Το Κέντρο Μελετών & Προώθησης Εθνικών Ιδεών Φ (Κέντρο Φ), θέλοντας να τιμήσει τα 80 Χρόνια από την εποποιΐα του 1940 (και σε συνέχεια της δράσης τιμής που οργάνωσε για τα 2.500 Χρόνια από τη Μάχη των Θερμοπυλών και τη Ναυμαχία της Σαλαμίνας), συγκέντρωσε κείμενα τα οποία γράφτηκαν για αυτό τον σκοπό κατόπιν σχετικού καλέσματος τού Κέντρου Φ.
Σε πνεύμα επιστημονικής ελευθερίας, δίνονται στη δημοσιότητα για το ευρύ κοινό.
Γράφει ο Βασιλόπουλος Χάρης
ΕΡΓΑ και ΗΜΕΡΕΣ ΙΩΑΝΝΟΥ ΜΕΤΑΞΑ
Α) Ο Ιωάννης Μεταξάς πολιτικός
Κορυφαίο Εθνικιστικό έργο παρήγαγε το καθεστώς της 4ης Αυγούστου, του Εθνάρχη μας Ιωάννου Μεταξά.
H εγκαθίδρυση του εθνικού-ολοκληρωτικού καθεστώτος της 4ης Αυγούστου, εξου και Εθνικιστικό καθεστώς, επεβλήθη χωρίς να χυθεί ούτε μία σταγόνα ελληνικού αίματος! Την 10η βραδινή της 4ης Αυγούστου 1936!
Αρχικό μέλημα του κυβερνήτη υπήρξε η δημιουργία της Εθνικής Οργανώσεως Νεολαίας, της Ε.Ο.Ν.
Η Ε.Ο.Ν. απετέλεσε μία μαζική οργάνωση των νέων ηλικίας από 8 έως 25 ετών. Η Ε.Ο.Ν. ήταν έργο προσωπικό του Ιωάννου Μεταξά ο οποίος έβλεπε ότι το μέλλον του Έθνους ήταν στα χέρια των νέων. Προσπάθησε μέσα από την οργάνωση να τους δώσει υγιή ιδεώδη και εθνική υπερηφάνεια.
Τον Νοέμβριο του 1939 η Ε.Ο.Ν. αριθμεί πάνω από 750.000 μέλη και το 1940 ξεπερνούσαν το 1.000.000 που προέρχονται απ’ όλες τις κοινωνικές τάξεις. Πλούσιοι και πτωχοί, αγόρια και κορίτσια, παιδιά του Σχολείου, ίσοι μεταξύ τους, φορώντας όλοι την ίδια σκουρόχρωμη μπλε στολή και χαιρετώντας με προτεταμένη την δεξιά.
Παντού νέοι και νέες δραστηριοποιούνται. Διοργανώνονται αθλητικοί αγώνες, καλλιτεχνικές παραστάσεις, γίνεται εθνική διαπαιδαγώγηση και εθνική διαφώτιση, σύμφωνα με τις κοινωνικές και πολιτικές κατευθύνσεις της 4ηςΑυγούστου. Τα νεαρά αγόρια εκπαιδεύονται σε στρατιωτικές ασκήσεις για να είναι προετοιμασμένα σε αυτά που θα αντιμετωπίσουν αργότερα ως άνδρες. Οι καλύτεροι επιβραβεύονταν με ηθικές αμοιβές.
Η Ε.Ο.Ν. θα διαλυθεί τον Απρίλιο του 1941 (43 μήνες μετά τον θάνατό του), θα διατηρήσει όμως την αίγλη της και το μύθο της. Δεν είναι τυχαίο ότι οι κομμουνιστές ονόμασαν την αντιστασιακή νεολαιίστικη οργάνωσή τους Ε.Π.Ο.Ν., που παραπέμπει στην Εθνική Οργάνωση Νεολαίας, εκμεταλλευόμενοι έτσι τα πατριωτικά αισθήματα του ελληνικού λαού. Η Ε.Ο.Ν. ήταν ένα από τα κορυφαία έργα του καθεστώτος της 4ης Αυγούστου και προσωπικά του Εθνικού Κυβερνήτη Ιωάννου Μεταξά. Αν και με ολιγόχρονη Ιστορία, σφράγισε με την παρουσία της μια εποχή και αποτελεί πρότυπο οργάνωσης Νεολαίας ακόμα και σ’ ένα σύγχρονο Λαϊκό Εθνικό Κράτος.
Σύμφωνα με τις αρχές του Εθνικισμού, ο Ι. Μεταξάς οργάνωσε το Νέο Κοινωνικό Κράτος.
Η λίστα έργων που ακολουθεί φαντάζει επίκαιρη όσο ποτέ, έστω και αν έχουν περάσει 80 και πλέον έτη. Τόσο γερά ήταν τα θεμέλια που ετέθησαν, αλλά ακόμη και αυτά δεν μπόρεσαν να αντέξουν τρείς δεκαετίες, από τα τέλη της δεκαετίας του ’70, άνομης διαχείρισης, ταμειακής απάτης, και ξεπουλήματος του κράτους με τελευταίο αποτέλεσμα όλων αυτών, το μνημόνιο.
1) Καθιέρωση 8ώρου εργασίας και πληρωμής υπερωριών.
2) Καθιέρωση υποχρεωτικής αργίας την Κυριακή που υπεβλήθη σε 80 πόλεις και χωριά.
3) Καθιερώνεται η Πρωτομαγιά ως επίσημη εθνική εργατική εορτή.
4) Καθιέρωση υποχρεωτικής 15ήμερης αδείας μετ’ αποδοχών και θερινών διακοπών.
5) Καθιέρωση ελαχίστου εγγυημένου εισοδήματος. Καθορίζονται κατώτατα όρια μισθών και ημερομισθίων και υπογράφονται οι πρώτες συλλογικές συμβάσεις εργασίας, μέχρι το 1938 είχαν υπογραφεί 237 συλλογικές συμβάσεις.
6) Επέβαλε τις στολές εργασίας για τους εργάτες στα εργοστάσια, προκειμένου να μην φθείρουν τα ρούχα τους, να είναι όλοι ομοιόμορφα ντυμένοι και να αποφεύγονται εργατικά ατυχήματα.
