Ομιλία του Γεωργίου Σαγιά με θέμα "Η Φιλική Εταιρεία" στον Ιερό Ναό Αγίου Γεωργίου στο πλαίσιο των εκδηλώσεων του Εορτασμού των 200 Χρόνων από την Επανάσταση του 1821 που οργάνωσε η Εκκλησία.
Υπάρχει μικρή απόκλιση του χειρογράφου από το εκφωνηθέν κείμενο στο τέλος του κειμένου.

 

 

ΦΙΛΙΚΗ ΕΤΑΙΡΙΑ

 
Σεβασμιώτατε
Πάτερ και Δέσποτα,
Σεβαστοί Πατέρες,
Αγαπητοί Αδελφοί

Η Εθνεγερσία των Ελλήνων την δεκαετία τού 1820 ήταν εθνικοαπελευθερωτικό κίνημα με χαρακτηριστικά Επαναστάσεως κατά των Τούρκων ισλαμιστών κατακτητών και των συμμάχων τους. Δεν προέκυψε τυχαία ή απρόοπτα, αντιθέτως, ήταν το επιστέγασμα συνεχών, αλλεπάλληλων και από την πρώτη περίοδο τής τουρκοκρατίας ξεσηκωμών. Το ψυχολογικό υπόβαθρο της Επαναστάσεως εδραζόταν στις σταθερότατες βάσεις τής ανέκαθεν και ιστορικώς αποδεδειγμένης επιθυμίας των Ελλήνων να ζουν Ελεύθεροι. Το ιδεολογικό υπόβαθρο, βασισμένο στην αδιάσπαστη συνέχεια σταθερών αξιών τών Ελλήνων αρχαιόθεν (φιλοπατρία, ελευθεροφροσύνη, γενναιότητα, υπερηφάνεια, λεβεντιά, αξιοπρέπεια), προετοιμάστηκε καταλλήλως τον 18ο αιώνα, κυρίως από διανοητές, έγινε δε προτεραιότητα των απλών αγωνιστών της Ελευθερίας. Για του Χριστού την πίστη την αγία και της πατρίδος την ελευθερία, οι Έλληνες δεν περίμεναν την ώρα τής λευτεριάς• την έφεραν! Και είναι αυτό το γεγονός, σημαντικότατο μήνυμα εις τους αιώνες: Τη λευτεριά δεν πρέπει να την περιμένουμε από άλλους, οφείλουμε να τη φέρνουμε εμείς με κάθε τρόπο και κάθε τίμημα.
Σημειώνεται ότι η ψυχολογική και ιδεολογική βάση τής προεπαναστικής περιόδου, δεν συνοδεύονταν από ηγετική φυσιογνωμία πανελληνίου αποδοχής. Υπήρχαν κατά τόπους επικεφαλής, οι οποίοι έχαιραν τοπικής εκτιμήσεως αλλά ουχί γενικής αναγνωρίσεως ως αδιαμφισβήτητοι ηγέτες στο σύνολον της επικρατείας. Πολύ σημαντικές προσωπικότητες όπως οι Ιωάννης Καποδίστριας και Αδαμάντιος Κοραής, εκτιμάται ότι υπολείπονταν σε κινηματική επαναστατική λογική και δυναμική αποφασιστικότητα. Όμως, οι παράγοντες για γενικό εθνικό ξεσηκωμό υφίσταντο και ήταν ώριμοι: η εθνική επαναστατική ιδέα και η διάθεσις τού λαού για ένοπλο αγώνα κατά του κατακτητού, παρά τις ατυχείς εκβάσεις πολλών δεκάδων ασυντόνιστων εξεγέρσεων σε όλη την διάρκεια της τουρκοκρατίας.
Η βούλησις για Επανάσταση και ριψοκίνδυνες ενέργειες πέραν λογικών αναλύσεων, και υπήρχε και εξεδηλώθη από απλούς ασήμους ανθρώπους, οι οποίοι προέταξαν την πίστη έναντι της λογικής και την διεκδίκηση τού θεωρουμένου ανεφίκτου απέναντι στην περιρρέουσα άποψη τού εφικτού. Ιδρύθηκε πνευματική εταιρία, η οποία ονομάσθηκε από τους ιδρυτάς της "Φιλική Εταιρία", με σκοπό την οργάνωση και την ενέργεια εθνικού απελευθερωτικού αγώνος και τον συντονισμό των απανταχού Ελλήνων προς επίτευξιν τού ιερού αυτού σκοπού. Ουδείς έλλειψε από τον αγώνα• όλοι ανεξαιρέτως οι πανέλληνες, λαός και κλήρος, έδωσαν το παρόν μη φειδόμενοι θυσιών, αψηφώντας τον φόβο, την αριθμητική και υλική υπεροχή των εχθρών και την γενικά αρνητική έως τότε στάση των μεγάλων δυνάμεων της εποχής.
 Η Φιλική Εταιρία ήταν καρπός εμπνεύσεως και υλοποιήσεως υπό Ελλήνων αφανών, μη εχόντων περίσσευμα χρημάτων ή επάρκεια υλικών αγαθών ή υψηλές σχέσεις με δυνατούς τού κόσμου ή υψηλό κύρος, ούτε βεβαίως είχαν όπλα, πυροβόλα και πλοία. Τα μόνα εφόδια που είχαν σε υπερεπάρκεια ήταν η αδούλωτη ψυχή τους καθώς και ο πόθος και η πίστη τους για την ελευθερία τού Γένους. Τα ανωτέρω εξηγούν εν μέρει και κάποιους από τους λόγους για τους οποίους δεν αποκάλυπταν τα ονόματά τους κατά τα επτά δύσκολα χρόνια τής εξαπλώσεως της Φιλικής Εταιρίας και της μυστικής προετοιμασίας τού αγώνος. Ο Γιαννιώτης Αθανάσιος Τσακάλωφ, ο Αρτινός από το Κομπότι Νικόλαος Σκουφάς και ο Πάτμιος Εμμανουήλ Ξάνθος απετέλεσαν την αρχική τριανδρία των ιδρυτών τής Φιλικής Εταιρίας. Αυτοί, χωρίς πολιτική εμπειρία, χωρίς κάποια αναγνωρισμένη πνευματική παρουσία, χωρίς οικονομική επιφάνεια, χωρίς κάποια διακριτή κοινωνική παρουσία, κατάφεραν σταδιακώς να εντάξουν στην Φιλική Εταιρία ευπόρους και πτωχούς, αριστοκράτες και κληρικούς, προκρίτους και αγρότες, πλοιοκτήτες και εμπόρους, Κλέφτες και Αρματολούς, όλους όσοι διαπνέονταν από την φλόγα της ελευθερίας. Αυτό το στοιχείο από μόνο του είναι τρανή απόδειξις ότι η Ελληνική Επανάσταση ήταν αποκλειστικώς και μόνον και εξ ολοκλήρου εθνική. Τρεις απλοί Έλληνες, σοφά αποφασισμένοι να μην στηριχθούν σε ξένες δυνάμεις, σχεδίασαν και επέτυχαν συντονισμένη έγερση του σκλαβωμένου ελληνικού έθνους και οδήγησαν στην Ελευθερία.
Η ίδρυσις της Φιλικής Εταιρίας (και από τούδε Φ.Ε.) πραγματοποιήθηκε στην Οδησσό (τότε Ρωσίας, σήμερα Ουκρανίας) το 1814. Όπως συμπληρώνει ο Εμμανουήλ Ξάνθος στις αναμνήσεις του, "Απεφάσισαν οι ειρημένοι (Σκουφάς, Ξάνθος, Τσακάλωφ), να επιχειρισθώσι την σύστασην τοιαύτης Εταιρίας (...) διά να ενεργήσωσι μόνοι των, ό,τι ματαίως από πολλού χρόνου ήλπιζον από την φιλανθρωπίαν των Χριστιανών βασιλέων".(1)
Ένας χειροτέχνης που διατηρούσε μία μικρή επιχείρηση στην Οδησσό, ο Σκουφάς, ένας εμποροϋπάλληλος σε κατάστημα μεγαλεμπόρου της Οδησσού, ο Ξάνθος και ένας διανοούμενος, γιος γουναρά της Μόσχας που βρισκόταν για σπουδές στο Παρίσι, ο Τσακάλωφ, ήταν η ψυχή, η καρδιά και το μυαλό του ενόπλου εθνικοαπελευθερωτικού αγώνα, της εθνεγερσίας, με σκοπό την αποτίναξη του τουρκικού ζυγού και την εν ελευθερία οργάνωση ελληνικού κράτους, εδραζομένου στον αρχαιόθεν ερχόμενο ελληνικό πολιτισμό (αυτό εκτιμάται ότι προκύπτει και από τους σκοπούς τής προγενεστέρας τής Φ.Ε. Εταιρία με την ονομασία "Ελληνόγλωσσον Ξενοδοχείον", της οποίας ήταν μέλος ο Αθανάσιος Τσακάλωφ). Είναι πασιφανές στον αντικειμενικό μελετητή τής ιστορίας ότι η Ελληνική Επανάστασις ήτο ξεκάθαρα και εξ ολοκλήρου εθνική. Προς επίρρωσιν των ανωτέρω, μπορούν να τονισθούν και τα εξής, τα οποία εντοπίζονται στο Εγκυκλοπαιδικόν Λεξικόν τού 'Ηλίου': "Δεν προήλθεν από την υποκίνησιν ωρισμένης κοινωνικής ομάδος, ούτε από την σύγκρουσιν οικονομικών συμφερόντων, ούτε από μίαν απλήν κακοδαιμονίαν, ούτε ως ανάγκη πολιτειακής μεταβολής, ούτε την προεκάλεσεν η οργή ενός ικανού εναντίον των ανικάνων, των κακών αρχόντων του προς τοποθέτηση εις την εξουσίαν άλλων καλυτέρων, στοιχεία που αποτελούν τα χαρακτηριστικά τών επαναστατικών κινημάτων των λαών και εις την παλαιοτέραν και εις την νεωτέραν ιστορίαν".(2)
Ο αγώνας για την ελευθερία τού ελληνικού έθνους, βασίστηκε κυρίως σε δύο κεντρικούς πυλώνες: στον ένοπλο αγώνα και στην μυστική οργάνωση. Ο Ρήγας Φεραίος (Βελεστινλής) (1758-1798 ) είχε την ιδέα οργανώσεως παρανόμου εθνικοαπελευθερωτικού
κινήματος. Μετά την παράδοσή του από τους Αυστριακούς στους Τούρκους και τον τραγικό στραγγαλισμό αυτού και των συναγωνιστών του, ο άξιος συνεργάτης του Χριστόφορος Περραιβός ανέλαβε να συνεχίσει το έργο του και να κρατήσει την φλόγα του αγώνα αναμμένη, κάτι που υλοποίησε ποικιλοτρόπως με επιτυχία. Το 1816, προσχώρησε στη Φ.Ε. ώστε να προσφέρει πλέον στον εθνικό σκοπό μέσω της οργανωμένης και μαζικοποιημένης παράνομης αυτής οργανώσεως. Από το έτος 1796 έως το 1814 (χρονιά ιδρύσεως της Φ.Ε.), υπήρξαν άλλες δύο προσπάθειες για μυστική πολιτική οργάνωση των Ελλήνων: η μία στο Παρίσι με την ονομασία "Ελληνόγλωσσον Ξενοδοχείον", η οποία ιδρύθηκε το 1809 (με την ανοχή των Γάλλων επί Ναπολέοντα) από τον εκ Θεσσαλονίκης λόγιο Γρηγόριο Ζαλύκη και τον Πρίγκηπα Δημήτριο Κομνηνό, εκ της ομωνύμου βυζαντινής οικογενείας,  και η άλλη στην Αθήνα με την ονομασία "Φιλόμουσος Εταιρία", η οποία ιδρύθηκε το 1813 από φιλοβρεταννούς αλλά σύντομα ελέγχθηκε από φιλορώσους. Όμως δεν ευτύχησαν αυτές οι προσπάθειες• η μεν πρώτη διότι μετά την ήττα τού Ναπολέοντος εξελίχθηκαν σκληρές επιθέσεις εναντίον των εθνικοαπελευθερωτικών κινημάτων από δυνάμεις (οι οποίες μετέπειτα συνασπίσθηκαν στην "Ιερή Συμμαχία") και δημιούργησαν φόβο και αδράνεια, η δε δεύτερη διότι υπήρχε αναντιστοιχία προγράμματος και πραγματικών αγωνιστικών απαιτήσεων τού λαού.
Σε αυτό το κομβικό σημείο καμπής τής επαναστατικής εγρηγόρσεως, καταλυτικά λειτούργησε η συνάντησις δύο Ελλήνων και κατόπιν ενός τρίτου και ακόμη ενός τετάρτου, οι οποίοι απετέλεσαν τη μαγιά μίας νέας οργανώσεως, μίας Εταιρίας δημιουργημένης και στη συνέχεια οργανωμένης στα πρότυπα άλλων μυστικών εταιριών, οι οποίες ανθούσαν τότε στην Ευρώπη. (Αξίζει να σημειωθεί ότι εκείνη την εποχή δημιουργούνταν εταιρίες μυστικές, ερμηνευόμενον ως παράνομες, με σκοπό την πυροδότηση εθνικοαπελευθερωτικών κινημάτων, ο δε δανεισμός τελετουργικών, κωδίκων ή άλλων στοιχείων από άλλες μυστικές οργανώσεις όπως οι καρμπονάροι -τύπος συνωμοτικού εταιρισμού- ή ο ελευθεροτεκτονισμός ή μασονία, δεν τεκμηριώνει την άποψη ότι ήταν άντρα μασόνων. Ακόμη και η αποδεδειγμένη συμμετοχή μασόνων τινών, μάλλον δείχνει την δύναμη διεισδυτικότητας των εθνικών ιδεών σε όλες τις κοινωνικές ομαδώσεις -και πάντως αυτό θεωρείται υπό τού γράφοντος ως πιθανότερο βάσει των υπαρχόντων στοιχείων). Η οργάνωσις αυτή, που όπως προαναφέρθηκε ονομάστηκε Φιλική Εταιρία, με πρωτεργάτες τους Νικόλαο Σκουφά, Αθανάσιο Τσακάλωφ, Εμμανουήλ Ξάνθο και Παναγιώτη Αναγνωστόπουλο, είχε ως Σκοπό την προετοιμασία της Επαναστάσεως των Ελλήνων κατά των Τούρκων τυράννων και την Απελευθέρωσή τους από τον οθωμανικό ζυγό. Η ηγετική ομάδα, στην πορεία τού αγώνος πλαισιώθηκε και από τους Αντώνη Κομιζόπουλο, Νικόλαο Γαλάτη, Παναγιώτη Σέκερη, Άνθιμο Γαζή, Αθανάσιο Σέκερη και Αλέξανδρο Υψηλάντη, ο οποίος αργότερα εχρίσθη και Αρχηγός τής Ανωτάτης Αρχής (μετά την άρνηση τού Ιωάννου Καποδίστρια να αναλάβει την θέση αυτή, στην οποία εξελέγη ερήμην του).
Για την πραγμάτωση του μεγάλου σκοπού τής εθνικής απολυτρώσεως, 'για την ανέγερσιν και απελευθέρωσιν τού Ελληνικού Έθνους και της Πατρίδος μας', '...διά να ενεργήσωσιν μόνοι τους ό,τι επί ματαίως από πολλού χρόνου ήλπιζον από την φιλανθρωπίαν των χριστιανών βασιλέων' (όπως γράφει στα Απομνημονεύματά του ο Εμμανουήλ Ξάνθος) ενεπνεύσθησαν και υλοποίησαν στιβαρή μυστική οργανωτική δομή (τόσο στο εσωτερικό όσο και στο εξωτερικό τής κατεχομένης χώρας) αλλά και καλλιέργησαν σχέσεις και επαφές και με τους άλλους υποδούλους λαούς τής Χερσονήσου του Αίμου.
Ο Νικόλαος Σκουφάς ήταν ο πολιτικός και οργανωτικός εγκέφαλος της πρώτης τριανδρίας. Το πραγματικό του επώνυμο ήταν Κουμπάρος αλλά έγινε γνωστός με το παρονόμι που απέκτησε λόγω τού επαγγέλματός του ως πιλοποιού και δη κατασκευαστή σκούφων. Έφυγε από την ιδιαίτερη πατρίδα του, το Κομπότι, διότι η περιοχή είχε δοθεί ως "τσιφλίκι" στον σκληρό Μουχτάρ, γιο τού Αλή Πασά. Εγκαταστάθηκε στην Άρτα και κατόπιν πήγε στη Ρωσία. Η επιχείρησή του εκεί δεν πήγε καλά και επειδή χρεωκόπησε, δεν έχαιρε κοινωνικής εκτιμήσεως. Όμως η φλόγα τού εθνικού σηκωμού πύρωνε την καρδιά του και το ότι είχε χάσει τα όποια υπάρχοντά του τον ελευθέρωνε να αφιερωθεί ψυχή τε και σώματι σε αυτήν την ευγενή ιδέα. Στην Οδησσό γνώρισε τον Αθανάσιο Τσακάλωφ, έναν νέο άνθρωπο με φρόνηση αλλά και θέρμη για την  πατρίδα. Και αυτού το πραγματικό επώνυμο ήταν άλλο• ήταν γιος του δερματεμπόρου Νικηφόρου Τεκελή, ο οποίος έκανε εμπόριο γουναρικών στη Νίζνα και στη Μόσχα. Νύχτα έφυγε από τα Ιωάννινα με τον πατέρα του που είχε έρθει αναγκαστικά από την Ρωσία για να τον πάρει μαζί του. Αναγκαστικά διότι προ μηνών τον είχαν απαγάγει "τζοχανταραίοι" (Τούρκοι αξιωματικοί τού σουλτάνου) για να τον δώσουν βορά στις σεξουαλικές ορέξεις τού εκφύλου κτήνους Αλή Πασά (με τις 360 παλλακίδες) και των επίσης έκφυλων γιων του και σώθηκε χάρη στις ενέργειες της απελπισμένης μητρός του και την έμμεση διευκόλυνση που της έκανε ένας υψηλόβαθμος Τούρκος γείτονας. Στη Ρωσία, ο πατέρας του φρόντισε ώστε ο γιος του να λάβει εκπαίδευση και κατόπιν τον έστειλε στο Παρίσι για να σπουδάσει. Εκεί, ως νέος σπουδαστής, έγινε μέλος τής διοικήσεως τού "Ελληνόγλωσσου Ξενοδοχείου" (υπό τους Σουαζέλ Γκουφιέ και Γρηγόριο Ζαλύκη) και κατά το τέλος τού 1814, όταν ξαναγύρισε στην Οδησσό κατευθυνόμενος προς την  Μόσχα όπου ευρίσκετο η οικογένειά του, γνώρισε τον Νικόλαο Σκουφά. Πέραν της κοινών τους σημείων συζητήσεως λόγω τής Ηπειρωτικής καταγωγής τους, ομονόησαν με βάση τον πατριωτισμό τους. Σημειώνεται χαρακτηριστικά στο Εγκυκλοπαιδικόν Λεξικόν τού 'Ηλίου': "...αλλ' εκείνο που τους συνέδεσε ταχύτατα ήτο το πάθος που εφλόγιζε και τον ένα και τον άλλον διά την τύχην τής πατρίδος. Είχαν αρχίσει επί του θέματος ατελειώτους συνομιλίας, που επροχωρούσαν μέχρι της εξευρέσεως του τρόπου τής σωτηρίας. Έτσι ανεπτύχθη μεταξύ των η ιδέα τής ιδρύσεως μυστικής εταιρίας, με σκοπόν την οργάνωσιν όλων των ικανών προς επανάστασιν στοιχείων τής Ελλάδος και την απολύτρωσιν τού Γένους από την δουλείαν. Ήσαν κυρίως σύμφωνοι επί δύο βασικών σημείων: Ότι αυτήν την φοράν οι Έλληνες έπρεπε να στηριχθούν μόνον εις τας ιδικάς των δυνάμεις και να μη περιμένουν τίποτε από τους ξένους και κατά δεύτερον ότι ήτο ανάγκη να μετάσχουν εις τον αγώνα όλοι, και οι μεγάλοι και οι μικροί, όσοι είχον πραγματικόν εθνικόν φρόνημα".(3)
Αργότερα, οι δύο αυτοί γνώρισαν και μύησαν τον Εμμανουήλ Ξάνθο από την Πάτμο και τον Παναγιώτη Αναγνωστόπουλο από την Ανδίτσαινα. Ο Ξάνθος, απεδείχθη βασικός στυλοβάτης του υπέρ ελευθερίας αγώνος. Αυτός, ένας απλός εμποροϋπάλληλος, πήρε πρωτοβουλία και έδωσε προοπτική στον αγώνα δίνοντάς του τον αναγκαίο Πρώτο. Γράφει χαρακτηριστικά ο Σπύρος Μελάς: "Μιλάω, γενικά, για την υπέρτατη ανάγκη ενός αρχηγού, πούνιωσε βαθιά ο Ξάνθος και μπόρεσε να ικανοποιήσει. Η Φιλική Εταιρία -και μαζί της η μεγάλη υπόθεση της λευτεριάς τού Έθνους- κιντύνεψε, (...) στα πρώτα βήματά της από έλλειψη μέσων υλικών. Τη γλύτωσε η γενναιοδωρία τού Σέκερη. Τώρα κιντύνευε πάλι από τη γάγγραινα της πολυαρχίας. Το πολυκέφαλο -δηλαδή ακέφαλο- σώμα τής εθνικής εναντίον τού τυράννου συνωμοσίας κιντύνευε να σπαραχτεί, να διαμελιστεί από τις ασυμβίβαστες φιλοδοξίες των μελών, τις ασυντόνιστες ενέργειες και τις καταχρήσεις μερικών ασυνειδήτων.... Τότε πρόβαλε ό,τι ο Ξάνθος είχε στην καρδιά και στο μυαλό του. Όλες οι φιλοδοξίες έπρεπε να θυσιαστούν, οι γνώμες να κλίνουν σε μία. Η πρωτοβουλία του έδωσε τότε στο ακέφαλο σώμα της Φιλικής Εταιρίας το παν: Το κεφάλι. Είναι η μεγαλύτερή του υπηρεσία. Όχι όμως η μόνη...".(4)
Μα και ο Παναγιώτης Αναγνωστόπουλος προσέφερε σημαντικές υπηρεσίες στον υπέρ πατρίδος αγώνα. Άψογος στα χρόνια τού αγώνα, τίμιος, μετρημένος και αλύγιστος, είχε την απαίτηση από όλους να λειτουργούν όπως αυτός. Αυτό τον οδηγούσε σε αντιπάθειες και καυγάδες, γιατί είναι σαν να ήθελε να αναβιβάσει την συμπεριφορά αγωνιστών σε συμπεριφορά -τρόπον τινά- αγίων. Σημαντικότατη είναι η προσφορά του στην Φ. Ε. διότι όταν υπήρξε η αδήριτη ανάγκη να βρεθεί ένας πλούσιος Έλληνας για να υποστηρίξει την Επανάσταση στην Πελοπόννησο, πρότεινε αρίστη λύση, ανέλαβε να την υλοποιήσει και ευθύς το έπραξε. Επισκέφθηκε τον πολύ πλούσιο μεγαλέμπορο από την Αρκαδία Παναγιώτη Σέκερη, άνθρωπο ικανότατο, με ευρύτητα σκέψεως και αδιαπραγμάτευτο ελληνικό φρόνημα, τον όρκισε στη Φ. Ε. και τον έπεισε να συνεισφέρει στον εθνικό σκοπό τού μεγάλου σηκωμού. Μάλιστα, όταν ο Σκουφάς προδόθηκε από την καρδιά του και αφέθηκε στα χέρια τού Υψίστου, η επιλογή και επιτυχία τού Παναγιώτη Αναγνωστοπούλου στο πρόσωπο τού Παναγιώτη Σέκερη έδωσε τη λύση: αυτός ο μεγάλος Έλληνας κράτησε όρθια την Φ. Ε. και την οδήγησε ασφαλώς ως τη μεγάλη ημέρα τής κηρύξεως τής Επαναστάσεως. Αλλά και αργότερα, στις διαπραγματεύσεις με τους Τούρκους που λυμαίνονταν την Τρίπολη, ο Αναγνωστόπουλος έδειξε τον δυναμικό του χαρακτήρα οδηγώντας τους Τούρκους διαπραγματευτές σε υποχώρηση. Και μετά τις διαπραγματεύσεις, συμμετοχή στις μάχες. Δηλαδή, θεωρία και πράξη ενιαίες και αδιαίτετες: αμέσως μετά, έλαβε μέρος στην πολιορκία τής Τριπολιτσάς, στην εκστρατεία στην Κόρινθο, στο Ναύπλιο, στην Ακροκόρινθο, στην Στερεά, εναντίον τού Δράμαλη και εναντίον τού Ιμπραήμ. Έπειτα, προέβη σε μία υπέροχη ενέργεια• επιβιβάστηκε σε πλοίο για Ρωσία ώστε να δώσει ο ίδιος στον Τσάρο έγγραφα για να τον πείσει να ενδιαφερθεί για την Ελλάδα. Η μετεπαναστατική διαφωνία του για το εάν ήταν ο Ξάνθος ή αυτός ο τρίτος τής Φ. Ε., δεν πρέπει να αμαυρώσει το μεγαλείο του.
Μεγάλη μορφή τής Φ. Ε. ήταν και ο -προαναφερθείς- εκ Τριπολιτσάς Παναγιώτης Σέκερης, έμπορος της Κωνσταντινουπόλεως, πλούσιος, πλοιοκτήτης και δυνατός παίκτης τού τότε χρηματιστηρίου με την ονομασία "χαβιαριόχανο". Έγινε εταίρος και κατόπιν μέλος τής υπερτάτου Αρχής και κοινωνός των μυστικών τής Εταιρίας. Δεν δίστασε από την πρώτη στιγμή να υποστηρίξει τον αγώνα με μεγάλα ποσά, τα οποία στην συνέχεια έγιναν τεράστια. Γι' αυτό του έδωσαν και το θετικό παρωνύμιο "χρυσοδωδέκατος". Εκείνη την εποχή, το ταμείο τής Φ. Ε. ήταν εντελώς άδειο  και οι ανάγκες τού αγώνα πολύ μεγάλες. Ο Παναγιώτης Σέκερης, έκανε το καθήκον του σε υπερθετικό βαθμό. Διαβάζουμε στο σχετικό με τον Π. Σέκερη έργο τού Ιωάννου Μελετοπούλου: "Εις το αφιερωτικόν του γράμμα, το οποίον τύποις απευθύνεται εις τον εν Παρισίοις αδελφόν του Γεώργιον Σέκερην, αναγράφει ότι είναι ηλικίας 35 ετών και ως εισφοράν του δίδει (σσ: για αρχή) 10.000 γρόσια. Το ποσόν τούτο ήτο απαραίτητον τότε εις την Εταιρείαν, κυρίως διά την μετάβασιν εις τας νήσους, την Μακεδονίαν, την Θεσσαλίαν, την Πελοπόννησον και αλλαχού αποστόλων τής Εταιρείας. Αλλά το ποσόν τούτον, ως φαίνεται, δεν ήρκεσε διά τον ως άνω σκοπόν και τας λοιπάς ανάγκας τής Εταιρείας και ο Σέκερης εβοήθησεν έτι γενναιότερον".(5)
