Το Κέντρο Μελετών & Προώθησης Εθνικών Ιδεών Φ (Κέντρο Φ), θέλοντας να τιμήσει τα 80 Χρόνια από την εποποιΐα του 1940 (και σε συνέχεια της δράσης τιμής που οργάνωσε για τα 2.500 Χρόνια από τη Μάχη των Θερμοπυλών και τη Ναυμαχία της Σαλαμίνας), συγκέντρωσε κείμενα τα οποία γράφτηκαν για αυτό τον σκοπό κατόπιν σχετικού καλέσματος τού Κέντρου Φ.
Σε πνεύμα επιστημονικής ελευθερίας, δίνονται στη δημοσιότητα για το ευρύ κοινό.

ΟΙ ΓΕΡΜΑΝΙΚΕΣ ΑΠΩΛΕΙΕΣ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ 1941-1944

Γράφει ο Χρήστος Τσιόλας

Ένα από τα θέματα που απασχολούν την συζήτηση σχετικά με τον 2^ο Παγκόσμιο Πόλεμο στην Ελλάδα, είναι η δράση της Εθνικής Αντίστασης, και απώλειες που προκάλεσε στις Γερμανικές κατοχικές δυνάμεις. Η  συζήτηση αυτή κρατάει χρόνια, και αυτό που παρατηρούμε είναι είτε η υπερβολή, είτε η υποτίμηση των Γερμανικών απωλειών. Σε αυτές τις τοποθετήσεις κυρίαρχο ρόλο παίζουν τα ιδεολογικά και πολιτικά «στερεότυπα» του καθένα, αλλά και το πώς αντιλαμβάνεται το όλο ιστορικό πλαίσιο με βάση τις πολιτικές και ιδεολογικές του αναζητήσεις. Η ιστορία όμως δεν «γράφεται» έτσι, πολλές φορές λειτουργεί «ψυχρά» και δεν αφήνει περιθώρια αμφισβήτησης. Η ιστορία σε κάποιες άλλες περιπτώσεις γράφεται συνέχεια, και ιδιαίτερα όταν μιλάμε για την ιστορία του 20^ου αιώνα, και μάλιστα στο συγκλονιστικότερο γεγονός του τον 2^ο Παγκόσμιο Πόλεμο. Νέα αρχεία έρχονται συνεχώς στο φως, νέες έρευνες πραγματοποιούνται και ολοκληρώνονται με νέα στοιχεία. Στρατιωτικά και πολιτικά αρχεία ανοίγονται και αξιολογούνται συνεχώς. Με βάση όλα αυτά λοιπόν θα προσπαθήσουμε να δώσουμε μια απάντηση για την έκταση των Γερμανικών απωλειών στην Ελλάδα.

Η Γερμανική κατοχή στην Ελλάδα ξεκινά ουσιαστικά στο τέλος του Μαΐου του 1941, όταν καταλαμβάνεται και η Κρήτη, και η Ελλάδα χωρίζεται σε τρεις ζώνες κατοχής: Ιταλική, που καταλαμβάνει και το μεγαλύτερο μέρος της χώρας, Γερμανική, και Βουλγαρική. Από τα τέλη του 1941 συγκροτούνται ήδη οι πρώτες αντιστασιακές ομάδες, και η δράση τους αρχίζει να  αυξάνεται η δράση της Σε μια Ιταλική αναφορά του 1942 σημειώνεται: «Δεν μιλάμε πλέον για ορισμένα παλιόπαιδα που μας προκαλούν ζημιές, αλλά για κάτι πολύ πιο οργανωμένο και βαθύ» (1). Η πρώτη μεγάλη αντιστασιακή ενέργεια που προκαλεί αίσθηση (αλλά έχει αμφίβολο στρατιωτικό και στρατηγικό αποτέλεσμα αν θέλουμε να είμαστε ειλικρινείς) είναι η ανατίναξη της γέφυρας του Γοργοποτάμου τον Νοέμβριο του 1942. Από εκεί και πέρα οι εξελίξεις είναι ραγδαίες. Κατακόρυφη άνοδος των Αντιστασιακών ενεργειών, απώλεια ελέγχου από τους Ιταλούς, και τέλος την συνθηκολόγηση της Ιταλίας τον Σεπτέμβριο του 1943. Οι Γερμανοί που παίρνουν την θέση τους έχουν φροντίσει από πριν να φέρουν στην Ελλάδα μεγάλους σχηματισμούς φοβούμενοι πιθανή απόβαση των Συμμάχων στην Ελλάδα, αλλά υποψιάζονται και αυτοί την πιθανή συνθηκολόγηση των Ιταλών. Η κατοχή στην Ελλάδα περνά σε νέα φάση πλέον.

