Γράφει ο Χρήστος Καλογερόπουλος
Η κοινωνική αλληλεγγύη εμφανίζεται ως ένα δομικό στοιχείο κοινωνικής συνοχής, ιδιαίτερα σε περιόδους οικονομικής, ηθικής και αξιακής κρίσης που βιώνουμε. Είναι ο συγκολλητικός παράγοντας που συνδέει όλο το πεδίο της Κοινωνικής & Αλληλέγγυας Οικονομίας (ΚΑΟ), ενός τομέα που μπορεί να διαδραματίσει σημαντικό ρόλο στην ενίσχυση της κοινωνικής συνοχής στο παρόν και στο μέλλον. Σχηματικά μπορούμε να φανταστούμε την ΚΑΟ στο κέντρο διάδρασης του κράτους, της αγοράς και της κοινότητας. Οι βασικές αρχές της είναι η αναδιανομή, η ανταλλαγή και η αμοιβαιότητα. Σε μια προσπάθεια ορισμού της θα χρησιμοποιήσουμε τον ορισμό του Puntam, που την χαρακτηρίζει ως μια οικονομία ανθρώπων και αναγκών, πρωταρχικός στόχος της είναι η ενδυνάμωση του κοινωνικού κεφαλαίου στην τοπική και υπερτοπική κοινότητα που δραστηριοποιείται.
Από την παραπάνω περιγραφή είναι προφανές ότι η ΚΑΟ είναι μια οντότητα που αφορά τους κατοίκους μιας περιοχής κι όχι μόνο τους πολίτες της, με τις διαφορές των δύο εννοιών να είναι διακριτές και ξεκάθαρες για την ευκολία της ανάγνωσης του παρόντος. Χαρακτηρίζεται κυρίως από τον εθελοντικό χαρακτήρα της και περιέχει μορφές αλληλοβοήθειας που δεν είναι κατ’ ανάγκη θεσμοθετημένες. Σε αυτό το τελευταίο σημείο έγκειται και η διαφορά με τον ρόλο του κράτους πρόνοιας. Για την καλύτερη κατανόηση οφείλουμε να διαχωρίσουμε την έννοια του κράτους πρόνοιας και του κοινωνικού κράτους. Το κράτος πρόνοιας εμπεριέχει ως δομικό στοιχείο την κοινωνική αλληλεγγύη, αποτελεί την μορφή του κράτους που ενσωματώνει την θεμελιώδη αρχή της κοινωνικής δικαιοσύνης, παρεμβαίνει στην οικονομική σφαίρα με σκοπό να διανέμει στους πολίτες του ένα μέρος του εθνικού εισοδήματος με σκοπό την ανακούφιση κοινωνικών αναγκών και ταυτόχρονα είναι αυτό που εγγυάται ένα ελάχιστο επίπεδο διαβίωσης. Το κοινωνικό κράτος αποτελεί ένα υποσύνολο αυτού, με κάποια συγκεκριμένα οργανωτικά και κανονιστικά χαρακτηριστικά. Υπάρχουν τρανταχτά παραδείγματα κρατών που λειτουργούν ως κράτη πρόνοιας κι όχι ως κοινωνικά κράτη, π.χ. οι ΗΠΑ, η Αυστραλία, κτλ.
Συνοψίζοντας, το κράτος πρόνοιας είναι θεσμικά υπεύθυνο για την ελάχιστη ευζωία των πολιτών του, ενώ η ΚΑΟ λειτουργεί ως φορέας κάλυψης των κοινωνικών αναγκών που το κράτος πρόνοιας δεν μπορεί ή δεν ενδιαφέρεται να παρέμβει γενικότερα στους κατοίκους μιας περιοχής. Το κράτος πρόνοιας είναι αναγκαίο σε κάθε καπιταλιστική κοινωνία, που ως σύστημα εμφανίζει σημαντικές κοινωνικές ανισότητες. Η τελευταία διαπίστωση σε καμία περίπτωση δεν είναι συγκριτική με άλλα πολιτικά συστήματα, αλλά μία επιβεβαιωμένη ιστορική πραγματικότητα. Δεν συγκρίνεται με σοσιαλιστικού (κομμουνιστικού) τύπου κράτη και κοινωνίες, μιας κι αυτές έδειξαν παραγωγή μεγαλύτερων κοινωνικών ανισοτήτων από αυτές των καπιταλιστικών κρατών με φιλελεύθερη λειτουργία.