Συμπληρώνει δε ο Σπύρος Μελάς: "Μονάχα όταν ο Υψηλάντης πήρε την αρχηγία και φορολόγησε άλλους ομογενείς και όταν ο Πατριάρχης Γρηγόριος ο Ε' ίδρυσε το 'Κιβώτιο τού Ελέους', για εισφορές υπέρ των πτωχών και διευκόλυνε, κάτω απ' αυτό, έναν εθνικό έρανο, μπόρεσε ν' ανασάνει κάπως ο Σέκερης. Τότε μονάχα μπόρεσε να κοπάσει τέλος η θύελλα των 'δανείων' -δανεικά κι αγύριστα- για την εθνική υπόθεση. Από τα καράβια του, τα εννιά, το ένα το χάρισε από την αρχή στην Εταιρία για τα ταξίδια των αποστόλων της. Άλλα του πήραν κι άλλα πρόσφερε μονάχος του. Ωστόσο, οι χρηματικές του θυσίες δεν ήτανε και πάλι τίποτα μπροστά στο ηρωικό κουράγιο του, το μυαλό και την ενεργητικότητά του. Νύχτα - μέρα καθότανε απάνω στη φωτιά. Ήτανε το κέντρο τής εθνικής συνωμοσίας στην καρδιά τού εχθρού. Κινούσε τα νήματά της..."(6) Απεβίωσε στο Ναύπλιο σχεδόν πάμπτωχος!
Ιδιαίτερη προσωπικότητα, η οποία έμεινε στην ιστορία ως πρόσωπο που έβαλε σε κίνδυνο τον μυστικό αγώνα της Φ. Ε. (και γι' αυτό εκτελέστηκε κατόπιν αποφάσεως τής Αρχής από τους Δημητρόπουλο και Τσακάλωφ), ήταν ο Ιθακήσιος Νικόλαος Γαλάτης. Άνθρωπος ικανός αλλά υπέρ το δέον φιλόδοξος, μπέρδεψε τον υπέρτατο υπέρ έθνους σκοπό τής απελευθερώσεως με την μεγαλομανία του και δυστυχώς νόμισε πως τα τεκταινόμενα μπορούσαν να τον εκτοξεύσουν στην ιεραρχία τής ζωής και του τόπου μας. Με μεγάλη ικανότητα και άνεση έπειθε κόσμο να συμμετέχει στην Φ. Ε., πλην όμως συχνά άκριτα, πράττοντας με επιπόλαιο έως επικίνδυνο τρόπο. Ενθουσιώδης αλλά μεγαλομανής και καυχησιολόγος, προσπάθησε να εντάξει στην Εταιρία τον Ιωάννη Καποδίστρια, πλην όμως εισέπραξε άρνηση και τον χαρακτηρισμό τυχοδιώκτης, εξ αιτίας αυτού δε απελάθηκε και ετέθη υπό επιτήρηση, διακινδυνεύοντας ακόμη περισσότερα έγγραφα και μυστικά αυτής. Αυτός ήταν και ο λόγος τής -κατόπιν εντολής- παρασύρσεώς του σε περιοχή τής Πελοποννήσου πλησίον τής Τριπόλεως όπου και εκτελέστηκε.
Συγγράματα ολόκληρα θα μπορούσαν να γραφούν για την Φ. Ε. και τους Φιλικούς, όμως ξεφεύγει αυτή η μεγάλη εργασία τού παρόντος πονήματος. Γεγονός είναι πως από ένα χρονικό σημείο και μετά, οι μυημένοι και οι μυούενοι ήταν πλήθος μεγάλο που δύσκολα μπορούσε να μετρηθεί. Απλός λαός αλλά και πιο γνωστά ονόματα είχαν ήδη προσχωρήσει στις τάξεις της. Χρειαζόταν ο Πρώτος, ο Αρχηγός. Έγινε προσπάθεια τού -κατόπιν συμβουλίου- εντεταλμένου Νικολάου Ξάνθου στον Ιωάννη Καποδίστρια, ο οποίος και του προσκόμισε συστατική επιστολή τού Ανθίμου Γαζή (ενός από τους λίγους που εκκινούσαν την μηχανή τής Εταιρίας), διά της οποίας εκείνος του γνωστοποιούσε την Απόφασιν της Εταιρίας να δοθεί ο μεγάλος υπέρ τού ιερού σκοπού αγώνας και του επροτάθη υπό του Ξάνθου επισήμως η αρχηγία ως το πρόσωπο που συνεκέντρωνε την εμπιστοσύνη των Ελλήνων. Ο Καποδίστριας, αρνήθηκε να αναλάβει την αρχηγία, κάτι το οποίο με διαφορετικό τρόπο και για το όλον τής επαναστάσεως είχε καταστήσει σαφές και παλαιότερα σε δύο σημαντικούς Έλληνες ανησυχούντες για την εθνική υπόθεση. Σύμφωνα με τον Κωνσταντίνο Παπαρρηγόπουλο, "Ο Καποδίστριας είχεν εύρη την αφορμήν να εκφράση την γνώμην του περί της Επαναστάσεως και δημοσία, προς τους ομογενείς και ιδιαιτέρως προς δύο εγκρίτους άνδρας τού Έθνους. Δημοσία μεν διά φυλλαδίου, διά του οποίου συνέστησε την ειρηνικήν βελτίωσιν της τύχης τής πατρίδος, ιδιαιτέρως δε διά της απαντήσεως, την οποίαν έδωσεν προς τον Βαρδαλάχον και τον Νέγρην, οι οποίοι του εζήτησαν εξ ιδίας πρωτοβουλίας να φωτισθούν τι φρονούν ο αυτοκράτωρ και αυτός περί του προετοιμαζομένου μεγάλου εθνικού κινήματος. Και εις τους δύο είχεν αποκριθεί ότι ο αυτοκράτωρ δεν γνωρίζει τίποτε περί της Εταιρείας, αυτός δε αποκρούει οιανδήποτε συμμετοχήν εις αυτήν και εξορκίζη τους γράφοντας να εξορκίσουν με κάθε τρόπον τους Έλληνας από τα καταστρεπτικά αυτά σχέδια".(7)
Αυτή τη φορά, αρνήθηκε στον Ξάνθο, όμως ο ήπιος -πλέον- και διπλωματικός τρόπος του, ερμηνεύθηκαν από τον Ξάνθο ως υπαινιγμός να απευθυνθεί προς άλλο πρόσωπο και εστράφη προς τον πρίγκηπα Αλέξανδρο Υψηλάντη. Αυτός, ήταν στρατιωτικός, ίσως δηλαδή και καταλληλότερος για τον αγώνα που επρόκειτο να ακολουθήσει και ο οποίος θα ήταν ένοπλος. Εξ άλλου, η Ελλάς πλέον δεν ήτο τόσο αδύναμος όσο στο παρελθόν • ήταν έτοιμη να ξεκινήσει αντιπαράθεση, έστω με ανίσους όρους. Κατά τον Νίκο Σβορώνο, "Οι δυνάμεις που διέθετε η Εταιρεία για να τις αντιτάξει στην εξασθενημένη Οθωμανική αυτοκρατορία δεν ήταν ευκαταφρόνητες: ο ελληνικός πληθυσμός στις αρχές τού ιθ' αιώνα ξεπερνούσε τα 3 εκ., τα πλούτη που είχαν συγκεντρώσει οι τραπεζίτες τού εξωτερικού και οι εφοπλιστές των νησιών τού Αιγαίου μπορούσαν ν' ανταποκριθούν στις πρώτες ανάγκες• οι κλέφτες κι οι αρματολοί και οι άλλες ένοπλες δυνάμεις υπολογίζονταν σε πολλές δεκάδες χιλιάδες• σημαντικός αριθμός τους είχε ασκηθεί καλά στους Ναπολεόντειους πολέμους, στα στρατιωτικά σώματα τα δημιουργημένα απ' τους Γάλλους και τους Άγγλους στα νησιά τού Ιονίου και στη Σχολή τού Αλή Πασά. Ο ελαφρός και γρήγορος στόλος των νησιών, εξοπλισμένος κατά των πειρατών κι έχοντας υπηρετήσει στους πολέμους τής Ρωσίας, της Γαλλίας και της Αγγλίας, μπορούσε τώρα άφοβα ν' αντιμετωπίσει τον τουρκικό στόλο, που θ' απόμενε χωρίς έμπειρα πληρώματα μετά την αποχώρηση των Ελλήνων 'γαλιοντζήδων' του (σσ: Ελλήνων ναυτών σε γαλέρες)".(8)
Ο Υψηλάντης, επεδίωξε και συνομίλησε με τον διπλωμάτη υπουργό της Ρωσίας -την οποία αμφότεροι υπηρετούσαν- Καποδίστρια, ο οποίος δεν τον απέτρεψε να αναλάβει την αρχηγία τής Φ. Ε., γεγονός που ερμηνεύθηκε υπ' αυτού ως δυνάμει υποστήριξη από τον αυτοκράτορα της Ρωσίας, έστω και χωρίς άμεση εμπλοκή. Έτσι, τέλη Απριλίου τού 1820 ανεκηρύχθη Γενικός Επίτροπος τής Αρχής.
Επηκολούθησαν συνεννοήσεις, προσχέδια και οργανωτική προετοιμασία μηνών και το φθινόπωρο τού 1820 έφυγε από την Πετρούπολη μέσω Μόσχας και άλλων σταθμών για την Οδησσό. Εκεί καθορίστηκε η τελική μορφή μελετηθέντων σχεδίων και ο τρόπος να τεθούν σε ενέργεια. Διαβάζουμε στην εγκυκλοπαίδεια τού 'Ηλίου': "Σύμφωνα προς αυτά, θα ωργανούτο και θα εξερρηγνύετο κίνημα εντός αυτής τής Κωνσταντινουπόλεως. Ο εις τον Βόσπορον τουρκικός στόλος θα επυρπολείτο ή θα κατελαμβάνετο από τα εξ Ελλήνων πληρώματά του, θα εκαλούντο εις τον επαναστατικόν στρατόν οι εις την Αίγυπτον και εις το βασίλειον της Νεαπόλεως υπηρετούντες Έλληνες στρατιωτικοί, τα ελληνικά πλοία θα ωργανούντο εις στόλον διά να φυλάξουν τας νήσους και να αποκλείσουν την Ιωνίαν μέχρι της Συρίας και θ' ανελάμβανε τον ανεφοδιασμόν εις τρόφιμα ο αρχιεπίσκοπος Κύπρου Κυπριανός, θα εγένοντο εισφοραί των εις την Αίγυπτον ευρισκομένων πλουσίων Ελλήνων, θα προέβαινε εις κίνημα εις την Μολδοβλαχίαν ο Γεωργάκης Ολύμπιος. Θα παρηγγέλοντο αμέσως δύο χιλιάδες όπλα και σπαθιά, θα επιδιώκετο η εχθρότης τού Μωχάμμετ Άλη προς την Τουρκίαν και η ευνοιά της προς την Ελλάδαν και θα εγένοντο συνεννοήσεις με τους Σέρβους και με τους Αλβανούς προς σύμπραξιν".(9)
Εκτός των ανωτέρω, σε πολλά ακόμη ζητήματα έπρεπε να δοθεί λύση με προοπτική επιτυχίας, όπως ο τόπος ή οι τόποι από όπου θα ξεκινούσε η Επανάσταση.
Με αφορμή την συμμετοχή τού αρχιεπισκόπου Κύπρου Κυπριανού στον αγώνα, αξίζει να γίνει ιδιαίτερη μνεία στην συμμετοχή συμπάσης τής Εκκλησίας και ιδιαιτέρως του κλήρου όλων των βαθμίδων στην Φ. Ε. και στον σηκωμό τού Γένους. Όπως αναφέρεται σε έρευνα τού Π. Α. Γεωργαντζή, η Εκκλησία συμπαραστάθηκε, συμπαρατάχθηκε και συχνά λειτούργησε ως καταφύγιο και ορμητήριο αγωνιστών. Ο υπασπιστής τού Θεόδωρου Κολοκοτρώνη Φώτιος Χρυσανθόπουλος ή Φωτάκος, στα Απομνημονεύματά του αναφέρει τα εξής: "'Ο αξιοσέβαστος κλήρος των Ελλήνων χριστιανών ευρίσκετο τότε (δηλαδή την προεπαναστατική περίοδο) παντού εμπρός και έδιδε την βαρύτητα και την βεβαιότητα εις τον σκοπό τής επαναστάσεως και ένεκα τούτου εις τους Έλληνας εφαίνετο, ότι η σημαία τής Επαναστάσεως είναι εις τας χείρας τού Θεού, διά των λειτουργών τής θρησκείας του". Έτσι λοιπόν οι Φιλικοί (...) καθώς μαρτυρεί ο Ξάνθος 'εκατήχησαν διάφορους ομογενείς... και τινα ιερωμένους και ηγουμένους ελληνικών μοναστηρίων' (....) Μέσα λοιπόν στη διετία 1819-1821 η συντριπτική πλειονότητα των Ελλήνων αρχιερέων ο ένας ύστερα από τον άλλο μυήθηκαν και έγιναν ενεργά και δραστήρια μέλη τής Φ. Ε., ώστε να δημιουργηθεί ένα ισχυρό πλέγμα που επεκτείνονταν σ' ολόκληρο το δυτικό τμήμα τουλάχιστον της Οθωμανικής αυτοκρατορίας".(10)
Η πρώτη επαναστατική σημαία τού Υψηλάντη καθαγιάστηκε στην εκκλησία των Τριών Ιεραρχών από τον μητροπολίτη Ιασίου Βενιαμίν. Αρχιερείς ευλόγησαν τα ιερά όπλα και συχνά τέθηκαν επικεφαλής εθνικοαπελευθερωτικών ομάδων. Το όραμα τής παλιγγενεσίας έγινε και δικό τους όραμα και παρά τους πασιφανείς κινδύνους τάχθηκαν υπό της αοράτου Αρχής. Ο Αλέξανδρος Υψηλάντης τους υπολόγιζε και τους εμπιστευόταν, γι' αυτό άλλωστε έστειλε επιστολές προς τους αρχιερείς τού Αιγαίου Πελάγους, γεγονός που αποδεινύει την εμπιστοσύνη που τους είχε. Διότι, εάν δεν τους εμπιστευόταν, είναι λογικό να μην έστελνε επιστολές. Σε κείμενο του Στέλιου Κούκου διαβάζουμε ότι στο βιβλίο του "Απομνημονεύματα της Ελληνικής Επαναστάσεως", ο Φωτάκος αναφέρει επίσης πως "...'πριν αρχίσει ο αγώνας οι ιερείς πραγματοποιούσαν στις εκκλησίες 'νύκτα και ημέρα' παρακλήσεις για να τους ενισχύσει ο Θεός εις τον αγώνα'. 'Πολλοί δε μάλιστα των αρχιερέων ως ο Έλους Άνθιμος, έκαμαν επίτηδες [επί τούτο] και ευχάς, τας οποίας έδιδαν εις τους ιερείς των επαρχιών των και τας εδιάβαζον μετά την παράκλησιν'."(11)
Αξίζει να σημειωθεί ότι για το θέμα αναφέρεται και ο Ναυπάκτου Ιερόθεος στο κείμενο "Οι Αρχιερείς και η Επανάσταση τού 1821", ο οποίος επίσης ανατρέχει σε προαναφερθέν βιβλίο τού διδάκτορα εκκλησιαστικής ιστορίας Πέτρου Γεωργαντζή και αναφέρει τα εξής: "Ο Κορδάτος μεταξύ άλλων έγραφε ότι 'ο ανώτερος κλήρος και οι καλόγεροι ήταν δυνάστες τού σκλαβωμένου λαού και ο ρόλος τους ήταν, σε πολλές περιπτώσεις, αντεθνικός'. Και ο Σκαρίμπας μεταξύ των άλλων έγραφε: 'Από τις εκατοντάδες των ιεραρχών μόνον 3-4 θυσιάστηκαν στους αγώνες τού '21'" (σσ: Όμως, ο Γεωργαντζής, όπως συνεχίζει να αναφέρει ο Ιερόθεος) (....) αποδεικνύει ότι από τους 200 Αρχιερείς οι 73, ποσοστό 36,5%, έλαβαν ενεργό μέρος στον αγώνα 'επώνυμα και αδιαμφισβήτητα', οι 42 Αρχιερείς, ποσοστό 21,0%, δοκιμάσθηκαν, φυλακίσθηκαν και βασανίσθηκαν, και οι 45 Αρχιερείς, ποσοστό 22,5%, 'θυσιάσθηκαν για την ελευθερία, είτε από βασανιστήρια και θανατώσεις των Τούρκων, είτε σε πολεμικές συρράξεις'. Το συνολικό ποσοστό αυτών που συμμετείχαν ενεργώς στον αγώνα ανέρχεται στο 80%".(12)
Είναι πολλά τα στοιχεία που θα μπορούσαν να αναφερθούν για τον ρόλο τής Εκκλησίας το '21, όμως αυτό δεν είναι εφικτό στο στενό πλαίσιο της παρούσης εργασίας. Γενικά πάντως, είναι μεγάλη η προσφορά τής Εκκλησίας στον μεγάλο σηκωμό για Ελευθερία καθώς και στην διατήρηση τής αυτοσυνειδησίας τού Γένους και δυνατή υπέρβαση η ορκωμοσία ιερέων στη Φ. Ε. διότι έπρεπε να δώσουν Όρκο. Έναν Όρκο αγώνα και θυσίας υπέρ πατρίδος, έναν Όρκο στο όνομα της αληθείας και της δικαιοσύνης. Σύμφωνα με τον ιστορικό Τάσο Βουρνά, χάρη σε ένα ισχυρό αποδεικτικό (ντοκουμέντο) που βρήκε ο Ρουμάνος ιστορικός Οτσέτεα, έχει διασωθεί "ολόκληρο το κείμενο του μεγάλου όρκου των Φιλικών, που το ξέραμε ως τώρα παραλλαγμένο σημαντικά".(13)
Στο περιεχόμενο τού Όρκου, υπάρχουν σημεία που θα μπορούσαν να δυσκολέψουν και να αποτρέψουν την ένταξη κληρικών, όμως φαίνεται πως υπερίσχυσε η πίστη στον δίκαιο αγώνα για τού Χριστού την πίστη την αγία και της πατρίδος την ελευθερία και παρεκάμφθησαν σημεία που πιθανώς θα έχρηζαν περαιτέρω ερμηνείας. Και, βεβαίως, ορθώς έπραξαν.
Ας δούμε κάποια σημεία τού Όρκου για να γίνει κατανοητότερο το ανωτέρω: "Ορκίζομαι ενώπιον τού αληθινού Θεού οικειοθελώς ότι θέλω είμαι πιστός εις την Εταιρίαν κατά πάντα και διά πάντα. Δεν θέλω φανερώσειν το παραμικρόν από τα σημεία, ή λόγους αυτής, ... μήτε εις συγγενή μου, μήτε εις πνευματικό μου( ....) Ορκίζομαι ότι θέλω τρέφει εις την καρδίαν μου αδιάλλακτον μίσος εναντίον των τυράννων τής πατρίδος μου, ... θέλω ενεργεί παντοίοις τρόποις προς βλάβιν αυτών ... και τον παντελή αυτών όλεθρον (....) Τέλος πάντων, ορκίζομαι εις εσέ, ω ιερά και αθλία πατρίς! Ορκίζομαι (....) Εις την μέλλουσαν ελευθερίαν των ομογενών μου ότι αφιερώνομαι όλος εις εσέ! Εις το εξής, συ θέλεις είσαι η αιτία και ο σκοπός των διαλογισμών μου, το όνομά σου ο οδηγός των πράξεών μου και η ευτυχία σου ανταμοιβή των κόπων μου!"(14)
Για τον προσεκτικό μελετητή, η υπέρβαση που κάνουν αρχιερείς και κλήρος για το καλό τού ελληνικού έθνους είναι ξεκάθαρη.
Εκτός όμως από τους πραγματικούς ιερείς, υπήρχε και βαθμίδα "Ιερέων" (οι οποίοι δεν ήταν ιερείς) στην εσωτερική κλίμακα τής μυστικής οργανώσεως. Οι λεγόμενοι "Ιερείς" ήταν η βάση της Φ. Ε. και θεωρούνταν μεσαία στελέχη. Μυούσαν πατριώτες και μπορούσαν να τους δώσουν τον δικό τους βαθμό ή μικρότερο, όπως των Αδελφοποιτών (ή Βλάμηδων) και των συστημένων. Δεν μπορούσαν να δώσουν τον ανώτερο βαθμό τού Ποιμένα, τον οποίο είχε τη δυνατότητα να δίνει μόνο η Αόρατη Αρχή, δηλαδή, κατ' ουσίαν, η αρχική τριανδρία και κατόπιν το δεκαμελές διευθυντήριό της. Αυτή η αρχική ομάδα, οργανωμένη συνωμοτικά, χρησιμοποιώντας προσεκτικά σύμβολα και κώδικες, μπόρεσε να κινηθεί αποτελεσματικά παρά την σκληρή τουρκική κατοχή, να οργανώσει, να εμψυχώσει και να εμπνεύσει τους πανέλληνες για το ποθούμενο: την Ελευθερία! Παρά τις εξαιρετικά αντίξοες συνθήκες, την τουρκική παντοδυναμία, την σκληρή και χωρίς έλεος βία, την εναντίωση ξένων δυνάμεων, την προδοσία κάποιων αθλίων, την έλλειψη μέσων και συντονισμού, η Φ. Ε. κατάφερε να γράψει ιστορία. Όταν "ευδόκησε ο Θεός" να φέρουν οι αγωνιστές την ώρα τής ελευθερίας, ξεσήκωσε, οργάνωσε, δικτύωσε, συντόνισε και ενέπνευσε τους Έλληνες αλλά και άλλους λαούς. "Προπαγάνδισε τις συνειδήσεις, ξύπνησε τη φλόγα τού πατριωτισμού, οργάνωσε τις μάζες, μάζεψε χρήματα, τσάκισε την ηττοπάθεια και την προδοσία, προήγαγε την υπόθεση της συνεργασίας των Βαλκανικών λαών στο πνεύμα τού Ρήγα, και προετοίμασε σοβαρά τον ένοπλο αγώνα".(15)
Έναν αγώνα κατά τού Τούρκου τυράννου, ο οποίος στέφθηκε εν πολλοίς με επιτυχία και οδήγησε σε σταδιακή απελευθέρωση εδαφών και λαού. Όπως αναφέρει ο Ναυπάκτου Ιερόθεος σε κείμενό του, "Ο Φωτάκος έχοντας άμεση γνώση τής καθόλου βιωτής και συμπεριφοράς των κληρικών, και μάλιστα των αρχιερέων, αναφωνεί 'τις δύναται να κατηγορήση τοιούτον θεόπεμπτον κλήρον;' και προσθέτει 'οι λειτουργοί ούτοι τού αληθινού Θεού τού Υψίστου εφτόντισαν και ετοίμασαν το Έθνος των διά να επαναστατήση, ν' αλλάξη τον δεσπότην τής δουλείας του, τον κατακτητήν των εθνικών του δικαιωμάτων και τον υβριστήν τής θρησκείας του και των ιερών του'".(16)
Συνεπώς, στην κριτική που έχουν δεχθεί αρχιερείς ότι δεν ήθελαν την αποτίναξη τού τουρκικού ζυγού, τα ανωτέρω (και πολλά ακόμη) απαντούν επαρκώς. Διότι, αν ήταν τουρκόφιλοι, πώς τους δέχτηκαν -και μάλιστα αναλογικώς τόσους πολλούς- στους κόλπους τής Φ. Ε.; Και εάν ισχυριστεί τις ότι διείσδυσαν κάποιοι με πονηρό υπέρ εχθρού σκοπό, τότε πώς δεν κατέδωσαν όλους όσους γνώρισαν ως ενεργά μέλη τής Φ. Ε.;
Το "Περί της ελληνικής επαναστάσεως Δοκίμιον" του Ιωάννου Φιλήμονος, θεωρείται πολύ σημαντική πηγή για να παρακολουθήσει και να αξιολογήσει κάποιος τα της Φ. Ε. και του συνολικού αγώνος γεγονότα. Εις αυτόν αναφέρονται πολλοί μεγάλοι ιστορικοί αλλά και απλοί μελετητές τής εποχής και του αγώνος. Εις εξ αυτών και ο Κωνσταντίνος Παπαρρηγόπουλος, ο οποίος αποφαίνεται σε σημείο τού μνημειώδους έργου του "Ιστορία τού ελληνικού έθνους": "Η εν έτει 1821 αρξαμένη επανάστασις υπήρξεν ομολογουμένως το καθολικώτερον όλων των κατά τής οσμανικής κυριαρχίας επαναστατικών κινημάτων (....) Τούτο δε ού μόνον ένεκα της προαχθείσης διά τού χρόνου υλικής και ηθικής τού έθνους δυνάμεως, αλλά και διότι πρότερον ουδεμία εγένετο γενική συνεννόησις και σύμπραξις (....) Τωόντι τώ 1814, εν Οδησσώ, τρεις άνθρωποι, ο Σκουφάς, ο Τσακάλοφ και ο Ξάνθος, άνθρωποι έντιμοι, αλλά ακατονόμαστοι, απεφάσισαν να κινήσωσιν εις επανάστασιν το έθνος και επί τούτω να συστήσωσιν ε τ α ι ρ ε ί α ν μυστικήν σκοπούσαν να καθυποβάλη υπό το κράτος αυτής απάσας τού έθνους τας τάξεις, κλήρον, φαναριώτας, προεστώτας, ναυβάτας, αρματωλούς, κλέφτας, λογίους, εμπόρους, γεωργούς (....) οι άνθρωποι αυτοί επέτυχον τού σκοπού, προ πάντων μεν διότι ανταπεκρίνοντο εις τας προαιρέσεις τού έθνους, αλλά προςέτι διότι επολιτεύθησαν εις τρόπον μαρτυρούντα ότι δεν ήσαν άμοιροι επιτηδειότητος".(17)
Ο αγώνας τής Φ. Ε. που οδήγησε το 1821 στην Εθνεγερσία, στην Επανάσταση τού υποδούλου έθνους μας, εν έτι 2021, 200 Χρόνια μετά, δεν έχει ολοκληρωθεί. Εμπνεόμενοι από τις επιτυχίες τής Φ. Ε. και την Νίκη του Γένους μας το 1821, πρέπει να εντείνουμε τον αγώνα μας για Ελλάδα ανεξάρτητη, κυρίαρχη, δυνατή, αξιοπρεπή και υπερήφανη, που να τη σέβονται οι φίλοι της και να τη φοβούνται οι εχθροί της.
Το σύνθημα της Φιλικής Εταιρίας "Ή Ελευθερία ή Θάνατος" είναι διαχρονικό και πρέπει να είναι μόνιμος και παντοτινός οδοδείκτης μας για την Ελλάδα των ονείρων μας και των λογισμών μας, για την Ελλάδα τού μέλλοντος. Ο Θεός μαζί μας! Ζήτω η 25η Μαρτίου 1821!