6) Ίδρυση του ΙΚΑ. Έναρξη λειτουργίας: 1-12-1937.
7) Απαγορεύεται αυστηρά η παιδική εργασία.
8) Ίδρυση Κρατικών παιδικών σταθμών.
9) Θεσμοθετήθηκε και οργανώθηκε η νοσηλεία όλων των εργαζομένων. Δημιουργήθηκαν ιατρεία για την παρακολούθηση των εγκύων. Καταπολεμήθηκε η ελονοσία και δημιουργήθηκαν 42 ιατρεία.
10) Καταπολεμήθηκαν τα τραχώματα (η κύρια αιτία της τύφλωσης) και δημιουργήθηκαν 51 ιατρεία. Νοσηλεύτηκαν 7.124 παιδιά[1]
11) Οργανώθηκαν συσσίτια μαθητικά για 50.000 παιδιά.
12) Οργανώθηκαν συσσίτια απόρων ανέργων σε 48 πόλεις της Ελλάδος.
13) Ιδρύθηκε η «Εργατική Εστία» με στόχο να προσφέρει ψυχαγωγία, μαθήματα γραφής και ανάγνωσης, εκδρομές, θεατρικές παραστάσεις.
14) Ιδρύθηκε Σχολή Νοσοκόμων. Οργανώθηκε «Εκθεση Υγιεινής στο Ζάππειο το 1938».
15) Επιτυγχάνεται πλήρης απασχόληση. Ανεργία 0%.
16) Επιτυγχάνεται για πρώτη φορά στην ιστορία του Ελληνικού Κράτους, πλεονασματικός προϋπολογισμός.
17) Ξεκινούν οι πρώτες γεωτρήσεις για την άντληση πετρελαίου στα δυτικά κοιτάσματα της χώρας στην περιοχή Κατακόλου Ηλίας.
18) Ιδρύθηκε η Ραδιοφωνία.
19) Οργανώθηκαν ταχυδρομικές και τηλεφωνικές υπηρεσίες.
20) Ενίσχυσε το γυναικείο κίνημα και την θέση της γυναίκας.
21) Έκανε σύνθημα το Πατρίς - Θρησκεία - Οικογένεια, γιατί αυτό υπήρξε επί αιώνες ο θεμέλιος λίθος της Ελληνικής Κοινωνίας.
22) Χαρίστηκαν όλα τα δάνεια σε αγρότες.
23) Γίνεται ευρεία διανομή της γης, αποξηράνσεις και αρδευτικά έργα, έφεραν σαν αποτέλεσμα την κατακόρυφη αύξηση της γεωργικής παραγωγής και του εισοδήματος των αγροτών.
Παίρνει μέτρα πρωτόγνωρα για την εποχή, υπέρ των εργατών και των αγροτών, που αποτελούσαν την βάση του καθεστώτος. Με σθένος θέτει τις βάσεις πάνω στις οποίες εργάτες και αγρότες, αλλά και όλη η μεσαία τάξη της χώρας, στηρίχθηκαν για να προστατευθούν και να ευημερήσουν.
Εκτός από το κοινωνικό κράτος που δημιούργησε, τα δημόσια έργα που ξεκίνησαν και τελείωσαν σε 4 περίπου χρόνια, στέκονται ακόμα και τώρα μεγαλεπήβολα σε κάθε γωνιά της Ελλάδος. Παρακάτω μερικά από αυτά:
- Κτήριο σιδηροδρομικού σταθμού στη Θεσσαλονίκη.
- Αεροδρόμια Θεσσαλονίκης, Κρήτης και Χασανίου (το αεροδρόμιο που εξυπηρετούσε όλη την Αθήνα μέχρι το 2003, ήταν το αεροδρόμιο του Ελληνικού που παρακμάζει ανεκμετάλλευτο εδώ και 17 χρόνια).
- Λιμενικά έργα στην Θεσσαλονίκη.
- Νοσοκομεία στην Θεσσαλονίκη 1.200 κλινών και το Νοσοκομείο Σωτηρία στην Αθήνα.
- Κατασκευάστηκε το δίκτυο υπονόμων της Αθήνας.
- Αντιπλημμυρικά έργα σε όλη την επικράτεια.
- Δημιουργήθηκαν υδραγωγεία σε πολλά σημεία.
- Ανεγέρθηκαν δημοτικά σχολεία, Παιδικοί σταθμοί και Νηπιαγωγεία, στο σύνολο 484.
- Ιδρύθηκαν Νυκτερινές σχολές.
- Στη Νέα Φιλαδέλφεια εγκαταστάθηκε το Κολυμβητήριο Αθηνών.
- Κτίστηκαν 866 νέες προσφυγικές κατοικίες.
- Δικαστικά κτίρια, Πρωτοδικεία, Τελωνεία, Τραπεζικά κτίρια, Συνοικιακές αγορές δηλαδή οι σημερινές Λαϊκές αγορές.
- Έργα οδοποιίας, ανοίχτηκαν νέοι δρόμοι.
- Αγορά και κατασκευή σιδηροδρομικών οχημάτων.
- Ηλεκτροκίνηση σιδηροδρόμου Αθηνών - Κηφισιάς, ο γνωστός ηλεκτρικός.
- Μετεωρολογικός σταθμός Πειραιώς.
- Ιδρύθηκε Σχολή Λιμενικών Υπαλλήλων.
Μεγάλη σημασία για την Ελληνική κοινωνία είχαν επίσης και τα δάση – γεωργία – κτηνοτροφία.
Ο Ι. Μεταξάς έκανε και εδώ θαύματα:
- Ονομάστηκαν οι τρείς πρώτοι στην Ευρώπη Εθνικοί Δρυμοί (Όλυμπος, Πάρνηθα, Αίνος).
- Πρόληψη πυρκαγιών και προστασία από αυτές. Από 683 πυρκαγιές το 1936 έγιναν μόνο 50 μετά από δύο χρόνια. Σε πρόγραμμα αναδασώσεων επίσης, φυτεύτηκαν το 1939 16.500.000 δένδρα.
- Εγκαταστάθηκαν εργοστάσια ξυλείας στους χειμάρρους.
