πλασταρά ο οποίος τον συμβούλευσε να παραδώσει κανονικά και το έγγραφο και το πακέτο στους δικαιούχους του. Ο Οικονόμου προδοτικά και  απάνθρωπα πράξας πήγε στο Νομάρχη στην Τεργέστη στο βαρώνο Πετόνκη και παρέδωσε όλο το υλικό του Ρήγα. Όταν επέστρεψε ο Ρήγας και καθώς ετοιμαζόταν προς κανονισμένη συνάντηση με το Ναπολέοντα συνελήφθη από την  αστυνομία στην Τεργέστη. Είναι χαρακτηριστικό ότι ο Ρήγας απολογούμενος ενώπιον της ομάδας του Νομάρχη δήλωσε ότι κατέφυγε στην Αυστρία, Κράτος ισχυρόν, φιλελληνικό, χριστιανικό, σοφό και φιλάνθρωπο, ώστε εκεί να συγγράψει όσα ήταν αναγκαία για την ελευθερία του Έθνους του. Εδήλωσε επίσης ότι του φαίνεται αδύνατον ο Αυστριακός αυτοκράτορας να μην επιθυμεί της απελευθέρωσης ενός Έλληνα απογόνου ενδόξου Έθνους. Τελικά και επειδή ο αυτοκράτορας της Αυστρίας Φραγκίσκος εφοβείτο την κήρυξη εναντίον του πολέμου και εκ μέρους των Γάλλων αλλά και του σουλτάνου, τελικά παρέδωσε το Ρήγα στους τούρκους. Επειδή ο Πασβάνογλου είχε κλείσει τις διόδους προς την Κωνσταντινούπολη κανονίσθηκε οι συλληφθέντες να δολοφονηθούν στο Βελιγράδι, επειδή μάλιστα ο Ρήγας χτύπησε το δήμιό του, κανονίσθηκε να εκτελεσθεί στη φυλακή και να πεταχθεί το σώμα του στα ρεύματα του ποταμού Ίστρου ώστε να μην τον εύρουν ποτέ οι Έλληνες.

Η πνευματική δύναμη του Ρήγα στηρίχθηκε – όπως φαίνεται και μέσα από τα ποιήματά του όπου κάνει λόγο για το Λεωνίδα και το Θεμιστοκλή και τον Επαμεινώνδα- στην πίστη ότι το Ελληνικό Έθνος έχει αρραγή ενότητα και συνέχεια μέσα στο χρόνο. Αυτή η  συνέχεια ως ποταμός ποτίζει την Πατρίδα η οποία σαν κοινός τόπος εμπερικλείει όλους τους Έλληνες οι οποίοι διαθέτουν λαμπρή κληρονομιά και διαθήκη προκειμένου να θυμηθούν, να μορφωθούν, να ελπίσουν και να αγωνισθούν για την απελευθέρωση του Έθνους. Ο Αγώνας του Ρήγα είναι αγώνας συνειδητός, στηριζόμενος στη γνώση του για το μεγαλείο του Ελληνικού Έθνους. Επειδή ακριβώς ήξερε τον ιστορικό και πολιτιστικό ρόλο των Ελλήνων θέλησε να συνεχισθεί αυτή η τεράστια κληρονομιά η οποία θα βοηθούσε και πάλι τον κόσμο να προχωρήσει μπροστά, ελεύθερη και δυνατή Ελλάδα σήμαινε για το Ρήγα παγκόσμια πηγή πνεύματος και πολιτισμού. Η καλύτερη πράγματι μνήμη του είναι η μίμησή του με όποιον ο καθένας τρόπο μπορεί.

Βασίλειος Μακρυπούλιας,

Δρ. Φιλοσοφίας

Σημείωση "φ": Υπεύθυνος για το άρθρο είναι αποκλειστικά ο αρθρογράφος. Οι θέσεις του είναι προσωπικές και τίθενται σε δημόσιο διάλογο σε πνεύμα ελευθερίας.