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
1)Τάσος Βουρνάς, Φιλική Εταιρία, Εκδόσεις Αφών Τολίδη, Σόλωνος 71, Αθήνα, 1982, σελ. 15.
2)Εγκυκλοπαιδικόν Λεξικόν 'Ηλίου', Τόμος ΕΛΛΑΣ, Δ/ντής Ι. Δ. Πασσάς, Αθήναι, σελ. 333
3)Εγκυκλοπαιδικόν Λεξικόν 'Ηλίου', ό.α., σελ. 334
4)Σπύρος Μελάς, Φιλικοί - Οι πρόδρομοι του Εικοσιένα, εκδ. Μπίρης, Αθήνα, 1960, σελ. 40-41
5)Ι. Α. Μελετόπουλος, Η Φιλική Εταιρεία - Αρχείον Π. Σέκερη, Αθήναι, 1967, σελ. 6.
6)Σπύρος Μελάς, Φιλικοί - Οι πρόδρομοι του Εικοσιένα, Αθήνα, 1960, σελ. 84-85.
7)Κωνσταντίνος Παπαρρηγόπουλος, Επίτομος Ιστορία του Ελληνικού Έθνους, εκδ. 'ΠΕΡΓΑΜΗΝΑΙ', Αθήναι, 1955, σελ. 531.
8)Νίκος Σβορώνος, Επισκόπηση της Ελληνικής Ιστορίας, εκδ. ΘΕΜΕΛΙΟ, θ' έκδοση, Αθήνα, 1985, σελ. 63-64
9)Εγκυκλοπαιδικόν Λεξικόν 'Ηλίου', ό. α., σελ. 336.
10)Αρχιερείς και Φιλική Εταιρία, από το www.diakonima.gr της 21 Μαρτίου 2011, Πηγή: Έρευνα του κου Πέτρου Α. Γεωργαντζή δ Θ, "Οι αρχιερείς και το '21, αντίδραση ή προσφορά;",  Ξάνθη, 1905, ανάκτηση 03/03/2021, ώρα 11:32
11)Στέλιος Κούκος, Ένα φοβερό ντοκουμέντο για την συμμετοχή τής Εκκλησίας στην Ελληνική Επανάσταση!, από το www.diakonima.gr της 26 Φεβρουαρίου 2021, ανάκτηση στις 02/03/2021, ώρα 22:20.
12)Ναυπάκτου Ιερόθεος, "Οι Αρχιερείς και η Επανάσταση τού 1821, στο www.diakonima.gr της 17 Μαρτίου 2011, ανάκτηση 3/3/2021, ώρα 00:01.
13)Τάσος Βουρνάς, ό. α., σελ. 41
14)Τάσος Βουρνάς, ό. α., σελ. 45-47.
15)Τάσος Βουρνάς, ό. α., σελ. 34-35.
16)Ναυπάκτου Ιερόθεος, ό.α.
17)Κωνσταντίνος Παπαρρηγόπουλος, Ιστορία τού ελληνικού έθνους, τ.7, εκδ. Χαρ. Μπούρα, Αθήνα, 1885;, σελ. 409-410.