Κύριες ιστορικές  πηγές των απωλειών που προκαλούν οι Αντιστασιακές  ομάδες στους Γερμανούς εκτός των προσωπικών ημερολογίων των αγωνιστών της Αντίστασης, και των ανακοινώσεών τους στον Αντιστασιακό τύπο, αποτελούν και τα αρχεία των Βρετανικών μυστικών υπηρεσιών, οι πράκτορες των οποίων στέλνουν σε καθημερινή βάση αναφορές στο Στρατηγείο της Μέσης Ανατολής σχετικά με τις δράσεις εναντίων των Γερμανών , αλλά και την γενικότερη πολιτική και στρατιωτική κατάσταση που επικρατεί στην Ελλάδα. Οι αναφορές αυτές είναι στην ουσία αυτά που λένε οι αντάρτες στους  Άγγλους σχετικά με τις απώλειες που οι ίδιοι εκτιμούν πως προκάλεσαν στους Γερμανούς, αλλά και απώλειες που οι Άγγλοι πράκτορες εκτιμούν πως προκαλούνται στους Γερμανούς από μάχες στις οποίες λαμβάνουν μέρος και οι ίδιοι. Και οι δυο  πηγές μπορούν όμως να αμφισβητηθούν καθώς οι αριθμοί που αναφέρουν είναι υπερβολικοί έως εξωπραγματικοί, (2)ενώ μπαίνουν και πρακτικά ζητήματα, καθώς σε συνθήκες μάχης και μάλιστα μάχης ανταρτών ή καταδρομέων με τακτικό στρατό, νύχτα συνήθως, καθιστά δύσκολο τον ακριβή προσδιορισμό των νεκρών.

Την απάντηση θα την πάρουμε από την Γερμανική πλευρά. Και συγκεκριμένα μέσα από τα αρχεία τους, που θεωρούνται παγκοσμίως από τα πλέον αξιόπιστα και περιλαμβάνουν την εσωτερική τους αλληλογραφία, ενώ  υπάρχουν και οι πλέον αδιάψευστοι μάρτυρες: Τα Γερμανικά στρατιωτικά νεκροταφεία.

Στην εσωτερική αλληλογραφία των Γερμανών σε καθημερινή βάση υπάρχουν αναφορές για επιθέσεις που δέχονται σε ολόκληρη την χώρα. Οι περισσότερες επιθέσεις, αφορούν  μικρές συμπλοκές οι οποίες τους προκαλούν μικρές απώλειες , που σπάνια ξεπερνούν τον διψήφιο αριθμό,  αλλά περιλαμβάνουν και μεγάλες μάχες που τους προκαλούν απώλειες ολόκληρων λόχων (3).

Τα Γερμανικά στρατιωτικά νεκροταφεία όμως μας βοηθούν να καταλάβουμε  πολύ καλύτερα το εύρος των Γερμανικών απωλειών. Στην Ελλάδα υπάρχουν δυο μεγάλα Γερμανικά στρατιωτικά νεκροταφεία. Το πρώτο βρίσκεται στην Κρήτη στο Μάλεμε και δημιουργήθηκε  κατά την διάρκεια του πολέμου, και εκεί ετάφησαν οι πεσόντες της μάχης της Κρήτης αλλά και οι πεσόντες κατά την διάρκεια της Γερμανικής κατοχής στο νησί. Το δεύτερο βρίσκεται στον Διόνυσο της Αττικής στην Ραπεντόζα. Εκεί ετάφησαν όλοι πεσόντες στην ηπειρωτική χώρα και στα νησιά του Αιγαίου από την εισβολή των Γερμανών στην Ελλάδα, τον Απρίλιο του 1941, μέχρι την αποχώρησή τους από την πατρίδα μας τον Οκτώβριο του 1944. Το νεκροταφείο δημιουργήθηκε μεταπολεμικά και εκεί μεταφέρθηκαν τα οστά των πεσόντων Γερμανών από τα Γερμανικά νεκροταφεία ολόκληρης της χώρας.(4)

Στην μεν Κρήτη υπάρχουν 4.465 ταφές, εκ των οποίων οι 3.352 αφορούν την Μάχη της Κρήτης. Άρα έχουμε έναν αριθμό 1.113 νεκρών Γερμανών κατά την διάρκεια της κατοχής στο νησί. Από τον αριθμό αυτό (1.113)πρέπει να αφαιρέσουμε τις απώλειες που προκλήθηκαν εκτός  μάχης (ασθένειες, ατυχήματα, αυτοκτονίες, εκτελέσεις λιποτακτών ή παραπτωματιών) και απώλειες που προκλήθηκαν από Συμμαχικούς αεροπορικούς  βομβαρδισμούς. Με απόλυτη ακρίβεια δεν μπορούμε να ορίσουμε ακριβή αριθμό, καθότι η έρευνα συνεχίζεται μέχρι σήμερα, σίγουρα όμως ένας αριθμός 800 νεκρών από την δράση της Αντίστασης στον νησί είναι αρκετά κοντά στην πραγματικότητα.