- Αγροφύλακες και γεωπόνοι ετέθησαν στη υπηρεσία των καλλιεργητών.
- Συνεστήθη πρώτη φορά στατιστική υπηρεσία των Αγροτικών και Γεωργικών Συνεταιρισμών.
- Επεκτάθηκε και προστατεύθηκε η ρυζοκαλλιέργεια.
- Έγιναν γεωργικά συνέδρια.
- Ιδρύθηκε η Λαχαναγορά.
- Μέτρα υπέρ των παραγωγών σιταριού.
- Συνεστήθη επιτροπή προστασίας καπνού.
- Το 1937 ιδρύθηκε ινστιτούτου Οίνου και Αμπέλου.
- Μειώθηκε η φορολογία του ελαίου.
Από τα μεγαλύτερα επιτεύγματα του Ι. Μεταξά ήταν η επανάσταση και οι καινοτομία που έφερε στην παιδεία, στην εκπαίδευση και στον πολιτισμό
- Το 1938 Ιδρύθηκε η Φοιτητική Εστία.
- Ιδρύθηκε ο Οργανισμός Εκδόσεων Σχολικών Βιβλίων. Ο.Ε.Σ.Β., ο σημερινός ΟΕΔΒ.
- Δημιουργήθηκαν 35 εγκαταστάσεις για παιδικές εξοχές. Ιδρύθηκαν παιδικά αναρρωτήρια.
- Διορίσθηκαν δημοδιδάσκαλοι. Ιδρύθηκαν 1450 Νυκτερινά Σχολεία.
- Φοίτησαν εκατοντάδες χιλιάδες μαθητές.
- Διδάχθηκε η Δημοτική γλώσσα στα Δημοτικά σχολεία.
- Εγκαινιάστηκε η πρώτη Πανελλήνια Καλλιτεχνική Έκθεση στο Ζάππειο.
- Πραγματοποιήθηκαν πρώτη φορά παραστάσεις αρχαίου δράματος στην Επίδαυρο και στο Ωδείον Ηρώδου του Αττικού.
Τεράστιο υπήρξε επίσης το έργο του Ι. Μεταξά στον τομέα της τέχνης, των γραμμάτων και του ελληνικού πολιτισμού[2]. Είπαν γι’ αυτόν και το έργο του κορυφαίες καλλιτεχνικές και πνευματικές προσωπικότητες της εποχής: Ο Αιμίλιος Βεάκης είχε πει «Ο Μεταξάς είναι αντάξιος του Λεωνίδα και του Παλαιολόγου» ενώ η Μαρίκα Κοτοπούλη είπε «Το ελληνικό θέατρο χρωστάει την αναγέννησή του στον Ι. Μεταξά»
Από τότε ο τουρισμός και οι αρχαιότητες που είναι γεμάτες η Ελλάδα είχε απασχολήσει τον Εθνικισμό. Έτσι:
- Δόθηκε ιδιαίτερη φροντίδα στους αρχαιολογικούς χώρους και στους θησαυρούς, οι οποίοι εγκαίρως κρύφτηκαν προ του πολέμου με κάθε μυστικότητα κάτω από τα δάπεδα του Εθνικού Αρχαιολογικού Μουσείου Αθηνών (μερικά ανεκτίμητης αξίας κομμάτια βρίσκονται ακόμα στα υπόγεια των μουσείων).
- Ελήφθη πρόνοια για την διατήρηση των αρχαιολογικών μνημείων.
- Αναπτύχθηκε ο Τουρισμός κα καθορίστηκαν τουριστικές Ζώνες σε 26 πόλεις και νησιά.
- Έγινε τουριστική προβολή στο εξωτερικό με έντυπα, διαλέξεις διαφημίσεις, ταινίες, δίσκους, άρθρα, ακόμα και Θεατρικές παραστάσεις.
- Συνεστήθη η Τουριστική Αστυνομία.
- Εγκαινιάστηκαν οι λουτροπόλεις Αιδηψού.
- Αναγέρθηκαν ξενοδοχεία.
- Οργανώθηκαν εκθέσεις ελληνικών προϊόντων στις Πρεσβείες με σκοπό την εξαγωγή των πλεονασμάτων.
- Ιδρύθηκε Σχολή Τουριστικών Επαγγελμάτων.
- Έγιναν τα πρώτα υπερωκεάνια δρομολόγια που συνδέσαν την Ελλάδα με την Αμερική με το πλοίο «ΝΕΑ ΕΛΛΑΣ».
Τι συνέβη όμως στην οικονομία όταν δεν υπήρχε, όπως λένε, δημοκρατία στην Ελλάδα επί Ιωάννη Μεταξά; Είχε «κληρονομήσει» από τις προηγούμενες δημοκρατικές κυβερνήσεις δάνειο και ζητούσαν πάλι εξαθλίωση του λαού. Όμως ο Μεταξάς δεν αποδέχτηκε το χρέος και προτίμησε να επιβιώσει ο ελληνικός λαός κι όχι οι τοκογλύφοι. Επέλεξε να μείνει όρθια η Ελλάς αντί να χαρίσει γη και ύδωρ όπως κάνουν σήμερα οι δωσίλογοι.
Εν τάχει αξίζει να αναφερθεί ότι έπληξε και διέλυσε με αποφασιστικότητα το ξενοκίνητο και ξενόδουλο ΚΚΕ. Εξορίστηκαν οι αμετανόητοι κομουνιστές, και φυλακίστηκαν όσοι δοκίμασαν να υπονομεύσουν την πορεία της ανασυγκρότησης του Έθνους. Ουδείς, όμως εκτελέστηκε. Ο Ιωάννης Μεταξάς δεν έσκυψε ποτέ το κεφάλι του σε κανένα. Έλεγε μετά τον πόλεμο σε συνέντευξή του το ηγετικό στέλεχος του ΚΚΕ, Γιάννης Ιωαννίδης: «Στα τέσσερα χρόνια της δικτατορίας του, μας χάλασε ό,τι είχαμε φτιάξει σε 15 χρόνια. Κατάφερε να εκμηδενίσει όλη αυτή την αναρχία που μας εξυπηρετούσε».