Γεώργιος Δ. Σαγιάς

 

 

 

 

Γράφει ο Χάρης Βασιλόπουλος

 

Στον απόηχο των εορταστικών εκδηλώσεων, και έπειτα από όλα όσα είδαμε, ακούσαμε και πράξαμε, τελικά γιορτάσαμε υπερήφανα τα 200 έτη από την Ελληνική επανάσταση; Ας δούμε τί συνέβη πραγματικά μέσα από γεγονότα των ημερών, έτσι ώστε να εξαχθεί ένα συμπέρασμα στο τέλος αυτού του άρθρου.

Το βράδυ της 23^ης Μαρτίου η Ελληνική Αστυνομία ανακοινώνει την απαγόρευση των συγκεντρώσεων/εκδηλώσεων σωματείων και φορέων γύρω από την περιοχή του κέντρου της Αθήνας. Επτά διαφορετικές συγκεντρώσεις ακυρώθηκαν με την κάτωθι δικαιολογία:   «… Οι απαγορεύσεις των ανωτέρω συναθροίσεων αποφασίστηκαν, επειδή από τη διεξαγωγή τους εγκυμονείται σοβαρός κίνδυνος για τη δημόσια ασφάλεια και επαπειλείται σοβαρή διατάραξη της κοινωνικοοικονομικής ζωής στην οικεία περιοχή, λαμβάνοντας υπόψη τον επικείμενο εορτασμό της Εθνικής Επετείου της 25^ης Μαρτίου 1821 στην περιοχή των Αθηνών, της στρατιωτικής παρέλασης για τη συμπλήρωση 200 χρόνων από την Επανάσταση του 1821 και των προγραμματισμένων επισκέψεων-κινήσεων επισήμων προσκεκλημένων από το εξωτερικό, για να συμμετάσχουν στις εν λόγω εκδηλώσεις.»

Επομένως οι επτά αυτές συγκεντρώσεις απειλούσαν τη δημόσια ασφάλεια και την κοινωνικοοικονομική ζωή της οικείας περιοχής. Σε αντίθεση με αυτό, όταν 10 μέρες νωρίτερα στη Ν. Σμύρνη σε διαμαρτυρία αναρχοκομμουνιστών έγιναν έκτροπα, φωτιές στις γύρω περιοχές, διασυρμός της Ελληνικής Αστυνομίας, επικράτησε μπάχαλο από τους αναρχικούς, δεν είχαμε τις ίδιες απειλές. Όταν πραγματοποιήθηκαν συγκεντρώσεις και  διαμαρτυρίες για την απεργία πείνας του Δ. Κουφοντίνα από αναρχοάπλυτους δεν είχαμε τις ίδιες απειλές.  Σοβαρούς κινδύνους για τη δημόσια ασφάλεια δηλαδή. Αλλά φαίνεται ότι για τους αναρχοάπλυτους μπαχαλάκηδες αυτά δεν ισχύουν διότι είναι μέρος του συστήματος. Είναι μέρος της πολιτικής της εκάστοτε κυβέρνησης για τον αποπροσανατολισμό της κοινής γνώμης-και όχι μόνο.
Ωστόσο, ευτυχώς, σε πολλές πόλεις δεν ίσχυσε το ίδιο μέτρο και έτσι σε δεκάδες πόλεις της Ελλάδας είδαμε μηχανοκίνητες πορείες, είδαμε πορείες στα κέντρα των πόλεων, είδαμε Ελληνικές σημαίες με σταυρό (και όχι χωρίς σταυρό, όπως ήταν οι 200 σημαίες στο Σύνταγμα) στους δρόμους, είδαμε μικρά παιδιά με τους γονείς (αυτοί είναι που θα απειλούσαν τη δημόσια ασφάλεια…;) να κυματίζουν στον ελληνικό αέρα τις σημαίες…

Κόρινθος

Ζάκυνθος

Σύνταγμα

 

Με απόφαση του πρωθυπουργού στις 17 Μαρτίου, 8 ημέρες πριν την Εθνική εορτή, ανακοινώνεται η σύσταση επιτροπής με σκοπό τη σύνταξη Εθνικής στρατηγικής για την ισότητα των ΛΟΑΤΚΙ+. Η ανακοίνωση του γραφείου τύπου του Πρωθυπουργού καταλήγει ως εξής: «…Η Εθνική Στρατηγική εντάσσεται στο ευρύτερο κυβερνητικό όραμα για μια ασφαλή, δίκαιη και χωρίς αποκλεισμούς Ελλάδα όπου όλα τα άτομα ενθαρρύνονται να ζήσουν τη ζωή που επιθυμούν, ανεξάρτητα από τον σεξουαλικό τους προσανατολισμό, ή την ταυτότητα, την έκφραση ή τα χαρακτηριστικά φύλου. Στόχος είναι η συμπερίληψη, η προστασία των δικαιωμάτων, η βελτίωση της ποιότητας ζωής και η ευημερία των ΛΟΑΤΚΙ+ ατόμων έτσι ώστε να συμμετέχουν πλήρως και ισότιμα στην κοινωνική, οικονομική, πολιτιστική και πολιτική ζωή της χώρας μας». 