Σε αυτό το σημείο προκύπτει το βασικό ερώτημα, κοινωνικό κράτος σε ποιους και με ποια κριτήρια. Το πρώτο μέλημα ενός κράτους είναι η εξασφάλιση της παροχής και πρόσβασης όλων των πολιτών του στις κοινωνικές υπηρεσίες του (υγεία, εκπαίδευση, ίσες ευκαιρίες, κτλ). Τα τελευταία χρόνια παρατηρείται από το κράτος μια σπουδή εξυπηρέτησης μιας τεράστιας δεξαμενής ανθρώπων που δεν είναι πολίτες της χώρας. Το κράτος πρόνοιας δείχνει το κοινωνικό πρόσωπό παροχών του, κατευθύνοντας τεράστια οικονομικά κονδύλια προς την εξυπηρέτηση ανθρώπων που είτε βρίσκονται στην χώρα παράνομα, είτε με την βία έχουν εισέλθει σε αυτή. Οι συνθήκες διαμονής στα διάφορα hot spots της χώρας μπορεί να μην έχουν το επίπεδο 5άστερου ξενοδοχείου, αλλά είναι εξαιρετικά υψηλότερες από τις αντίστοιχες συνθήκες διαβίωσης πολλών συμπολιτών μας που απλά δεν έχουν κάπου να μείνουν ή η σίτισή τους δεν είναι δεδομένη σε καθημερινή βάση. Την ίδια στιγμή η προνοιακή επιδοματική προσέγγιση του κράτους στο συγκεκριμένο σύνολο ανθρώπων σε σύγκριση με τους συμπολίτες μας που περιγράψαμε παραπάνω, απλά προκαλεί θλίψη και οργή. Καταλαβαίνουμε εύκολα ότι το κράτος πρόνοιας με την σημερινή του μορφή έχει παραστρατήσει από την έννοια και λόγο ύπαρξής του. Εξυπηρετεί όχι τους πολίτες του, αλλά πρωτίστως των παράνομα ευρισκόμενων ανθρώπων στην επικράτειά του κι αυτό το εκτελεί εξοργιστικά επιλεκτικά. Την ίδια στιγμή η ΚΑΟ μέσω πολλών εγχειρημάτων της βοηθάει στην ανακούφιση των ανακυπτόντων προβλημάτων των πολιτών της χώρας, αλλά είναι προφανές ότι πουθενά και ποτέ δεν φτάνει μόνο η εμπλοκή της για την επίλυση των προβλημάτων. Το μεγάλο πρόβλημα δεν είναι η χρηματοδότηση των προνοιακών επιδομάτων και παροχών προς τους παράνομους εισελθόντες στην χώρα, όσο η συμπεριφορά και η διάκριση στους γηγενείς κατοίκους της έναντι των άλλων.
Το να υποστηρίξει κάποιος ότι η λύση είναι η κατάργηση του παρόντος και επανασύσταση ενός νέου κράτους πρόνοιας, προσωπικά το θεωρώ εξαιρετικά προοδευτικό, φιλόδοξο και ενδεχομένως αναγκαίο αλλά ταυτόχρονα και χρονοβόρο, ο χρόνος είναι ένας κρίσιμος παράγοντας στην αντιμετώπιση της δεδομένης σημερινής κατάστασης. Επιπλέον θεωρώ σίγουρο ότι αυτή δεν είναι καν ως σκέψη ή επιθυμία των κυβερνώντων μας, άρα εξαιρετικά δύσκολο να υλοποιηθεί. Η Ελληνική βουλή αποτελείται από μέλη που λόγω πολιτικών συμφερόντων ή κομματικής ιδεοληψίας, έχουν βολευτεί με το προσωπείο του κοινωνικά ‘’ευαίσθητου’’ κράτους (προς τους παράνομους), υπονομεύοντας με πρόθεση ή ιδεοληψία το μέλλον όλων των νέων μη προνομιούχων Ελλήνων. Σε αυτό το σημείο είναι σημαντικό να βρεθεί μια βιώσιμη ρεαλιστική εναλλακτική. Χρήσιμο είναι να εξεταστεί η προσπάθεια επίλυσης των συγκεκριμένων θεμάτων από χώρες του εξωτερικού που παραδοσιακά και ιστορικά εμφανίζονται ως πρωτοπόρα κράτη πρόνοιας, για παράδειγμα η Γαλλία, η Σουηδία, κτλ. Η επόμενη ημέρα θεωρώ ότι περιλαμβάνει μία έννοια που είναι απλή αλλά εξαιρετικά πολύπλοκη ταυτόχρονα, η έννοια της συνεργατικής αλληλεγγύης. Μια έννοια που βοήθησε το έθνος να ανταπεξέλθει σε όλες τις κρίσιμες ιστορικά στιγμές του, αλλά μία έννοια που έχουμε την τάση να την αφήνουμε όταν αυτοεγκλωβιζόμαστε μέσα στην βολή μας.