Ο αριστερός συγγραφέας Βασίλης Ραφαηλίδης, έγραψε: «Ας μάθουμε επιτέλους να λέμε τα πράγματα με τ’ όνομά τους και να μην παραποιούμε την ιστορία μας. Ο ελληνικός λαός, στην πλειοψηφία του, αγάπησε τον Μεταξά».
Β) Ο Ιωάννης Μεταξάς στρατιωτικός
Ο Ιωάννης Μεταξάς υπήρξε, πέρα από αρχηγός της Ελληνικής κυβέρνησης, υπουργός στρατιωτικών κατά την τετραετία 1936-1940 και κατά τη διάρκεια του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου (Β’ ΠΠ) ο Ι.Μ επέδειξε εξαιρετικές ικανότητες, αφού ο ίδιος ήταν στρατιωτικός (Σπουδές σε Ελλάδα, στη Σχολή Ευελπίδων και στη Ακαδημία Πολέμου Βερολίνου Γερμανίας) με αρετές και χάρες, τέτοιες όπου συμμετείχε με αξιομνημόνευτη επιτυχία ως ανώτερος και ανώτατος στρατιωτικός στους Βαλκανικούς πολέμους και στον Α’ ΠΠ.
Στην αρχή του Β’ ΠΠ ο Ι.Μ επέδειξε θάρρος και πατριωτισμό απέναντι στους Ιταλούς, όταν πήρε την προσωπική απόφαση και ενήργησε λέγοντας την αλησμόνητη φράση Alors, c’est la guerre! στον Ιταλό πρέσβη, όταν ο τελευταίος ζήτησε από τον Εθνάρχη να τους επιτραπεί η είσοδος των ιταλικών στρατευμάτων στην Ελλάδα. Με τη φράση αυτή ο Ιωάννης Μεταξάς μπόρεσε να εκφράσει σύσσωμο τον Ελληνικό λαό πίσω από την ιαχή ΟΧΙ![3]
Στο βιβλίο του «Η αρχή του τέλους - η επιχείρηση κατά της Ελλάδος», ο Ιταλός πρέσβης Εμμανουέλλε Γκράτσι αναφέρει:
«Μόλις καθίσαμε, και επειδή η ώρα ήταν λίγα λεπτά μετά τις 3, του είπα αμέσως ότι η Κυβέρνησίς μου, μου είχε αναθέσει να το εγχειρίσω προσωπικά ένα κείμενο, που δεν ήτο τίποτε άλλο, παρά το τελεσίγραφον της Ιταλίας προς την Ελλάδα, με το οποίον η Ιταλική Κυβέρνηση απαιτούσε την ελεύθερη διέλευση των στρατευμάτων της στον Ελληνικό χώρο, από τις 6 π.μ. της 28/10/1940. Ο Μεταξάς άρχισε να το διαβάζει. Μέσα από τα γυαλιά του, έβλεπα τα μάτια του να βουρκώνουν. Όταν τελείωσε την ανάγνωση με κοίταξε κατά πρόσωπο, και με φωνή λυπημένη αλλά σταθερή μου είπε: «Alors, c'est la guerre» (Λοιπόν, έχουμε πόλεμο)»˙ ενώ η θυγατέρα του Μεταξά συμπληρώνει τα εξής (σ.σ δεν αναφέρονται στο βιβλίο του Ιταλού πρέσβη):
Γκράτσι: «Pas nécessaire, mon excellence» (όχι απαραίτητα εξοχότατε)
Μεταξάς: «Non, c'est nécessaire» (όχι, είναι απαραίτητο)
Μία πρωτοποριακή ενέργεια ήταν τα φύλλα πορείας. Με τη μέθοδο αυτή, αστραπιαία για την εποχή εκείνη, μπορούσε να συγκεντρώσει σε 15 ημέρες στρατό και να τον στείλει στο μέτωπο. Επίσης και με τις επιστρατεύσεις έκανε ακριβώς το ίδιο. Έστελνε στο μέτωπο με φύλλα πορείας ακόμα μεγαλύτερο αριθμό στρατιωτών, με αποτέλεσμα ο Ιταλικός στρατός να δεχτεί το στοιχείο του αιφνιδιασμού. Το σχέδιο δεν προέβλεπε άμεσα γενική επιστράτευση, αλλά μυστικά και σταδιακά καλούσε ορισμένες ηλικίες. Το γενικό σχέδιο ήταν επιθετικό και ας φαίνονταν αμυντικό αφού ο Μεταξάς το είχε εκπονήσει έτσι ώστε σε πολύ σύντομο χρόνο μπορούσε να επανδρώσει κάθε μέτωπο με σημαντικές δυνάμεις. Άλλως τε, τον Μάιο του 1939 εξεδόθη από το υφυπουργείο Δημόσιας Ασφαλείας εγχειρίδιο υπό τον τίτλο "Κανονιστικοί Οδηγίαι Επιστρατεύσεως" και μέσα από αυτόν καθορίζονταν οι δικαιοδοσίες και τα καθήκοντα των σωμάτων ασφαλείας σε περίπτωση επιστράτευσης. Μετά από αυτό, και για αρκετό καιρό, ακολούθησαν εκδόσεις από το ίδιο υπουργείο με θέματα στρατιωτικής φύσεως σε συνεργασία πάντα με το υπουργείο στρατιωτικών. Έτσι, και υπό την απόλυτη τήρηση της εμπιστευτικότητας και μυστικότητας, πριν τον Ελληνοϊταλικό πόλεμο είχαν αποσταλεί οδηγίες, σε όλη την επικράτεια στις Αστυνομικές αρχές, αναφορικά με τη λήψη αποφάσεων και μέτρων εν καιρώ πολέμου. Μεταξύ άλλων, οργάνωση και χρήση μεταφορικών μέσων, σύσταση ανωτέρων διοικήσεων, οργάνωση δικτύου πληροφοριών, ασφάλιση οχυρών, επιτήρηση παραμεθορίων περιοχών, απομάκρυνση υπόπτων στοιχείων και πρακτόρων κ.ά. Κάτω από αυτές τις προπαρασκευαστικές συνθήκες και με την οξυδέρκεια που διέκρινε τον ΙΜ, ένα τρίμηνο νωρίτερα της 28ης Οκτωβρίου, είχαν εγκατασταθεί στα ελληνοαλβανικά σύνορα έφεδροι αξιωματικοί και οπλίτες, 4 μεραρχίες και μια ταξιαρχία (συνολικά περίπου 360.000 άνδρες πέρασαν από το μέτωπο των ελληνοαλβανικών συνόρων).