Ας δούμε όμως τι προσέφεραν κάποια από τα άτομα αυτά στην εορτή των διακοσίων ετών. Παραχάραξη των Εθνικών συμβόλων. Στο εξαιρετικό έργο του ζωγράφου Θ. Βρυζάκη, «Ο όρκος των αγωνιστών» (1865), άλλαξαν τη σημαία της επαναστάσεως με την πολύχρωμη σημαία των ΛΟΑΤΚΙ.

Αυτός είναι ο «πολιτισμός» που θέλουν να επιβάλλουν. Αυτή είναι η πολιτική που θέλουν να προωθήσουν στην κοινωνία. Αυτός είναι ο «πολιτισμός» που γνωρίζουν και με αυτόν τον «πολιτισμό» θέλουν να γίνουν ισότιμα μέλη της κοινωνίας και απαιτούν από τον κόσμο να σέβεται αυτούς και τα δικαιώματά τους, όταν οι ίδιοι δεν σέβονται τους προγόνους τους που έχυσαν το αίμα τους για να είναι οι ίδιοι σήμερα ελεύθεροι και προσβάλλουν όλους εμάς. Όταν σεβαστούν τους αγώνες και τις θυσίες των Ελλήνων, ας έρθουν τότε να συζητήσουν για τον χαμένο σεβασμό και την χαμένη αξιοπρέπειά τους.  

              Είδαμε όμως και όμορφα πράγματα. Είδαμε δημαρχεία, κυβερνητικά κτήρια, τον Λευκό Πύργο όπου με ειδικούς επίγειους φωτισμούς πρόβαλαν την Ελληνική σημαία και ήρωες της επανάστασης. Η προσπάθεια αυτή αμαυρώθηκε από τους αναρχικούς, διότι όπως ειπώθηκε έχουν την εύνοια των κυβερνήσεων. Ποιος τους άφησε ανεξέλεγκτους να ανεβάσουν την ελληνική σημαία στα τείχη της πόλης της Θεσσαλονίκης, ανήμερα 25^ης Μαρτίου, με μισελληνικά συνθήματα γραμμένα επάνω της; Άλλο ένα δείγμα πολιτισμού στην Ελλάδα του 2021.

Δημαρχείο Αθηνών                              

Λευκός Πύργος

Αναρχοκουμμούνια στα τείχη της Θεσσαλονίκης

 

Άλλο ένα δείγμα της προσβολής των Εθνικών ηρώων μας είναι και η αφιλότιμη προσπάθεια καλλιτέχνη να προωθήσει την δουλειά του στο μουσείο Μπενάκη. Το «γούρι» του 2021 που δημιούργησε αυτός ο ευφάνταστος νους προσβάλλει- και αυτό- τους εθνικούς αγώνες των προγόνων μας.  Ένα φυλαχτό που παρουσιάζει τη Μαντώ Μαυρογένους σαν άλλη αμερικανίδα του 1943 να αναφωνεί «we can do it» και σαν άλλη φεμινίστρια σφίγγει τους μύες του χεριού της, το οποίο συνοδεύεται με τη φράση «Υγεία Καύλα Επανάσταση». Αδέρφια, ΝΑΙ και στα τρία, όχι όμως έτσι. Όχι ξεφτιλίζοντας τους ήρωες της επαναστάσεως, όχι με αυτό τον τρόπο. Δεν είναι τέχνη αυτό, δεν εμπεριέχει έμπνευση. Είναι φτηνές απομιμήσεις δανεικής φαντασίας και οίστρου. 

Το γούρι που δημιουργό έχει την κα Κατερίνα Σαββοπούλου της ομάδος B612, είχε τιμή πώλησης τα 25,00€ και εξαντλήθηκε. Ενδιαφέρον όμως έχει να διαβάσουμε την ανακοίνωση του μουσείου: «το Πωλητήριο του Μουσείου Μπενάκη, πρώτο στην Ελλάδα και με συνεχή παρουσία για πάνω από 40 χρόνια, άνοιξε από νωρίς τον δρόμο σε νέους σχεδιαστές και σε σύγχρονους καλλιτέχνες, με πολλούς από τους οποίους διατηρεί σταθερή συνεργασία. Χωρίς να παρεμβαίνει στα έργα τους, πόσω μάλλον να τα λογοκρίνει, το Πωλητήριο παραμένει δεκτικό στις δημιουργικές θεωρήσεις των καλλιτεχνών που φιλοξενεί, πράγμα που συνέβη και στην περίπτωση του αντικειμένου που κυκλοφόρησε ως πρωτοχρονιάτικο γούρι τον Δεκέμβριο του 2020 και που το τελευταίο εικοσιτετράωρο πυροδότησε συζητήσεις σε μερίδα του κοινού. Το αντικείμενο αυτό, που σχεδιάστηκε από τη δημιουργική ομάδα Β612 και κυκλοφόρησε σε περιορισμένο αριθμό (40 κομμάτια), περιλαμβάνει μια φράση που αποτελεί εδώ και χρόνια το γνωμικό των Β612. Σε κάθε περίπτωση, το εν λόγω γούρι έχει αυτή την στιγμή εξαντληθεί».

Το μουσείο Μπενάκη λοιπόν δεν παρεμβαίνει στα έργα των καλλιτεχνών εδώ και 40 χρόνια και έχει ανοίξει το δρόμο σε νέους δημιουργούς. Το φυλαχτό (να μας φυλάει από τι;) που κυκλοφόρησε σε 40 κομμάτια- έγινε και συλλεκτικό δηλαδή- εξαντλήθηκε. Και 100.000 κομμάτια να είχαν κυκλοφορήσει πάλι θα είχε εξαντληθεί διότι δυστυχώς η κοινωνία μας πάσχει από κακογουστιά, έπαρση και τζάμπα μαγκιά.

 

Και φτάνουμε στην παρέλαση...στην άδεια από κοινό παρέλαση. Άδεια από παλμό, από ρυθμό, από φαντασία, από χαρά και Εθνική υπερηφάνεια. Από όσους παρευρίσκοντο, την πιο καλή ιδέα, φαντασία, χιούμορ και υπερηφάνεια την είχε το αφοδεύον μπροστά από τους πολιτικούς, άλογο. Έφερε το μήνυμα των προγόνων μας, του Κολοκοτρώνη, του Καραϊσκάκη, του Μακρυγιάννη, της Μαυρογένους και των άλλων Ηρώων προς τους σημερινούς πολιτικούς, προς την Ελληνική κοινωνία του 2021. 
Είδαμε την ΠτΔ στην παρέλαση, καθήμενη σταυροπόδι ως άλλη μανδάμ αναμένοντας τη σειρά της σε κομμωτήριο, με τον σύντροφό της. Η ερώτηση που γεννάται είναι η εξής: Ο κύριος αυτός γιατί βρέθηκε εκεί και εμείς απαγορεύονταν να πάμε; Είναι ο νόμιμος σύζυγος της ΠτΔ, είναι κάποιος αξιωματούχος, είχε πρόσκληση; Και αν είχε πρόσκληση ποιοι άλλοι πήραν εκτός από τους, επίσημα από το κράτος, προσκεκλημένους; Και γιατί οι Έλληνες δεν το έμαθαν ότι υπήρχαν, αν υπήρχαν, προσκλήσεις διά το κοινόν; Ας σημειωθεί ότι η ΠτΔ είναι και η αρχηγός των Ενόπλων Δυνάμεων (άρθρο 45 του Συντάγματος) και με αυτή επιπλέον την ιδιότητα βρίσκονταν εκεί και όχι ως οικοδέσποινα σε εκδήλωση όπου υποδέχεται προσκεκλημένους μετά τού συμβίου της.

 

Είδαμε επίσης τον αεικίνητο κ. Τσίπρα να μην μπορεί να κάτσει ήσυχος στην ανάκρουση των Εθνικών Ύμνων, πήγαινε μπρος πίσω σα μικρό παιδάκι (για άλλη μία φορά). Και επίσης, ο  κ. Τσίπρας δεν είχε ζητήσει την κατάργηση των στρατιωτικών παρελάσεων; Αυτό λέγεται πολιτική συνέπεια… Γιατί πήγε λοιπόν στην παρέλαση αφού στις 24 Οκτωβρίου 2011 έγραφε στο twitter «Στους δρόμους βγαίνουμε για να περπατήσουμε ή να διαδηλώσουμε. Όχι για να παρελαύνουμε.»

 

Θα ήθελα αυτό το άρθρο να κλείσει με μία ευχή. Σε 19 χρόνια, το 2040 να έχουμε Εθνική Κυβέρνηση και να γιορτάσουμε τα 100 χρόνια από το ΟΧΙ του Ι. Μεταξά, όπως αξίζει στο Έθνος μας, στους προγόνους μας, στους Ήρωές μας.  Ελπίζοντας ότι έως τότε θα είμαστε πραγματικά ελεύθεροι και ΟΣΟΙ ΖΩΝΤΑΝΟΙ να βγούμε και τότε στους δρόμους αλλά για να γιορτάσουμε με σεβασμό για να τους δείξουμε πώς πρέπει να τιμούμε τους αγώνες και τις θυσίες των Ελλήνων.  Όπως αξίζει στους Ήρωές μας!

 

Πηγές:

http://www.astynomia.gr/index.php?option=ozo_content&lang=%27..%27&perform=view&id=101181&Itemid=2611&lang=

https://www.naftemporiki.gr/story/1703574/sustinetai-epitropi-suntaksis-ethnikis-stratigikis-gia-tin-isotita-ton-loatkikai

https://www.iefimerida.gr/ellada/oi-loatki-elladas-ebalan-ti-diki-toys-simaia-se-pinaka-gia-1821-antidraseis

https://www.ethnos.gr/ellada/151032_25i-martioy-1821-entyposiaki-fotagogisi-toy-leykoy-pyrgoy-sta-hromata-tis-elladas

https://www.metrosport.gr/thessaloniki-pano-kata-tis-elladas-kremasan-sta-kastra-363800

https://www.in.gr/2021/03/23/greece/mouseio-mpenaki-den-paremvainoume-den-logokrinoume-ta-erga-ton-kallitexnon/

https://www.sportime.gr/extratime/koinonia/alogo-tis-parelasis-ekane-tin-anagki-tou-brosta-stous-episimous-pics/

https://twitter.com/theliberal82/status/1375128689734782978/photo/1

 

Σημείωση "φ": Υπεύθυνος για το άρθρο είναι αποκλειστικά ο αρθρογράφος. Οι θέσεις του είναι προσωπικές και τίθενται σε δημόσιο διάλογο σε πνεύμα ελευθερίας.

 

 

Γράφει ο Αλέξανδρος Νάρης

 

            Μια από τις πρακτικές της Μαφίας και των συναφών εγκληματικών οργανώσεων, ήταν το πέρασμα του “εισπράκτορα”, είτε από αυτούς που είχαν δανειστεί χρήματα, είτε από τους άτυχους που είχαν ανάγκη προστασίας και οι οποίοι αν δεν την δέχονταν, όλο και κάποια απώλεια θα είχαν από νυχτερινές επισκέψεις...Στην αρχή μια μικρή ζημιά ως προειδοποίηση, κι όσο αντιστέκονταν ο πολίτης, τόσο η ζημιά μεγάλωνε.

              Τα χρόνια πέρασαν, οι πρακτικές άλλαξαν, κάποιες κοινωνίες βρήκαν τρόπους να αντισταθούν στους μαφιόζους, κάποιες άλλες προτίμησαν να τους κάνουν Δημάρχους, πρωθυπουργούς, ηγέτες. Κάποιες άλλες πάλι, ανακάλυψαν ότι υπήρχαν μαφιόζικες πρακτικές οι οποίες θα έφερναν αποτέλεσμα αν τις προσάρμοζαν στα μέτρα της εποχής. Η πρακτική του εισπράκτορα ήταν μία από αυτές και η γέννηση των εισπρακτικών εταιριών, το επόμενο βήμα.

            Κανονικά και με τον νόμο λοιπόν, ευγενέστατοι κύριοι και κυρίες, άρχισαν να χτυπούν τηλέφωνα σε κάθε πιθανή και απίθανη ώρα υπενθυμίζοντας ότι δεν πλήρωσες τη δόση σου ξεχασιάρη μου. Κάτι λεπτομερειούλες νομικές ρυθμίστηκαν ώστε οι αιφνιδιασμένοι πολίτες να μην μπορούν να βρουν πάτημα πουθενά. Έτσι, δεν παίρνεις δάνειο αν δεν υπογράψεις ότι η Τράπεζα μπορεί να χρησιμοποιεί τα προσωπικά σου στοιχεία. Και δεν παίρνεις ούτε ρεύμα, ούτε θέρμανση, για το νερό δεν ξέρω, επιφυλάσσομαι. Ναι, προσέξτε τα μικρά γραμματάκια και θα εκπλαγείτε.

            Τηλέφωνο λοιπόν ό,τι ώρα νά ‘ναι. Να είσαι υπάλληλος, και την ώρα της εργασίας να έρχεσαι σε δύσκολη θέση από έναν άλλο υπάλληλο. Να είσαι άνεργος και μέσα στην απελπισία σου, ένας πρώην, ή υποψήφιος άνεργος να σε καλεί να σου θυμίσει τη δόση που “ξέχασες” λες και είναι πολλοί αυτοί που “ξεχνούν” και ελάχιστοι αυτοί που αδυνατούν. Αν έχει εγγυητή, να καλούν κι αυτόν, να ξέρεις κι εκείνος τι ξεχασιάρης είσαι και να το κάνουν με την ίδια επιμονή, κάθε μέρα, άσχετα αν τους έχεις δηλώσει επανειλημμένα ότι ναι, το ξέρεις ότι θα επιβαρυνθείς με τόκους, ναι, θα πληρώσεις μόλις λάβεις κι εσύ κάποια χρήματα, κι ότι δεν θέλεις να σε ξαναενοχλήσουν για το θέμα. Την άλλη μέρα θα σε ξαναπάρουν. Και ξανά και ξανά και ξανά και ξανά και ξανά, συνεχώς και αδιαλείπτως, κι αν τυχόν δεν τους απαντάς, θα παίρνουν κάθε δύο ώρες μέχρι να απαντήσεις, κι αν τους βρίσεις αγανακτισμένος, θα σου πουν πως η κλήση καταγράφεται και την επόμενη μέρα το ίδιο γαϊτανάκι γιατί εσύ, είτε είσαι σε αναστολή, είτε είσαι άνεργος, είτε κλειστός λόγω πανδημίας, είτε παλεύεις να έχεις το σπίτι σου ζεστό, να παρέχεις φαγητό και στοιχειώδη αξιοπρέπεια στην οικογένεια σου, στην πραγματικότητα είσαι μπαταξής, θέλεις να φας τα λεφτά των άλλων, δεν θέλεις να είσαι εντάξει, πρέπει να σε παίρνουμε κάθε μέρα να σου σπάμε τα νεύρα, να σε ντροπιάζουμε, μέχρι που να πληρώσεις τσόγλανε.