Στην Αττική τώρα, στο Διόνυσο, υπάρχουν 9.905 ταφές. Αν υπολογίσουμε ότι οι απώλειες για την κατάληψη της Ελλάδας (εκτός Κρήτης) ανέχονταν σε 2.559 νεκρούς  ο αριθμός αυτός μας δίνει ένα υπόλοιπο 7.346 νεκρών. Εδώ όμως μπαίνει μια άλλη παράμετρος  αφού αρκετοί Γερμανοί το 1941 ετάφησαν στην Βουλγαρία (απώλειες στην γραμμή Μεταξά) ενώ ένας άλλος μικρός αριθμός  νεκρών μεταφέρθηκε εκτός Ελλάδος κατά την υποχώρηση των Γερμανών.. Επίσης και εδώ, όπως στην περίπτωση της Κρήτης, πρέπει να αφαιρέσουμε ένα αριθμό από απώλειες εκτός μάχης. Με βάση λοιπόν τους 14.370 Γερμανούς που είναι θαμμένοι στα δυο νεκροταφεία και αφαιρώντας τους αριθμούς που αναφέρθηκαν (δυστυχώς κατά προσέγγιση σε κάποιες περιπτώσεις, αφού η έρευνα ακόμη συνεχίζεται) ο αριθμός  των νεκρών Γερμανών από την δράση της Εθνικής Αντίστασης πρέπει να υπολογίζεται περίπου σε 7.000-7.500 άνδρες.

Τα ερωτήματα που μπαίνουν από εδώ και πέρα, δεν πρέπει να είναι ο αριθμός των νεκρών, τον οποίο έχουμε ήδη εντοπίσει κατά προσέγγιση , και σε λίγα χρόνια με βάση τις έρευνες που συνεχίζονται  από ιστορικούς, ιστορικούς ερευνητές, και αρμόδιες κρατικές υπηρεσίες, θα έχει προσδιοριστεί με σχεδόν απόλυτη ακρίβεια, αλλά ερωτήματα του τύπου, αν ο αριθμός αυτός θα μπορούσε να ήταν μεγαλύτερος, ή μικρότερος, ή  το αν και πόσο συνέβαλλαν οι απώλειες αυτές στην αποχώρηση των Γερμανών. Γνώμη του γράφοντος είναι πως οι απώλειες αυτές δεν είναι ούτε μικρές, αλλά ούτε και μεγάλες, αλλά αξίζουν κάθε σεβασμού και τιμής άνθρωποι που ασχέτως ιδεολογίας και ιστορικής εξέλιξης των γεγονότων, και της πορείας που ακολούθησε ο καθένας από αυτούς ξεχωριστά, τόλμησαν να τα βάλουν με την πιο σύγχρονη πολεμική μηχανή που είχε γνωρίσει ποτέ η ανθρωπότητα. Σε κάθε περίπτωση από ότι φαίνεται, η ιστορία της ταραγμένης δεκαετίας του 1940 μας επιφυλάσσει πολλές εκπλήξεις ακόμη.

1. Αρχεία 11^ης Ιταλικής Στρατιάς. Αναφορά της κατάστασης στην Ελλάδα Φεβρουάριος 1942. Μικροφίλμ χωρίς αριθμό.
2. Ο Αρχηγός του ΕΛΑΣ Στ .Σαράφης στο βιβλίο του «Ο ΕΛΑΣ» μιλά για 2.000 μάχες που έδωσε ο ΕΛΑΣ . Το περιοδικό «Κομμουνιστική Επιθεώρηση» αναφέρει ότι οι νεκροί Γερμανοί ανέχονται μόνο από την δράση του ΕΛΑΣ σε 17.536. Η διόγκωση των αριθμών είναι οφθαλμοφανής. Αν στους αριθμούς αυτούς των νεκρών που αναφέρουν οι εν λόγω πηγές υπολογίσουμε και τους τραυματίες αυτό θα σήμαινε πως  πάνω από το 1/3 των Γερμανών στην Ελλάδα, ήταν νεκροί ή τραυματίες.
3. Από το πολεμικό ημερολόγιο  του OberkommandoHeersgruppeE με ημερομηνία  9 Αυγούστου 1944: «Το ΙΙΙ Τάγμα του 18^ου Συντάγματος Ορεινών Κυνηγών των Ες-Ες πρέπει να θεωρηθεί επίσημα πλέον στο σύνολό του (πλην ενός λόχου) αγνοούμενοι». ΝΑ-RA, Τ-311, Roll 182 KTB Oberkommando Heersgruppe E.. Η καταγραφή αφορά τις απώλειες των Γερμανών κατά την μάχη της Καρούτας.
4. Γερμανικά νεκροταφεία  κατασκευάστηκαν σε εκατοντάδες σημεία σε ολόκληρη την Ελλάδα, από την αρχή ήδη της εισβολής στη χώρα. Μεγάλα Γερμανικά στρατιωτικά νεκροταφεία υπήρχαν στη Θεσσαλονίκη, στη Λάρισα το Βόλο,  την Λαμία και την Κοζάνη.