Ως έμπειρος στρατιωτικός είχε δει το μέλλον της Ευρώπης και των κρατών της και έτσι ξεκίνησε ένα εξοπλιστικό πρόγραμμα παραγωγής πολεμικού υλικού το οποίο καθιστούσε την Ελλάδα ικανή να αντιμετωπίσει έναν νέο πόλεμο.
Μετά τη μικρασιατική καταστροφή και μέχρι τέλος του 1935 η Ελλάδα είχε έλθει σε τραγική θέση αναφορικά με τις στρατιωτικές δυνατότητες. Η αριθμητική δύναμη του Ελληνικού στρατού ήταν 7.800 άντρες ελάχιστα πολεμοφόδια και πυροβολικό."…Εκ των ανωτέρω προκύπτει ότι η κατάσταση της αμύνης της χώρας είναι αυτόχρημα τραγική και απαιτείται η από τούδε συμπλήρωσις των ελλείψεων μιας στοιχειώδους αμύνης, άνευ της οποίας κινδυνεύει η υπόστασις ημών ως κράτος"[4]
Μέχρι το 1939 οι στρατιωτικές δαπάνες ανήλθαν σε περίπου 4,5δις δραχμές (πυροβολικό 2,6 δις, αεροπορία 1,3 δις, ναυτικό 0,6 δις). Μετά το ξέσπασμα του πολέμου οι χώρες της Ευρώπης δεν είχαν την δυνατότητα εξαγωγών πολεμικού υλικού και αεροσκαφών, ως εκ τούτου το εγχείρημα ανάπτυξης εγχώριας πολεμικής βιομηχανίας ήταν αναγκαίο. Εκτός από τα αεροσκάφη και τα βομβαρδιστικά που προλάβαμε να αγοράσουμε από Πολωνία και Γαλλία, η εγχώρια πολεμική βιομηχανία ήταν σε θέση να καλύψει τις ανάγκες σε εφόδια, πυρομαχικά, οπλισμό, πυρίτιδα και εκρηκτικά. Η Εταιρεία Ελληνικού Πυριτιδοποιείου και Καλυκοποιείου (ιδιοκτησίας Μποδοσάκη) απασχολούσε πάνω από 12.000 εργαζομένους και ήταν το μεγαλύτερο εργοστάσιο στην Εγγύς Ανατολή αφού είχε δυνατότητα ημερήσιας παραγωγής ενός εκατομμυρίου φυσιγγίων, τριών χιλιάδων οβίδων και χιλίων πεντακοσίων βλημάτων όλμων. Ιδίας ιδιοκτησίας ήταν και το εργοστάσιο κατασκευής Αντιασφυξιογόνων Προσωπίδων.[5][6]
Έκτος όλων των παραπάνω, προχώρησε και σε οχυρωματικά έργα. Ένα από αυτά είναι η περίφημη «Γραμμή Μεταξά» όπου σκοπός της ήταν να αποτρέψει τον Βουλγαρικό στρατό που σκοπό είχε την καταπάτηση και κατάκτηση της Ελληνικής γης. Η «Γραμμή Μεταξά» αποτελείτο από 21 μόνιμα και εκατοντάδες ημι-μόνιμα οχυρά και εκτείνονταν σε μήκος 215 χλμ. Ορισμένα από αυτά είναι το Οχυρό Ρούπελ, Οχυρού Αγ. Νικόλαος, Οχυρό Εχίνος, Οχυρό Νυμφαία κ.ά. Η κατασκευή της γραμμής είχε ξεκινήσει το 1914 με σχέδια του συνταγματάρχη τότε Ι. Μεταξά και το μεγαλύτερο μέρος της ολοκληρώθηκε κατά τη διάρκεια της 4ης Αυγούστου.
Η πλήρη τους μορφή, έκταση και κατασκευή με εξαιρετικά ανθεκτικό τσιμέντο μεγάλου πάχους, έγινε ώστε να αντέχουν σε ισχυρές βόμβες κατά τον Β' Παγκόσμιο Πόλεμο και αυτό το έκανε ένα από τα καλύτερα οχυρά στην παγκόσμια ιστορία.[7] Κάθε οχυρό αποτελούταν από πλήθος υπογείων χώρων που επικοινωνούσαν μεταξύ τους και εξασφάλιζαν αυτάρκεια. Περιλάμβαναν πολυβολεία, αντιαεροπορικά πυροβολεία, , παρατηρητήρια, προβολείς, χειρουργείο, θαλάμους ανδρών, χώρος τροφίμων, ύδρευση και αποχέτευση, ασυρμάτους, τηλέφωνα κ.ά.
Τα οχυρά προσβλήθηκαν από τα Γερμανικά στρατεύματα και κράτησαν αντίσταση με τους 7.000 ήρωες υπερασπιστές τους. Στην Μάχη των Οχυρών οι Γερμανοί έχασαν 679 αξιωματικούς και 10.489 στρατιώτες και παραδόθηκαν μετά την κατάληψη της Θεσσαλονίκης από τους Γερμανούς.
Δεν έπεσαν!