            Λες και δεν θέλεις να πληρώνεις, λες και δεν θέλεις να είσαι αξιοπρεπής, λες και δεν ξεσκίζεσαι γι’ αυτό κάθε μέρα. Και τα τηλέφωνα μόνο σε σένα. Σε σένα που δεν μπορείς να πληρώσεις τα ογδόντα ή τα εκατό ευρώ της δόσης, όχι στην εταιρία που χρωστάει εκατομμύρια. Εκείνοι ξέρουν, δεν χρειάζονται υπενθύμιση, εσύ είσαι ο βλάκας.

            Μήπως τελικά έχουν δίκιο; Μήπως είμαστε βλάκες; Μήπως παραείναι πολλά τα αδιανόητα που δεχόμαστε ως αυτονόητα; ΜΗΠΩΣ ΕΙΝΑΙ ΚΑΙΡΟΣ ΝΑ ΚΑΝΟΥΜΕ ΚΑΤΙ ΓΙ’ ΑΥΤΟ; ΝΑ ΞΕΚΙΝΗΣΟΥΜΕ ΕΠΙΤΕΛΟΥΣ ΑΠΟ ΚΑΠΟΥ ΚΑΙ ΝΑ ΤΟ ΠΑΜΕ ΩΣ ΤΟ ΤΕΛΟΣ;

            Οι εισπρακτικές πρέπει να κλείσουν. Ούτε να αλλάξουν τη λειτουργία τους, ούτε άλλα κουραφέξαλα. Η ύπαρξη τους αποτελεί ντροπή για την κοινωνία μας και έτσι πρέπει να αντιμετωπιστούν. Ο Πολίτης ξέρει για τα χρέη του, ξέρει για τους τόκους που επιβαρύνεται όταν δεν πληρώνει στην ώρα του, ξέρει για τον κίνδυνο κατάσχεσης από ένα σημείο και μετά, και παλεύει μ’ όλη του τη δύναμη να είναι εντάξει στις υποχρεώσεις του. Δεν χρειάζεται καμία υπενθύμιση και μάλιστα τέτοιου είδους. Γιατί αυτό δεν είναι υπενθύμιση, είναι προσβολή. Ας μην την ανεχθούμε πλέον.

 

             

 

 

Γράφει ο Γιάννης Σαρρής

 

 

   Εφέτος συμπληρώνονται 2 αιώνες από το ξέσπασμα της μεγάλης Επαναστάσεως που λύτρωσε μέρος του ελληνισμού από τον βαρβαρικό ζυγό. Ένα γεγονός τόσο μεγάλης ιστορικής εμβελείας, εφόσον δεν αναλύεται σύμφωνα με τα δεδομένα της εποχής του, εύκολα υφίσταται παρερμηνείες. Όταν στην απόπειρα αναλύσεώς του υπεισέρχεται και το πολιτικό/κομματικό συμφέρον, ή έστω η ναρκισσιστική φιλοδοξία περί εγκιβωτισμού της πραγματικότητος σε μια υποκειμενική ιδεοληψία, τότε εργαλειοποιούνται και χαλκεύονται συγκεκριμένα τμήματα της ιστορικής αλήθειας, αποσπώμενα από το σύνολό των και η ανάλυση υποβιβάζεται σε απόπειρα ανεντίμου προπαγάνδας, καταδικασμένης να αποδομηθεί εν καιρώ. Τέτοιες προπαγάνδες καθίστανται πασιφανείς όποτε καταπιάνονται με την ερμηνεία της Επαναστάσεως του 1821. Ειδικότερα, οι ακαδημαϊκώς και πολιτικώς καθεστηκυίες ιδεοληψίες του τελευταίου αιώνος, ήτοι ο μαρξισμός και ο φιλελευθερισμός, έχουν πρωταγωνιστήσει στην ιδιοτελή αφήγηση της Επαναστάσεως, η οποία λαμβάνει συχνά διάσταση παραχαράξεως της ιστορίας. 

   Ο Γιάνης (sic) Κορδάτος απετέλεσε τον επιφανέστερο ελλαδίτη μαρξιστή καταλογίσαντα την Επανάσταση σε ταξική διαπάλη. Προκειμένου να δικαιώσει το κομμουνιστικό δόγμα του ιστορικού υλισμού, στην "Ιστορία της Νεώτερης Ελλάδος" ισχυρίζεται πως την Επανάσταση του 1821 ξεκίνησε η "αστική τάξη", η οποία συγκρούσθηκε με γαιοκτήμονες και ιεράρχες, αλλά στο τέλος οι αντίπαλες τάξεις συνενώθηκαν στον πόλεμο κατά των Οθωμανών και εις βάρος του συμφέροντος αγροτών και εργατών (;!). Μολονότι ο Κορδάτος έχει ήδη αποδομηθεί ακόμη και από αριστερούς συντρόφους του που φαντάζοντο τα ιστορικά γεγονότα υπό το πρίσμα της δικής των διανοουμενίστικης "ορθοδοξίας", όπως λ.χ. ο  Γιάννης Ζέβγος [1], οφείλουμε να αφιερώσουμε ολίγες προτάσεις για την κριτική του αναχρονιστικού ισχυρισμού του. Οι μαρξιστές θεωρούν τον πολιτισμό, τα έθνη, τις θρησκείες, τα πνευματικά ιδεώδη και άλλες ρομαντικές έννοιες ως απλό εποικοδόμημα της οικονομίας, μη δυνάμενο να επηρεάσει την "προκαθορισμένη γραμμική πρόοδο της ιστορίας". Η ιστορία πρέπει να εξαρτάται αποκλειστικώς από την εξέλιξη των μέσων παραγωγής και τις σχέσεις μεταξύ των τάξεων! Βέβαια, η Ελλάδα του 1800 συμπεριελάμβανε επαρχιακές κοινότητες, όχι αστικά κέντρα. Συνεπώς, δεν υφίστατο βιομηχανική ανάπτυξη ικανή να γεννήσει μια κραταιά αστική τάξη και έναν συνακόλουθο ταξικό διαχωρισμό. Όπως θα δούμε και παρακάτω, η κατά τόπους εκμετάλλευση των ασθενεστέρων από τοπικούς άρχοντες και τα περιστατικά διαπλοκής και συγκρούσεως μεταξύ ιδιοτελών συμφερόντων δεν δύνανται να ερμηνεύσουν από μόνα τους την θυσία τόσων χιλιάδων αγωνιστών ποικίλης κοινωνικής και οικονομικής καταβολής. Κανένας άνθρωπος δεν παρεχώρησε ποτέ την ζωή αυτού και της οικογενείας του ως ενέχυρο για την επίτευξη ενός οικονομικού κέρδους ή για την προάσπιση κάποιας συντεχνίας. Έως και ο Στάλιν συνειδητοποίησε αυτήν την αλήθεια στον "Μεγάλο Πατριωτικό Πόλεμο" κατά των Γερμανών (1941-5), επιτρέποντας την μερική αναβίωση του ρωσορθοδόξου "εποικοδομήματος".  

   Η Φιλική Εταιρεία δεχόταν στους κόλπους της μέλη κάθε επαγγέλματος και οικονομικού υποστρώματος. Ο δε όρκος της, ένα διαχρονικό μνημείο πατριωτικής ομολογίας [2], δεν ανέφερε τίποτε περί κοινωνικών στοχεύσεων. Άλλωστε, στις επάλξεις του εθνικοαπελευθερωτικού αγώνος διέπρεψαν κλέφτες και αρματολοί ως οπλαρχηγοί (π.χ. Γ.Καραϊσκάκης), πτωχοί αγρότες πολεμήσαντες στην πρώτη γραμμή, ιεράρχες-μέλη των Φιλικών (π.χ. Παλαιών Πατρών Γερμανός), ευγενείς πρίγκιπες (π.χ. Υψηλάντηδες), χρηματοδότες κοτζαμπάσηδες (π.χ. Π.Μαυρομιχάλης), πλούσιοι εθνικοί ευεργέτες (π.χ. Ι.Παπάφης), μπαρουτοκαπνισμένοι ναυτικοί (π.χ. Κ.Κανάρης), εφοπλιστές που διέθεσαν τον στόλο τους (π.χ. Γ.Κουντουριώτης) καθώς και αστοί, εάν μπορούμε να αποκαλέσουμε έτσι βολεμένους Φαναριώτες σαν τους Α.Μαυροκορδάτο και Θ.Νέγρη που θέλησαν όψιμα να "οργανώσουν" τον αγώνα, μόλις οσφράνθηκαν δυνατότητα αστικής εξουσίας. Ουδεμία ταξική συνείδηση συνέδεε τους προαναφερθέντες, παρά μόνον η ελπίδα απελευθερώσεως του ελληνικού έθνους, χωρίς αυτή να αποκλείει την παράλληλη δρομολόγηση ιδιοτελών σκοπών εκ μέρους ορισμένων, η οποία οδήγησε και σε δύο εμφύλιες συρράξεις μεσούσης της Επαναστάσεως. 

H "Ελλάς ευγνωμονούσα", ελαιογραφία του Θεοδώρου Βρυζάκη (1858). Εθνικό Ιστορικό Μουσείο Αθηνών.

Ο Θεόδωρος Κολοκοτρώνης στα απομνημονεύματά του γράφει χαρακτηριστικά:

"Ἐμέστωσε καὶ ἡ ἑταιρεία, ἡ φιλικὴ ἑταιρεία ἡ ὁποία ἐχρησίμευε ὡς μία σύνοδος οἰκουμενικὴ τῆς Ἑλλάδος, πλησίον εἰς τὸν ἱερέα ἦτον ὁ λαϊκός, καθήμενοι εἰς ἕνα σκαμνὶ Πατριάρχης καὶ τζομπάνης, ναύτης καὶ γραμματισμένος, ἰατροὶ καὶ ἄῤῥωστοι, κλεφτοκαπεταναίοι προεστοὶ καὶ ἔμποροι, ἡ σύνοδος ἐργάζετο ἄκοπα." [3]

   Ούτε και οι σύγχρονοι φιλελεύθεροι, βέβαια, υπολείπονται σε ιστορικές στρεβλώσεις, οι οποίες μάλιστα συνάδουν με τις μαρξιστικές ως προς τα υποτιθέμενα κοινωνικά και πολιτικά κίνητρα των αγωνιστών. Ουσιαστικά, ισχυρίζονται ότι η Επανάσταση του 1821 αντέγραψε την Γαλλική και προήγαγε νεωτερικά αιτήματα, όπως τα αστικά δικαιώματα, τις δημοκρατικές ελευθερίες, την πολιτική ισότητα και την απαγκίστρωση της παιδείας και εν γένει της κοινωνίας από τα "μεσαιωνικά δεσμά της θρησκείας". Ισχυρίζονται, επιπλέον, ότι οι επαναστάτες οραματίζονταν την θεμελίωση ενός δυτικού έθνους-κράτους διαφωτιστικού τύπου, το οποίο δεν θα βασιζόταν σε ιερές παραδόσεις αλλά στις νομικίστικες επιταγές ενός "ευρωπαϊκού συντάγματος". Επομένως, δεν αντιλαμβάνονται το έθνος ως μία διαχρονική κοινότητα ομοτρόπων, ομοφύλων και ιστορικά συγγενών ανθρώπων, αλλά σαν ένα εν είδει αφηγήματος φαντασιακό εποικοδόμημα του συνταγματικού κράτους. Κατά την κοντόφθαλμη λογική τους, τα έθνη δημιουργούνται από κράτη και όχι το αντίστροφο. Διόλου τυχαία, η επιεικώς αμφιλεγόμενη επιτροπή της Γιάννας Αγγελοπούλου, στην οποία ο φιλελεύθερος Μητσοτάκης ανέθεσε τον εορτασμό της επετείου, ουσιαστικά τιμά τα 200 έτη υπάρξεως ελλαδικού κράτους. Σε πρόσφατη συνέντευξή του στην Καθημερινή [4],  ο Αριστείδης Χατζής, πολυσυζητημένο μέλος της εν λόγω επιτροπής, ακολουθώντας την γραμμή του Π.Κιτρομηλίδη και λοιπών φιλελευθέρων δογματικών δήλωσε ότι "εάν η ελληνική επανάσταση δεν ήταν φιλελεύθερη, δεν θα ήταν επανάσταση". Ο συγκεκριμένος ακαδημαϊκός έχει προκαλέσει και στο παρελθόν, όταν ο λογαριασμός της επιτροπής στο twitter αναδημοσίευσε την εξής απαξιωτική δήλωσή του: "Για τον Ιωάννη Καποδίστρια, τα πρώτα δημοκρατικά και φιλελεύθερα συντάγματα αποτελούν ξυράφι στα χέρια μικρού παιδιού" [5]. Η αντιφιλελεύθερη παραδοσιοκρατική ιδεολογία του Εθνικού Κυβερνήτου είναι φυσικό να προκαλεί την δυσφορία φιλελευθέρων ευρωπαϊστών, που αδυνατούν να τον εγκιβωτίσουν στην "ορθοδοξία" του ερμηνευτικού καλουπιού τους. Μολαταύτα, ο αντιφιλελεύθερος Καποδίστριας προσέφερε στο αιώνιο ελληνικό έθνος περισσότερα απ' ότι όλοι οι ιδεολογικοί πρόγονοι του Χατζή μαζί. Ας τονισθεί επίσης το γεγονός ότι από το 1453 έως το 1821, δηλαδή και πριν την κατίσχυση του φιλελευθέρου διαφωτισμού, στην Ελλάδα είχαν συντελεσθεί δεκάδες πνιγμένες στο αίμα εξεγέρσεις κατά των Οθωμανών, με εμβληματικότερες το κίνημα του Διονυσίου του Φιλοσόφου (1600-1611) και τα Ορλωφικά (1770-1771).   

   Οι φιλελεύθεροι αρύονται τους ισχυρισμούς των από μία ομάδα συγχρόνων της Επαναστάσεως δυτικοτραφών διανοητών, συνδεδεμένων με το ιδεολογικό ρεύμα που οι φιλόλογοι αποκαλούν "νεοελληνικό διαφωτισμό". Χαρακτηριστικοί εκπρόσωποι αυτού του ρεύματος ήσαν ο Αδαμάντιος Κοραής (ίσως ο επιφανέστερος), ο αφορισμένος από την Εκκλησία Χριστόδουλος Παμπλέκης, ο Ιώσηπος Μοισιόδακας, ο Βενιαμίν Λέσβιος κ.α. Το κύριο μέλημά των ενέκειτο στην εισαγωγή νεωτερικών ιδεών του Διαφωτισμού και της Γαλλικής Επαναστάσεως στον ελλαδικό χώρο. Αρκετοί εξ αυτών διήγαν το μεγαλύτερο μέρος της ζωής των στην δυτική Ευρώπη ("Εσπερία"), όπου επηρεάσθηκαν από τις μόδες της εποχής, έχοντας αποξενωθεί από την νοοτροπία των ελληνικών κοινοτήτων και την βυζαντινή ανθρωπολογική παράδοση, την οποίαν οι Γάλλοι "διαφωτιστές" θεωρούσαν λόγω προκαταλήψεως σκοταδιστική. Ο Κοραής, ειδικότερα, διετύπωσε την θεωρία της "μετακενώσεως", σύμφωνα με την οποίαν οι αρχαίοι Έλληνες είχαν μεταλαμπαδεύσει τα "φώτα του πολιτισμού" τους στην Δύση, χάνοντάς τα οι ίδιοι. Τώρα έπρεπε να τα παραλάβουν πίσω με τόκους, ωσάν αντιδάνειο! Τουτέστιν, πίστευε ότι ο Ηράκλειος, ο Βασίλειος Β΄ και ο Κολοκοτρώνης ήσαν απολίτιστοι. Όμως η αρχαιολατρία του μηρυκάζοντος Κοραή ήταν ψευδεπίγραφη, διότι έβλεπε την αρχαιότητα μέσα από τα μάτια των Γάλλων, οι οποίοι απλώς αναζητούσαν μια ιστορική ρίζα για να εναποθέσουν τα καινοφανή τους νεωτερικά ιδεολογήματα. Ο φιλόσοφος Spengler αργότερα θα ονομάτιζε "ψευδομόρφωση" τέτοιες απόπειρες των δυτικών νεωτεριστών να ανεύρουν αρχαιοφανείς μανδύες για την επένδυση των βαθιά ριζοσπαστικών και αντιπαραδοσιακών τους θέσεων.  