Με την δεδομένη σημερινή πραγματικότητα πιστεύω ότι πρέπει να συνεργαστεί το κράτος με την ΚΑΟ, για να υπάρχει ένα διπλό ταυτόχρονο αποτέλεσμα. Το κράτος διαχειριζόμενο με βέλτιστο τρόπο τα όποια διαθέσιμα χρήματα του να αφοσιωθεί στους πολίτες του και η ΚΑΟ να κάνει αυτό που ξέρει αποδεδειγμένα καλύτερα από το κράτος για όλους τους υπόλοιπους (και τους πολίτες του), δηλαδή να κάνει την δουλειά γρηγορότερα, αποτελεσματικότερα και με μικρότερο κόστος και γραφειοκρατία. Η πρόταση δεν σημαίνει σε καμία περίπτωση να υπάρχει άμεση ή έμμεση κρατική χρηματοδότηση της ΚΑΟ. Το μεγάλο στοίχημα της ΚΑΟ δεν είναι τα κρατικά χρήματα, προέχουν άλλα πράγματα όπως η θεσμοθέτηση όλων των φορέων της και εισαγωγή τους στο Μητρώο ΚΑΟ του Υπουργείου Εργασίας, η πρόσβαση στην χρηματοδότηση από τα συστημικά τραπεζικά ιδρύματα. Ο τελευταίος νόμος για την ΚΑΟ 4430/2016 βοηθάει, αλλά ταυτόχρονα την περιορίζει. Η ΚΑΟ ήταν παρούσα σε όλες τις μεγάλες ιστορικές στιγμές του έθνους και αποδείχθηκε εξαιρετικά χρήσιμη γι’ αυτό. Είναι καιρός να πρωτοτυπήσουμε, λειτουργώντας εκσυγχρονιστικά αλλά ταυτόχρονα έχοντας στο επίκεντρο την κρατική λειτουργία κι όχι ξεπουλώντας τις κρατικές υπηρεσίες έναντι πινακίου φακής, δίνοντας σε κάθε δυνητικά επικίνδυνο τυχοδιώκτη ιδιώτη την εξουσία να διαχειρίζεται κρατικές δομές και την τύχη ενός κομματιού του Ελληνικού πληθυσμού.
Ο τρόπος εμπλοκής και λειτουργίας είναι φαινομενικά απλός και διακριτός. Το κράτος λειτουργεί για τους πολίτες του και η ΚΑΟ για όλους αυτούς που δεν αγγίζει η κρατική πολιτική πρόνοιας. Το κράτος θα έχει τον ρόλο διαμορφωτή του πλαισίου λειτουργίας, αλλά ταυτόχρονα και ελεγκτή αυτού. Κάθε εγχείρημα ΚΑΟ θα αξιολογείται, θα θεσπιστεί μία βαθμολογία απόδοσης και αυτή θα είναι σημαντική για την αξιολόγηση του εγχειρήματος από τα τραπεζικά ιδρύματα. Η διαφάνεια είναι ο ακρογωνιαίος λίθος για ότι εξετάζουμε, γι’ αυτόν τον λόγο η αξιολόγηση θα γίνεται από μια επιτροπή που θα αποτελείται από επιφανείς πανεπιστημιακούς. Ένα παράδειγμα χρηματοδότησης έναντι απόδοσης είναι τα ομόλογα κοινωνικού αντικτύπου, μία μορφή πληρωμής και χρηματοδότησης που λειτουργεί στο εξωτερικό και συνδέει την επίδοση ενός εγχειρήματος ΚΑΟ με το ύψος της πληρωμής ή χρηματοδότησής του ανά έργο. Με αυτόν τον τρόπο όλοι εξυπηρετούνται. Το εγχείρημα θέλει να είναι περισσότερο αποτελεσματικό για να πάρει περισσότερα χρήματα, το κράτος κάνει μια δουλειά στην οποία δεν εμπλέκεται και τέλος οι τράπεζες μειώνουν το ρίσκο τους. Θα πρέπει να υπάρξουν συνέργειες κράτους και ΚΑΟ, ειδικά σε περιπτώσεις που το κράτος θα χρειαστεί τεχνογνωσία και εγγύτητα στο πρόβλημα. Το παραπάνω πολύ γενικό πλαίσιο λειτουργίας εφαρμόζεται και σε άλλες χώρες τις ΕΕ με καλά αποτελέσματα.