Ο μεγαλύτερος σύμμαχος της Ελλάδος ήταν η Αγγλία. Οι Άγγλοι επίσης, μας ήθελαν συμμάχους, αλλά για άλλους λόγους, που θα αναλυθούν παρακάτω. Προτιμούσαν την Ελλάδα προσκολλημένη επάνω στην Αγγλία και όχι ανεξάρτητη. Παρ’ όλη την πίεση που είχε δεχθεί για αυτό ο Μεταξάς, δεν υπέκυψε ποτέ και με λογικά επιχειρήματα, εν τέλει, έγινε αυτό που ο ίδιος επιθυμούσε. Έλαβε στρατιωτική βοήθεια από την Αγγλία σε αεροσκάφη, προμήθειες και υλικά πολέμου. Από την άλλη η συμμαχία που σύνηψε η Αγγλία με την Ελλάδα, ίσως να μην ήταν αθώα. Οι βλέψεις τους ήταν να ανακατευτούν στα εσωτερικά ζητήματα της Ελλάδος και να βοηθήσουν προς την επίλυσή τους, προκειμένου να χρησιμοποιήσουν αργότερα την Ελλάδα σαν μοχλό άσκησης πίεσης σε διεθνές επίπεδο. Όμως η επιμονή και η αποφασιστικότητα του Μεταξά να κινηθεί αυτόνομα δεν άρεσε στους Άγγλους: α) «ο στρατηγός Μεταξάς θα ήταν απρόθυμος να εγκαταλείψη την εξουσία του ή να χαλαρώσει το πρόγραμμά του»[8], και β) «υπήρξαν πληροφορίες ότι η υγεία του Μεταξά είναι κακή, αλλά δεν έχουν επιβεβαιωθη. Είναι άνθρωπος μεγάλης ηλικίας και υπάρχει πάντα η πιθανότης να εκλείψη από την σκηνήν. Εις παρομοίαν περίπτωσιν, είναι εμφανές, ότι θα ήταν προς συμφέρον μας να είχαμε κάποιον λόγο προς επιλογή ενός περισσότερον κατάλληλου διαδόχου»[9].
Ωστόσο η Αγγλία βοήθησε την Ελλάδα μόνο στον Ελληνογερμανικό πόλεμο και όχι στον Ελληνοϊταλικό και αυτό για τον εξής λόγο: Ο Μουσσολίνι πίστευε ότι μία εισβολή στην Ελλάδα με κατάληψη Ελληνικών εδαφών θα ισχυροποιούσε τη θέση της έναντι της Γερμανίας και θα αυξανόταν η επιρροή της σε χώρες της Ανατολικής Ευρώπης. Επομένως, πίστευε ότι η εκστρατεία κατά της Ελλάδος θα είχε πρωτίστως αντιγερμανικό χαρακτήρα˙ για αυτό επίσης δεν ενημέρωσε ποτέ τον Χίτλερ ότι θα εισέβαλλε στην Ελλάδα και όλες οι προετοιμασίες έγιναν υπό άκρα μυστικότητα.[10] Αυτός ο χαρακτήρας άρεσε και στον Τσώρτσιλ. Οι Μ. Βρεταννία δεν πολεμούσε για ιδεώδη όπως ειρήνη, ελευθερία, όπως έκαναν οι Έλληνες, αλλά για να εξαφανίσει την Γερμανία και μόνο την Γερμανία. Για αυτό το λόγο δεν έστειλαν βοήθεια ποτέ στην Ελλάδα κατά τον Ελληνοϊταλικό πόλεμο (ως αντιπερισπασμό), παρά μόνο κατά τη διάρκεια του Ελληνογερμανικού.[11]
Ο ΙΜ εκτός από στρατιωτικός, εκτός από πολιτικός, πάνω από όλα ήταν Έλληνας. Ήταν ένας ευσυγκίνητος άνδρας με πολιτικές και στρατιωτικές γνώσεις. Λογάριαζε τα Ελληνόπουλα που βρίσκονταν στην πρώτη γραμμή του πολέμου και προσπαθούσε σε κάθε κίνησή του και σε κάθε επίσκεψή του στις μονάδες στρατού να τους εμψυχώνει και να τους σκέφτεται. Η ομοψυχία και η ανύψωση του ηθικού των στρατιωτών ήταν μέρος της προετοιμασίας. Έκανε συχνές επισκέψεις στους τραυματισμένους στρατιώτες στον Ερυθρό Σταυρό οι οποίες ήταν ό,τι δήποτε άλλο εκτός από εθιμοτυπικές αφού συνομιλούσε με κάθε έναν ξεχωριστά δίνοντάς τους κουράγιο.
Μέσω του λόγου του προς τους ιδιοκτήτες και συντάκτες του Αθηναϊκού τύπου (συνολικά εξεφώνισε πάνω από 250 λόγους σε όλη την επικράτεια και σε όλα τα κοινωνικά στρώματα) εμψυχώνει το Ελληνικό Έθνος και δείχνει πίστη για τη νίκη. Έχει επίσης, όλα αυτά τα χρόνια συνάψει στρατηγική συμμαχία με τους Άγγλους και αυτό, κατά τη διάρκεια του πολέμου, έχει ως αποτέλεσμα την ενίσχυση του στρατού και άρα την εμψύχωση των Ελλήνων στρατιωτών αλλά και στρατιωτικών στελεχών.
Η ανύψωση του ηθικού, η εμψύχωση και η ομοψυχία φαίνονται από το πρωί της 28ης Οκτωβρίου με το διάγγελμά του προς τον Ελληνικό λαό: «Η στιγμή επέστη που θα αγωνισθώμεν δια την ανεξαρτησίαν της Ελλάδος, την ακεραιότητα και την τιμήν της. Μολονότι ετηρήσαμεν την πλέον αυστηρά ουδετερότητα και ίσην προς όλους, η Ιταλία μη αναγνωρίζουσα εις ημάς το δικαίωμα να ζώμεν ως ελεύθεροι Έλληνες, μου εζήτησε σήμερον την 3ης πρωινήν την παράδοσιν τμημάτων του εθνικού εδάφους, κατά την ίδιαν αυτής βούλησιν, και μου ανεκοίνωσεν ότι προς κατάληψιν αυτών, η κίνησις των στρατευμάτων της θα ήρχιζεν την 6η πρωινήν. Απήντησα εις τον Ιταλόν Πρέσβυν ότι θεωρώ και το αίτημα αυτό καθ' εαυτό και τον τρόπον με τον οποίον γίνεται τούτο, ως κήρυξιν πολέμου της Ιταλίας εναντίον της Ελλάδος.
Τώρα θα αποδείξωμεν εαν πράγματι είμεθα άξιοι των προγόνων μας και της ελευθερίας την οποίαν μας εξησφάλισαν οι προπάτορές μας. Όλον το Έθνος ας εγερθή σύσσωμον. Αγωνισθήτε δια την Πατρίδα, τας γυναίκας, τα παιδιά σας και τας ιεράς παραδόσεις μας.