Το πόσο νόθος ήταν ο πατριωτισμός του Κοραή διαφαίνεται στον πόθο του περί συζεύξεως των Ελλήνων με τους Γάλλους (μήπως και "ανεβαθμίζοντο" πολιτιστικά). Ο ίδιος έγραψε στο "Άσμα Πολεμιστήριον":

"Ὅταν ἔχωμεν τοὺς Γάλλους, τὶς ἡ χρεία ἀπὸ ἄλλους; Γάλλοι καὶ Γραικοὶ δεμένοι, μὲ φιλίαν ἑνωμένοι, δὲν εἶναι Γραικοὶ ἢ Γάλλοι, ἀλλ' ἕν ἔθνος Γραικογάλλοι. Kράζοντες, «Ἀφανισθήτω, κ' ἐκ τῆς γῆς ἐξαλειφθήτω ἡ κατάρατος δουλεία! ZHTΩ H EΛEYΘEPIA!»"[6]. 

   Σε αυτό το σημείο, ο Κοραής πράγματι συγχέει την πολιτική-ταξική χειραφέτηση των Γάλλων αστών με την λαχτάρα εθνικής αυτοδιαθέσεως των Χριστιανών Ελλήνων, οι οποίοι ακόμη ονειρεύοντο -όπως μαρτυρούν οι θρύλοι περί μαρμαρωμένου βασιλιά- την Βασιλεύουσα Κωνσταντινούπολη. Ο νεωτερικός αστικός εθνικισμός, που όντως γεννήθηκε στην Γαλλική Επανάσταση ως αντίδραση στις παραδοσιακές αυτοκρατορίες, όριζε το "έθνος" σαν μία τρόπον τινά νομική σύμβαση μεταξύ των ατόμων της χώρας ταυτίζοντάς το με το νεωτερικό κράτος και, στηριζόμενος στις ατομιστικές ιδέες των Εγκυκλοπαιδιστών, δεν ηδύνατο να ταυτισθεί εύκολα με το όραμα των κοινοτικώς οργανωμένων Ρωμιών-Ελλήνων, παρά τις προσδοκίες του Κοραή. 

   Η αρχαιογνωσία του Κοραή, όπως και των ομογαλάκτων του "διαφωτιστών", περιοριζόταν στην κλασική εποχή και συγκεκριμένα στην δημοκρατική Αθήνα (της οποίας η συμμετοχική δημοκρατία απείχε παρασάγγας από τις αρχές του προσφιλούς του αστικού κοινοβουλευτισμού). Το ψευδεπίγραφον αυτής της αρχαιογνωσίας διαφαίνεται στο έργο του "Στοχασμοί του Κρίτωνος" (1819), στο οποίο δεν αναγνωρίζει ως Έλληνες τους Μακεδόνες και τους Βυζαντινούς, επειδή κατά την γνώμη των δυτικών δεν ήσαν δημοκράτες:   

"Τὸ ἔθνος εἶναι πτῶμα σπαραττόμενον ἀπὸ κόρακας, ἀπέθανεν ἡ πατρίς. {...} Ὅλην του τὴν ἀρετὴν τοῦ ἀφαίρεσεν ἡ δουλεία. Ἰδοὺ ἡ ζωγραφία μας, ἀφ’ ὅτου μᾶς ἐπάτησεν ὁ Φίλιππος, ἕως εἰς τὸ ἔτος 1453. Ἀλλάξαμεν δεσπότας διαφόρους, ἄλαλοι καὶ ἀνόητοι."[7] 

   Θα ήμασταν αφελείς εάν νομίζαμε πως οι εν πολλοίς αθεϊστικοί νεωτερισμοί των δυτικοτραφών λογίων μπορούσαν να μείνουν αναπάντητοι. Η ιδεολογική απάντηση προήλθε από τον κύριο θεσμικό τους αντίπαλο, την Ορθόδοξη Εκκλησία και ειδικότερα το κίνημα των Κολλυβάδων, οι οποίοι ως συνεχιστές του παλαμικού Ησυχασμού, απέναντι στον νομικίστικο δικαιωματισμό των Εγκυκλοπαιδιστών, προέταξαν το ανθρωπολογικό υπόδειγμα και την υψηλή πνευματικότητα της Φιλοκαλίας [8]. Μερικοί αναγνωρίσιμοι φορείς αυτού του κινήματος ήσαν οι Άγιοι Κοσμάς ο Αιτωλός (ένας πραγματικός διαφωτιστής του γένους, που ίδρυσε 200 σχολεία ανά την Ελλάδα), Νικόδημος ο Αγιορείτης, Μακάριος Νοταράς, Νεόφυτος Καυσοκαλυβίτης και Αθανάσιος Πάριος. Δεν εξέλιπαν και οι εκπρόσωποι του κινήματος που πέρασαν στο άλλο άκρο, υιοθετούντες κριτική στάση έναντι των φιλοσοφικών κατακτήσεων του αρχαιοελληνικού πνεύματος [9] και προτιμώντες τον όρο "Γένος Ρωμιών" ως αυτοπροσδιορισμό αντί της λέξεως "Έλλην" (καθώς επέμεναν στην εθνολογικώς άστοχη πρωτοβυζαντινή συνήθεια του θρησκειολογικού ορισμού της λέξεως "Έλλην"). Ωστὀσο, πολλοί παρεδέχθησαν την διαλεκτική συγγένεια μεταξύ των ψυχωφελών ιδεών της αρχαίας φιλοσοφίας και της χριστιανικής διδαχής [10]. 

   Όσοι Έλληνες είχαν επηρεασθεί από την δυτική σκέψη αποσκοπούσαν στην δημιουργία ενός ανεξαρτήτου κράτους-έθνους δυτικού τύπου, το οποίο μοιραία θα περιοριζόταν σε μια μικρή γεωγραφική έκταση του μείζονος ελληνισμού. Στον αντίποδα, οι θιασώτες της ελληνορθοδόξου παραδόσεως, της "ρωμιοσύνης", ηναντιούντο στην προοπτική ενός μικρού δυτικοτρόπου κρατιδίου, προσβλέποντες στην αναίμακτη αναγέννηση της βυζαντινής αυτοκρατορίας μέσα από την κατάληψη των δομών της παρηκμασμένης οθωμανικής. Η φιλοδοξία περί στοχευμένης διεισδύσεως σε θεσμούς και αξιώματα, προκειμένου το κράτος να πέσει σαν ώριμος καρπός στα χέρια των Ρωμιών, δεν ήταν ουτοπική. Μετά την συνθήκη Κιουτσούκ-Καϊναρτζή (1774), δια της χρήσεως ρωσικής σημαίας, ο εμπορικός στόλος των Ελλήνων πλοιοκτητών έγινε ο πλέον δραστήριος της Μεσογείου, ενώ γενικότερα το εμπόριο στην οθωμανική, την ρωσική και την αυστριακή αυτοκρατορία ελεγχόταν σε μεγάλο βαθμό από επιφανείς εκπροσώπους των εκεί ελληνικών παροικιών. Κατά συνέπεια, η υλική και πολιτισμική ισχύς του αποδήμου ελληνισμού τότε ήταν σημαντικά μεγαλύτερη απ' ότι νομίζουμε σήμερα και εκ των πραγμάτων μεγαλύτερη της αντίστοιχης σημερινής. Άξιο σχετικής αναφοράς κρίνεται το μεγαλόπνοο πλην αποτυχόν "Μερικόν Σχέδιον" της Φιλικής Εταιρείας, το οποίο προέβλεπε την πυρπόληση του οθωμανικού στόλου στον Βόσπορο, την σύλληψη του σουλτάνου και την κατάληψη της Κωνσταντινουπόλεως [11]. Υπήρξαν, εξεναντίας, και παραδείγματα μεγαλοσχημόνων ρωμιοσυνιστών που στον δημόσιο λόγο τους αντετάχθησαν στο ενδεχόμενο ελληνικής εξεγέρσεως, υπέρ μίας συμμορφώσεως προς το οθωμανικό Ντοβλέτι, αλλά αυτοί συνηντώντο κατά κανόνα σε πολιτικώς ευαίσθητες θέσεις υποκείμενες στο "μαστίγιο και το καρότο" της Υψηλής Πύλης. Ετούτοι επομένως δρούσαν σαν "γραφείο τύπου" [12]. Η μαζική συμπαράσταση απλών κληρικών στον εθνικοαπελευθερωτικό αγώνα αποδεικνύει του λόγου το αληθές.         

   Στην πραγματικότητα, όμως, δεν έχει τόση σημασία τί λεγόταν από κάποιους διανοουμένους σε καλλωπισμένες καφετέριες του Παρισιού ή σε συνόδους του Φαναρίου· η ιστορία δεν γράφηκε από εκείνους. Ας διερωτηθούμε λοιπόν τί πίστευαν οι πρωταγωνιστές της Επαναστάσεως. Ο επικεφαλής της Φιλικής Εταιρείας Αλέξανδρος Υψηλάντης, στην επαναστατική προκήρυξή του της 24ης Φεβρουαρίου 1821 με τίτλο "Μάχου ὑπὲρ Πίστεως καὶ Πατρίδος", δηλώνει ότι: 

"Εἶναι καιρὸς νὰ ἀποτινάξωμεν τὸν ἀφόρητον τοῦτον ζυγόν, νὰ ἐλευθερώσωμεν τὴν πατρίδα, νὰ κρημνίσωμεν ἀπὸ τὰ νέφη τὴν ἡμισέληνον, διὰ νὰ ὑψώσωμεν τὸ σημεῖον, δι' οὗ πάντοτε νικῶμεν, λέγω τὸν Σταυρόν, καὶ οὕτω νὰ ἐκδικήσωμεν τὴν πατρίδα καὶ τὴν ὀρθόδοξον ἡμῶν πίστιν ἀπὸ τὴν ἀσεβῆ τῶν ἀσεβῶν καταφρόνησιν." [13] 

Τούτη η προκήρυξη, μολονότι περιέχει στοιχεία που μπορούν να χαρακτηρισθούν πολιτικώς φιλελεύθερα -όπως και εν γένει οι πρακτικές της Φιλικής Εταιρείας, διίσταται ξεκάθαρα ως προς το θρησκευτικό ύφος της από νεωτερικές έννοιες της Γαλλικής Επαναστάσεως όπως το κοσμικό κράτος, ο ντεϊσμός, ο σεκιουλαρισμός κ.τ.λ. 

Η δε ψυχή της Εθνεγερσίας, ο Γέρος του Μοριά και Αρχιστράτηγος των Ελλήνων Θεόδωρος Κολοκοτρώνης, σε συνομιλία του με τον επιτετραμμένο της αγγλικής κυβερνήσεως Χάμιλτον, ανέφερε τα εξής:

"Ἡ ἐπανάστασις ἡ ἐδική μας δὲν ὁμοιάζει μὲ καμμίαν ἀπ' ὅσαις γίνονται τὴν σήμερον εἰς τὴν Εὐρώπην. Τῆς Εὐρώπης αἱ ἐπαναστάσεις ἐναντίον τῶν διοικήσεων των εἶναι ἐμφύλιος πόλεμος· ὁ ἐδικός μας πόλεμος ἦτον ὁ πλέον δίκαιος, ἦτον ἔθνος μὲ ἄλλον ἔθνος, ἦτον μὲ ἕνα λαὸν ὁποῦ ποτὲ δὲν ἠθέλησε νὰ ἀναγνωρισθῇ ὡς τοιοῦτος, οὔτε νὰ ὁρκισθῇ, παρὰ μόνον ὅ,τι ἔκαμνε ἡ βία· οὔτε ὁ Σουλτάνος ἠθέλησε ποτὲ νὰ θεωρήσῃ τὸν Ἑλληνικὸν λαὸν ὡς λαόν, ἀλλ' ὡς σκλάβους. Μιὰν φορὰν, ὅταν ἐπήραμεν τὸ Ναύπλιον ἦλθε ὁ Ἄμιλτον νὰ μὲ ἰδῇ· μοῦ εἶπε ὅτι πρέπει οἱ Ἕλληνες νὰ ζητήσουν συμβιβασμόν, καὶ ἡ Ἀγγλία νὰ μεσιτεύσῃ· ἐγὼ τοῦ ἀπεκρίθηκα, ὅτι αὐτὸ δὲν γίνεται ποτέ· ἐλευθερία ἢ θάνατος· ἐμεῖς Καπετὰν Ἄμιλτον ποτὲ συμβιβασμὸν δὲν ἐκάμαμεν μὲ τοὺς Τούρκους· ἄλλους ἔκοψε, ἄλλους ἐσκλάβωσε μὲ τὸ σπαθὶ καὶ ἄλλοι, καθὼς ἐμεῖς, ἐζούσαμεν ἐλεύθεροι ἀπὸ γεννεὰ εἱς γεννεά· ὁ Βασιλεύς μας [σ.σ. εννοεί τον Κωνσταντίνο Παλαιολόγο] ἐσκοτώθη, καμμία συνθήκη δὲν ἔκαμε· ἡ φρουρά του εἶχεν παντοτεινὸν πόλεμον μὲ τοὺς Τούρκους καὶ δύο φρούρια ἦτον πάντοτε ἀνυπότακτα· -μὲ εἶπε, ποία εἶναι ἡ βασιλικὴ φρουρά του, ποῖα εἶναι τὰ φρούρια· -ἡ φρουρὰ τοῦ Βασιλέως μας εἶναι οἱ λεγόμενοι Κλέφται, τὰ φρούρια ἡ Μάνη καὶ τὸ Σοῦλι καὶ τὰ βουνὰ· ἔτζι δὲν μὲ ὡμίλησε πλέον. Ὁ κόσμος μᾶς ἔλεγε τρελούς· ἡμεῖς ἄν δὲν εἴμεθα τρελοί, δὲν ἐκάναμεν τὴν ἐπανάστασιν {...} " [14] 

  Η παραδοσιοκρατική αντίληψη των επαναστατημένων Ελλήνων επηρέασε ακόμη και την έκβαση των πολιτικών Εθνοσυνελεύσεων και των συνταγμάτων τους, παρά την δεδομένη φιλελεύθερη διάσταση των τελευταίων (ιδίως του τελευταίου χρονικά συντάγματος της Τροιζήνης, το οποίο ο Καποδίστριας κατήργησε άμα τη αφίξει του). Το "Προσωρινόν Πολίτευμα τῆς Ἑλλάδος" που θέσπισε η Α΄ Εθνοσυνέλευσις της Επιδαύρου, "ἐνώπιον Θεοῦ καὶ ἀνθρώπων", διακηρύττει την πολιτική ανεξαρτησία του Ελληνικού Έθνους "ἐν ὀνόματι τῆς Ἁγίας καὶ Ἀδιαιρέτου Τριάδος" [15]. Βάσει όλων αυτών των δεδομένων, λοιπόν, συνάγεται αβίαστα το συμπέρασμα ότι η Επανάσταση του 1821 διέπετο από χαρακτήρα πρωτίστως εθνικό και θρησκευτικό. Οι πολιτικές ιδεολογίες επιμέρους προσωπικοτήτων, που δεν άγγιζαν την πλειοψηφία των αγωνισαμένων, είχαν δευτερεύοντα αν όχι τριτεύοντα ρόλο στην υποκίνηση εκείνων. Οι πράξεις τέτοιων προσωπικοτήτων (π.χ. του Α.Μαυροκορδάτου), ωσαύτως, εξηρτώντο και από τις πολιτικές συνδιαλλαγές των με Μεγάλες Δυνάμεις και μυστικές εταιρείες (π.χ. τεκτονικές στοές). 

   Ένας από τους λόγους, ένεκεν των οποίων η Α΄ Εθνοσυνέλευση απέρριψε τα σύμβολα της Φιλικής Εταιρείας [16] και ο Κολοκοτρώνης δεν υπεστήριξε τον Δημήτριο Υψηλάντη, ήταν ο φόβος συσχετισμού της επαναστάσεως με ριζοσπαστικά φιλελεύθερα κινήματα της Ευρώπης όπως οι Ιακωβίνοι και οι Καρμπονάροι. Η Φιλική Εταιρεία χαρακτηριζόταν τόσο από παραδοσιακά όσο και από νεωτερικά στοιχεία, αλλά η συνωμοτική-τεκτονική δομή της ήταν αρκετή για να εγείρει αυτόν τον συνειρμό.  Άλλωστε, οι συντηρητικές φωνές της "Ιεράς Συμμαχίας" (π.χ. ο Αυστριακός φον Μέττερνιχ), επιθυμούσες την διατήρηση του γεωπολιτικού status quo της Ευρώπης, ακόμη και τον Καποδίστρια επεχείρησαν να συσχετίσουν με αυτά τα κινήματα. Για τον ίδιο λόγο, τον Ιούνιο του 1821 ο Κολοκοτρώνης υπερασπίσθηκε τους προεστούς στα Βέρβενα, όταν κατόπιν συγκρούσεώς των με τον Δ.Υψηλάντη κινήθηκε απειλητικά εναντίον των ένας όχλος. Ας επισημανθεί ότι μέχρι τότε ο Κολοκοτρώνης διέκειτο φιλικά έναντι του Υψηλάντη. Συγκεκριμένα, είπε στους αντιδρώντες υποστηρικτές εκείνου [17]:

"Διατὶ θέλομεν τὸν χαϋμό μας μονάχοι μας; ἡμεὶς ἐσηκώσαμε τὰ ἅρματα διὰ τοὺς Τούρκους καὶ ἔτζι ἀκουσθήκαμεν εἰς τὴν Εὐρώπη, ὅτι σηκωθήκαμεν οἱ Ἕλληνες διὰ τοὺς Τυράννους, καὶ στέκεται ὅλη ἡ Εὐρώπη νὰ ἰδῇ τί πρᾶγμα εἶναι τοῦτο. Οἱ Τούρκοι ὅλοι εἶναι ἀκόμη ἀπείραγοι εἰς τὰ Κάστρα καὶ εἰς ταὶς χώραις, καὶ ἡμεῖς εἰς τὰ βουνά, καὶ ἄν σκοτώσωμεν τοὺς προεστοὺς θὰ εἰποῦν οἱ Βασιλεῖς, ὅτι τοῦτοι δὲν ἐσηκώθησαν διὰ τὴν ἐλευθερίαν, ἀλλὰ διὰ νὰ σκοτωθοῦν συνατοίτους, καὶ εἶναι κακοὶ ἄνθρωποι, Καρβονάροι, καὶ τότε εἰμποροῦν οἱ Βασιλεῖς νὰ βοηθήσουν τὸν Τοῦρκο καὶ νὰ λάβωμεν ζυγὸν βαρύτερον ἀπὸ ἐκεῖνον ὀποῦ εἴχαμε."

   Στην Γ΄ Εθνοσυνέλευσιν της Τροιζήνης, απεφασίσθη η ανάθεση της ηγεσίας του εκκολαπτομένου κράτους στον διαπρέψαντα εν Ευρώπη πολιτικό Ιωάννη Καποδίστρια. Ο Εθνικός Κυβερνήτης Καποδίστριας έχει χαρακτηρισθεί από δυτικοτραφείς φιλελευθέρους (συγχρόνους του και σημερινούς) σαν αυταρχικός δικτάτορας, επειδή θέλησε να περιορίσει τις παρασιτικές φιλοδοξίες της ολιγαρχίας, τοπικών αρχόντων και επιδόξων δυτικοτραφών πολιτικάντηδων. Ωστόσο, σε αντίθεση με τους Ευρωπαίους διαδόχους του, δεν φάνηκε διατεθειμένος να καταπατήσει την γνήσια και ήδη υφιστάμενη προνεωτερική δημοκρατική παράδοση των ελληνικών κοινοτήτων. Ο σεβασμός αυτός προς την κοινοτική αυτοδιάθεση διαφαίνεται και στο αποκεντρωτικό σύνταγμα της Ελβετίας, που είχε εκπονήσει ο ίδιος, χωρίς να αφουγκράζεται παράλληλα και τις αντιπαραδοσιακές θέσεις της Γαλλικής επαναστάσεως. Το 1831 ο Καποδίστριας δολοφονήθηκε υπό την συνέργεια των Μεγάλων Δυνάμεων, αφού έθεσε το συμφέρον του λαού του υπεράνω της βουλήσεως εκείνων. Εν συνεχεία, αυτές οι Δυνάμεις φύτεψαν στην Ελλάδα ένα γερμανικό απολυταρχικό καθεστώς, το οποίο διεμόρφωσε τις δομές της πολιτείας σύμφωνα με τα ξενικά πρότυπα του δυτικού έθνους-κράτους. Συμπτωματικά, το νέο κράτος θα περιόριζε την Ελλάδα στα σύνορα που θεωρούσε δέοντα ο Κοραής. Οι Έλληνες ουδέποτε εξέφρασαν συναίνεση με αυτό το κράτος, το οποίο ακόμη και σήμερα το αντιμετωπίζουν με την καχυποψία δια της οποίας αντιμετώπιζαν και το οθωμανικό κάποτε. Γιατί αυτό το εισέτι δυτικόδουλο κράτος, καίπερ υιοθέτησε πιο φιλελεύθερη μορφή μεταγενέστερα, παρέμεινε μία κλειστή σπείρα προσφιλών στις Δυνάμεις "Φαναριωτών", που πάντοτε ακολουθούσε το παράδειγμα του Κοραή. Στις ζοφερές ημέρες που διανύουμε, με την λάμψη του μείζονος Ελληνισμού να έχει σβήσει προ πολλού, απειλείται σοβαρά το μέλλον και η ύπαρξη του εγχωρίου ελληνισμού. 200 χρόνια μετά, ένα ερώτημα εξακολουθεί να ταλανίζει την σκέψη μας: Πώς μπορεί να ολοκληρωθεί η Εθνεγερσία;    

 

Παραπομπές

1)  Βλ. την κριτική του Ζέβγου στο τεύχος Νοεμβρίου του 1933 της "Κομμουνιστικής Επιθεώρησης" με τίτλο "Ο Γ. Κορδάτος σαν ιστορικός της επανάστασης του 1821". Ο Ζέβγος έφθασε στο σημείο να αποκαλέσει τον Κορδάτο "ιστορικό της μπουρζουαζίας". Το 1927, το ΚΚΕ διέγραψε το πρώην ηγετικό στέλεχος Κορδάτο από την λίστα των μελών του.

2)  "{...} Τέλος πάντων ὁρκίζομαι εἰς Σέ, ὦ ἱερὰ πλὴν τρισαθλία πατρίς μου. Ὁρκίζομαι εἰς τὰς πολυχρονίους βασάνους σου. Ὁρκίζομαι εἰς τὰ πικρὰ δάκρυα, τὰ ὁποῖα ἔχυσαν καὶ χύνουν τὰ ταλαίπωρα τέκνα σου, εἰς τὰ ἰδικά μου δάκρυα, τὰ ὁποῖα εἰς ταύτην τὴν στιγμήν, καὶ εἰς τὴν μέλλουσαν ἐλευθερίαν τῶν ὁμογενῶν μου, ὅτι ἀφιερώνομαι ὅλως εἰς ἐσέ, ὅτι εἰς τὸ ἑξῆς θέλει εἶσαι ἡ αἰτία καὶ ὁ σκοπὸς τῶν διαλογισμῶν μου. {...}" Βλ. Δ.Κ. Σακελλαροπούλου, "Απόλλων: Μηνιαῖον περιοδικὸν σύγγραμμα" Τόμ.Β΄, Τυπογραφεῖον "Παλαμήδης", Ἐν Πειραιεῖ 1885, σελ.211. 

3)  Θεόδωρος Κολοκοτρώνης, "Διήγησις συμβάντων τῆς Ἑλληνικῆς φυλῆς ἀπὸ τὰ 1770 ἕως τὰ 1836", Τύποις Νικολαΐδου Φιλαδελφέως, Ἀθήνησιν 1846, σελ.λ΄. 

4)  Αριστείδης Χατζής, "Η Φιλελεύθερη Επανάσταση", Καθημερινή 14/3/2021 (https://www.kathimerini.gr/opinion/561294184/i-fileleytheri-epanastasi/). 

5)  Twitter: Greece 2021 (@Greece_2021), 4/5/2020: https://twitter.com/Greece_2021/status/1257311084781793280. 

6)  Πρόκειται για απόσπασμα της Θ΄ στροφής από το ποίημα "Ἆσμα Πολεμιστήριον τῶν ἐν Αἰγύπτω περὶ ἐλευθερίας μαχομένων Ἐλλήνων" που έγραψε ο Αδαμάντιος Κοραής το 1800 (έκδοση Εθνικού Ιδρύματος Ερευνών, 1983, σελ.11). Αναφέρεται στους Έλληνες εθελοντές (των οποίων την ιδεολογική σύνθεση και κατάρτιση δεν γνωρίζουμε με ακρίβεια) που κατετάγησαν στον στρατό του Ναπολέοντος, ευελπιστώντας ότι εκείνος θα μπορούσε να απελευθερώσει και την Ελλάδα από τους Οθωμανούς, μετά των οποίων ευρίσκετο σε εμπόλεμο κατάσταση.  

7)  Αδαμάντιος Κοραής, "Στοχασμοί τοῦ Κρίτωνος", ἐκ τῆς τυπογραφείας Φιρμίνου Διδότου, Παρίσι 1819 (ανακτήθηκε από Ψηφιακή Βιβλιοθήκη Νεοελληνικών Σπουδών, anemi.lib.uoc.gr), σελ.4-5. 

8)  Η Φιλοκαλία αποτελεί συλλογή κειμένων εκκλησιαστικών πατέρων ησυχαστικής παραδόσεως από τον 4ο έως τον 10ο αιώνα, την οποία επιμελήθηκαν οι Άγιοι Νικόδημος ο Αγιορείτης και Μακάριος Νοταράς. Πραγματεύεται την χριστιανική προσευχή ως μυστικό βίωμα και εν γένει την αφιέρωση της ζωής στον Θεό. 

9)  Βλ. την κριτική του Αθανασίου Παρίου για τους δωδεκαθεϊστές αρχαίους Έλληνες στο έργο "Περὶ τῆς ἀληθοῦς φιλοσοφίας" (Ἀντιφώνησις) του 1802, επανέκδοση από το "Τυπογραφεῖον τοῦ Ἔθνους", Ἑρμούπολις 1866, σελ.10-21.

10)  Αυτήν την διαλεκτική σχέση κατέδειξε πρώτος ο εκκλησιαστικός πατέρας Κλήμης ο Αλεξανδρεύς (150-215 μ.Χ.) στο έργο "Στρωματείς", ενώ αργότερα ο ιερός Αυγουστίνος (354-430), χρησιμοποιώντας την στωικό όρο του "Σπερματικού Λόγου", εξήγησε πώς οι αρχαίοι σοφοί επέτυχαν μία μερική ανεύρεση της αλήθειας του Θεού. 

11)  Στέφανος Παπαδόπουλος, "Το «Σχέδιον Γενικόν» της Φιλικής Εταιρείας και οι επαφές με τους Σέρβους" στο περιοδικό "Μακεδονικά", τεύχ.17, Εταιρεία Μακεδονικών Σπουδών, Θεσσαλονίκη 1977, σελ.42. 

12)  Διασημότερο παράδειγμα αποτελούν οι αφορισμοί που απηύθυνε ο Οικουμενικός Πατριάρχης Γρηγόριος Ε΄ προς τους αγωνιστές του 1821. Ο υιός του οπλαρχηγού Εμμανουήλ Παπά Αναστάσιος, σε επιστολή του προς τον αδελφό του Αθανάσιο, ανέφερε ότι: "τέτοιοι έξορκισμοί δεν εχουν πέραση, γιατί είναι φκιαγμένοι κατά διαταγή του Σουλτάνου" (βλ. Αποστόλου Βακαλοπούλου, "Εμμανουήλ Παπάς, αρχηγός και υπερασπιστής της Μακεδονίας: η ιστορία και το αρχείο της οικογένειάς του", Ίδρυμα Μελετών Χερσονήσου του Αίμου, Θεσσαλονίκη 1981, σελ.194). Είναι εύκολο να υποθέσουμε ότι η άρνηση μίας τέτοιας "κατ΄ οικονομία" πραγματιστικής κινήσεως θα έβαφε τον Βόσπορο κόκκινο, με το αίμα των Ελλήνων της Πόλεως. Άλλωστε, στον Γρηγόριο Ε΄ έχουν καταλογισθεί ακόμη και (φημολογούμενες;) παρασκηνιακές επαφές με μέλη της Φιλικής Εταιρείας (βλ. Ιωάννου Παπαϊωάννου, "Ιστορικές γραμμές" Τόμ.Α΄, Λάρισα 1979).

13)  Ιωάννης Φιλήμων, "Δοκίμιον Ἱστορικὸν περὶ τῆς Ἑλληνικῆς Ἐπαναστάσεως" Τόμ.2, Τύποις Γ.Καρυοφύλλη, Ἀθῆναι 1859, σελ.81. 

14)  Θεόδωρος Κολοκοτρώνης, ό.π., σελ.190-191. 

15)  Προσωρινὸν Πολίτευμα τῆς Ἑλλάδος καὶ σχέδιον ὀργανισμοῦ τῶν ἐπαρχιῶν αὐτῆς, Ἐπίδαυρος 1822. Ανακτήθηκε από την ψηφιακή βιβλιοθήκη της Βουλής των Ελλήνων (library.parliament.gr).

16)  Ιστορία του Ελληνικού Έθνους, Τόμ.12. Εκδοτική Αθηνών 2000, σελ.215. 

17)  Θεόδωρος Κολοκοτρώνης, ό.π., σελ.75. 

 

Σημείωση "φ": Υπεύθυνος για το άρθρο είναι αποκλειστικά ο αρθρογράφος. Οι θέσεις του είναι προσωπικές και τίθενται σε δημόσιο διάλογο σε πνεύμα ελευθερίας.