Νυν υπέρ πάντων ο αγών!»
Ιωάννης Μεταξάς
Εκτός αυτού, η αναπτέρωση του αισθήματος της Εθνικής αξιοπρέπειας ήταν μέλημα του Κυβερνήτη εξ αρχής. Έδωσε ιδιαίτερη σημασία στον σεβασμό της έννοιας πατρίδα και των συμβόλων της. Έτσι, στις 16 Ιανουαρίου 1937 δημοσιεύθηκε αναγκαστικός νόμος περί του τρόπου απονομής του οφειλομένου σεβασμού προς την Εθνική σημαία και γενικώς τα εθνικά σύμβολα προς αναπτέρωση του αισθήματος της εθνικής αξιοπρέπειας.[12]
Ένα άλλο χαρακτηριστικό του Ιωάννη Μεταξά είναι ότι πάντα έλεγε την αλήθεια. Ήταν ένας πολιτικός που δεν ήξερε να λέει ψέματα, ένας πολιτικός που ήθελε ο λαός να ξέρει την αλήθεια. Η πληροφορία πέρναγε πάντα στο έθνος, δεν φοβόταν ποτέ την αλήθεια έστω και ήταν εναντίον του. Όλους τους αγώνες του στρατού μας, είτε ως νικητές είτε ως ηττημένοι, ο Μεταξάς θα έλεγε τα τεκτενόμενα ακριβώς όπως είχαν λάβει χώρα. Όταν ο λαός διάβαζε τις επίσημες ανακοινώσεις σημαίνει ότι διάβαζε την πραγματική εξέλιξη του πολέμου και την ωμή αλήθεια.
Ένιωθε υπεύθυνος απέναντι στο έθνος, στην πραγματικότητα και στην ιστορία. Για αυτό το λόγο απαγόρευσε από οποιονδήποτε την παραποίηση της αλήθειας στα πολεμικά ανακοινωθέντα.
Στις 22 Νοεμβρίου στην πόρτα του Ξενοδοχείο Μ. Βρετανία αναγγέλλει την πρώτη νίκη στην Κορυτσά! «Εκυριεύσαμεν την Κορυτσάν! Μεγάλη νίκη. Ενθουσιασμός απερίγραπτος.»
Ο Ι. Μεταξάς μπροστά στην πόρτα του ξενοδοχείο Μ. Βρετανία
Χειμώνας 1940…βαρύς… ο ΙΜ σκέπτεται τα παιδιά του στρατού και τα παιδιά στα οχυρά: Εκεί κρύο , χιόνια και πως τους πονώ και τους αισθάνομαι τα παιδιά μου του στρατού! Να μπορούσα να ήμουνα και εγώ εκεί μαζί τους! Ο χειμώνας συνεχίζεται και οι νίκες επίσηςׄ Πόγραδετς, Πρεμετή, Άγιοι Σαράντα, Αργυρόκαστρο. Και κάπως έτσι έρχεται το νέο έτος, 1941. Ιανουάριος και ο Μεταξάς βρίσκεται επί ποδός, σκορπίζοντας τις στρατιωτικές γνώσεις του εις ανωτέρους αξιωματικούς του Ελληνικού στρατού. Η κατάσταση την περίοδο αυτή είναι κρίσιμη καθώς τελειώνουν τα πυρομαχικά, τα εφόδια, το κρύο συνεχίζεται και η Αγγλική βοήθεια είναι ελλιπής. Μαθαίνουμε από του Ημερολόγιο του ΙΜ ότι λαμβάνει τηλεγράφημα από το Λονδίνο που αναφέρει ότι ο Γερμανικός στρατός κινείται. Καταλαβαίνει αμέσως ότι οι κινήσεις έχουν στόχο την Θεσσαλονίκη και τον υποκινούν να παραδοθεί στον Χίτλερ…. «Καλλίτερα να πεθάνωμεν...», είπε.
Μετά από λίγες ημέρες, ο θάνατος του Ιωάννου Μεταξά στις 29 Ιανουαρίου 1941, σύμφωνα με το επίσημο ιατρικό ανακοινωθέν, προήλθε από παραμυγδαλικό απόστημα με επιπλοκές και γαστρορραγία.
Ωστόσο, ο Σπύρος Παξινός, ανώτατος αξιωματικός Αστυνομίας Πόλεων και Δ/ντης Γενικής Ασφαλείας Αθηνών ως το 1941, εκμυστηρεύτηκε σε Άγγλο διπλωμάτη (χωρίς να αναφέρει όνομα) ότι μετά το τέλος του πολέμου θα εξέδιδε ένα βιβλίο αναφορικά με το θάνατο του Ι. Μεταξά και θα απεκάλυπτε τον πραγματικό τρόπο θανάτου του. Την επόμενη ημέρα συνελήφθη από Άγγλους αξιωματικούς και εφυλακίσθη στο Άκρον Συρίας με τη δικαιολογία του πράκτορα των Γερμανών. Μετά το πέρας του Β’ ΠΠ, μεταφέρθηκε σε φυλακές των Ινδιών και το 1958 δολοφονήθηκε στο Πακιστάν και ως τώρα το έγκλημα παραμένει ανεξιχνίαστο.
Πηγές:
- Η συνωμοσία της Αγγλίας κατά της Ελλάδος 1935-1944, Χονδροματίδης Ιάκωβος Π., ISBN: 9789609992459
- Το Καθεστώς Μεταξά (1936-1940), Σπυρίδων Πλουμίδης (Λέκτορας, Τμήμα Ιστορίας-Αρχαιολογίας, Πανεπιστήμιο Αθηνών)
- ΙΩΑΝΝΗΣ ΜΕΤΑΞΑΣ, Ο ΕΘΝΙΚΟΣ ΚΥΒΕΡΝΗΤΗΣ, Ηλίας Ιωάννου Ηλιόπουλος, 2016, ISBN:978-960-9791-03-8
- Η Ιστορία του Εθνικοσοσιαλισμού, Δημητρίου Δημόπουλου, Αθήνα 1963.
- Ιωάννης Μεταξάς, Βιογραφία. Κων/νου Πλεύρη, 1975.
- Διάγγελμα του Ιωάννη Μεταξά προς τον ελληνικό λαό (28-10-1940)
- http://www.ioannismetaxas.gr
https://www.voria.gr/article/to-nai-einai-eukolo-to-oxi-thelei-psuxi
https://el.wikipedia.org/wiki/%CE%99%CF%89%CE%AC%CE%BD%CE%BD%CE%B7%CF%82_%CE%9C%CE%B5%CF%84%CE%B1%CE%BE%CE%AC%CF%82#cite_note-42 - Λόγοι και Σκέψεις, Ι. Μεταξάς
[1] Βάσιν της προόδου, της χαράς, της ευτυχίας και της γενικής αναδημιουργίας της Ελλάδος αποτελεί η υγεία και η ευρωστία των πολιτών της...( Λόγος Ι.Μ 1.2.37)
[2] Ο ίδιος ο Μεταξάς δεν ήθελε να δημιουργήσει Υπουργείο Πολιτισμού γιατί πίστευε ότι ο πολιτισμός δημιουργείται και εκφράζεται από τους καλλιτέχνες. Παρ’ όλα αυτά στήριζε τις δημιουργίες τους οικονομικά και προέβαλε τα έργα τους αδιακρίτως, μέσα από τις Πανελλήνιες Εκθέσεις.
[3] Παναγιώτης Κανελλόπουλος, Καθ. Πανεπιστημίου, Λόγιος, Πρωθυπουργός 1967, Τα Χρόνια του Μεγάλου Πολέμου.
«Πρέπει να είμεθα χωρίς άλλο ευγνώμονες στον Ιωάννη Μεταξά διότι είπε ολομόναχος εις το σκοτάδι της νυκτός το μέγα ΟΧΙ . Λέγουν όσοι αντικρίζουν με εμπάθεια και αυτά τα γεγονότα της ιστορίας, ότι το ΟΧΙ δεν το είπε ο Μεταξάς , ότι το είπεν ο Ελληνικός λαός . Ναί το είπε ο Ελληνικός λαός αλλά αφού το είχε πεί ο Μεταξάς. Εάν έλεγε ο Μεταξάς ΝΑΙ , πως θα έλεγε ΟΧΙ ο Ελληνικός λαός που θα εξυπνούσε αργότερα; Θα το έλεγε βέβαια μέσα του και θα το εξεδήλωνε έμπρακτα όταν θα ωργάνωνε μυστικά την αντίστασίν του , αλλά η Αλβανική εποποιία δεν θα εγράφετο ποτέ. Ας είμαστε λοιπόν τίμιοι απέναντι της ιστορίας. Το μέγα ΟΧΙ είναι πράξις του Ι. Μεταξά».
[4] Υπόμνημα ανώτατου στρατιωτικού συμβουλίου/14 Δεκεμβρίου 1932 / αριθμός 122.
[5] Sir Michael Palairet. Πρεσβευτής της Μ. Βρετανίας στην Αθήνα.
Eγγραφο προς το Φόρειν Οφις.
«Η πολιτική του στρατηγού Μεταξά έχει δικαιωθεί πλήρως. Ενώ επιμελώς απέφυγε να προκαλέσει οιονδήποτε διοργάνωσε αθορύβως την άμυνα του με αποτέλεσμα ότι όταν βρέθηκε αντιμέτωπος του ιταλικού τελεσίγραφου ακόμη σε μίαν απροσδόκητη στιγμή, ήταν σε θέση να προβάλει επαρκή αντίσταση στη βόρειο μεθόριό του».
[6] Sir Reginald Leeper. Πρεσβευτής Μεγάλης Βρετανίας στην Αθήνα 1943.
When Greek meets Greek. (Π. Βατικιώτης.Μία πολιτική Βιογραφία του Ιωάννη Μεταξά).
«...Παρόλα αυτά, ας μην ξεχνάμε ότι ο Μεταξάς ήταν αυτός που είπε όχι στον Μουσολίνι, αυτός που όχι μόνο έβαλε τους Έλληνες στον πόλεμο άλλα είχε ήδη μετατρέψει τον στρατό στη δύναμη που κατάφερε να κατατροπώσει τους Ίταλούς και αυτός που με την εκπληκτική στρατιωτική του ευφυία, χάραξε την στρατηγική της όλης εκστρατείας. Όταν ακολούθησα την ταραχώδη πορεία της ελληνικής πολιτικής για τρία χρόνια δεν μου φάνηκε τόσο περίεργο ότι ο βασιλιάς Γεώργιος είχε παραχωρήσει στον Μεταξά πλήρη ελευθερία κινήσεων το 1939»
[7] Ο στρατηγός Σράιμπερ που εκ των υστέρων, μετά την παράδοση, διατάχθηκε να μελετήσει την κατασκευή τους, χαρακτήρισε την Γραμμή Μεταξά ανώτερη από την αντίστοιχη Γαλλική Μαζινό. Παρείχαν σωστή θέση, άριστη κάλυψη και προσαρμογή πυρών από το έδαφος.
[8] Συνταγματάρχης Μπλάντ, «Μυστικά αρχεία foreign office», 19/02/1940
[9] Συνταγματάρχης Μπλάντ, «Μυστικά αρχεία foreign office – Μνημόνιο επίσημης βρετανικής εξωτερικής πολιτικής», 1/03/1940
[10] Δίκη της Νυρεμβέργης, Απολογίες Βίλχεμ Κάϊτελ (Στρατάρχης Γ’ Ράιχ) και Χέρμαν Γκαίρινγκ (Αντικαγκελάριος Γερμανικού Ράιχ)
[11] Filippo Anfuso Ιταλός διπλωμάτης, μέλος του Φασιστικού κινήματος, συγγραφέας
Επιστολές Τσώρτσιλ προς Μουσσολίνι. "Η εξωτερική πολιτική του Μουσολίνι" Πασκουάλε Βιλλάρι
[12] Α.Ν 447/1937 «Περί του τρόπου απονομής σεβασμού εις την εθνική σημαίαν και γενικώς τα εθνικά σύμβολα»
