ΤΟΥΡΚΑΝΙΑ: Το εικοστό όγδοο μέλος της Ευρωπαϊκής Ένωσης

 

Του Κωνσταντίνου Μποβιάτσου

  Υπάρχει ένα κράτος στην ΕΕ για το οποίο μιλάνε όλοι πολύ λίγο αλλά το οικονομικό , πολιτικό και γεωπολιτικό βάρος του δεν είναι να περνάει απαρατήρητο. Αυτό το κράτος έχει σχεδόν τρία εκατομμύρια κατοίκους και είναι πιο μεγάλο σε πληθυσμό από επτά κράτη της ΕΕ (Λετονία, Σλοβενία, Λιθουανία, Εσθονία, Κύπρος, Λουξεμβούργο και Μάλτα). Θρησκεία έχει μουσουλμανική με συντριπτικό ποσοστό σουνίτες και πρόκειται για μακράν το πιο μεγάλο κράτος με ισλαμικό πληθυσμό στην Ευρώπη με διακόσιους χιλιάδες κατοίκους μουσουλμάνους περισσότερο από την Αλβανία και ένα εκατομμύριο περισσότερο μουσουλμάνους από την Βοσνία. Για ποιο κράτος μιλάμε; Μα για την Τουρκανία το κράτος εν κράτει της τουρκικής μειονότητας στην Γερμανία. Τα τρία εκατομμύρια Tούρκοι της Τουρκανίας αναλογούν στο 3,7% τού συνολικού πληθυσμού της Γερμανίας και από αυτά τα τρία εκατ. τα μισά σχεδόν κατέχουν ακόμη την τουρκική υπηκοότητα.

  Ένα τέτοιο ποσοστό κάτω από το 4%, μπορεί σε πρώτη φάση να μην ακούγεται μεγάλο, αλλά αρκεί να επηρεάζει βαριά  την πολιτική της ατμομηχανής της ΕΕ που είναι η Γερμανία. Αυτή η μειονότητα έχει μια πολύ δυνατή κοινωνική συνοχή και  διατηρεί επίσης ισχυρούς δεσμούς με τη μητέρα πατρίδα. Το βάρος αυτής της μειονότητας γίνεται ακόμη ισχυρότερο αν θεωρήσουμε ότι η αιχμή της αιχμής της γερμανικής οικονομίας εξακολουθεί να είναι η βιομηχανία, ο κύριος τομέας απασχόλησης της τουρκικής μειονότητας. Εάν η Γερμανία θέλει να παραμείνει ευημερούσα, δεν μπορεί να το κάνει χωρίς τους Τούρκους, και η Άγκυρα το γνωρίζει αυτό.

  Υπάρχει εδώ και πολλές δεκαετίες μια «ερωτική» σχέση μεταξύ των δύο κρατών. Η Τουρκία είχε πολλά εσωτερικά προβλήματα από παλιά, κοινωνικά και όχι μόνο. Την  δεκαετία του '60 , και ακόμη περισσότερο την δεκαετία του '70, στο εσωτερικό της Τουρκίας υπήρχε μια μόνιμη  σκηνή, μια σκηνή  της βίας, της δυσαρέσκειας, των συγκρούσεων και των κοινωνικών εντάσεων, χωρίς οι διάφορες κυβερνήσεις, στρατιωτικές και πολιτικές, να μπορέσουν να εγκρίνουν τις μεταρρυθμίσεις, ξεκινώντας από την αγροτική, απαραίτητη για να εγγυηθεί μια μεγαλύτερη ευημερία στον πληθυσμό.

  Η αλματώδης ανάπτυξη της Δυτικής Γερμανίας, μαζί με τις εξαιρετικές σχέσεις που υπήρχαν πάντα μεταξύ Άγκυρας και  Βερολίνου, κατεύθυναν  τους περισσότερους Τούρκους μετανάστες στη Γερμανία, των οποίων η άφιξη εκτιμήθηκε πάρα  πολύ, καθώς πολλοί από αυτούς είχαν ήδη μια κουλτούρα αν όχι Δυτική τουλάχιστον κάπως  Δυτικοποιημένη σε σχέση με άλλους μουσουλμάνους της εποχής. Επίσης δεν ήταν «ξένοι» με την δυναμική της βιομηχανίας της Γερμανίας όπως συνέβη με τους αποικιακούς μετανάστες στην Γαλλία και την Μεγάλη Βρετανία. Το φαινόμενο της οικογενειακής επανένωσης και η δημογραφική πίεση στην πατρίδα  έδωσαν κυριολεκτικά φτερά στην μετανάστευση του Τούρκου «Gastarbeiter» στη Δυτική Γερμανία, ενώ στην Τουρκία η οικονομική ανάπτυξη παρέμεινε επισφαλής και υπόκειτο  σε περιοδικές οπισθοδρομήσεις.

  Αρχικά αποτελούταν από νέους και ηλικιωμένους άνδρες εργάτες, στη δεκαετία του 1980, αλλά η μετανάστευση πήρε επίσης ένα γυναικείο πρόσωπο, με πολλές  γυναίκες που έγιναν υπηρέτριες και σερβιτόρες, αλλά που φιλοδοξούσαν επίσης μια μεγαλύτερη ελευθερία από ό,τι απολάμβαναν στην πατρίδα, ειδικά στις αγροτικές περιοχές. Ωστόσο, η προέλευση από έναν μουσουλμανικό και ασιατικό πολιτισμό, έστω και με κάποια ψήγματα δυτικού τρόπου ζωής, οδήγησε σταδιακά τους «γερμανούς» Τούρκους, οι οποίοι εισήχθησαν αντίθετα σε μια χριστιανική και ευρωπαϊκή χώρα, σε μια προοδευτική αυτοαπομόνωση, μια γκετοποίηση θα λέγαμε.

   Οι οικογένειες, που σύμφωνα με την εκτεταμένη τουρκική και μεσογειακή παράδοση, διατήρησαν έναν σιδερένιο έλεγχο στα παιδιά τους, ειδικά στις γυναίκες, αποθάρρυναν έντονα τη δυτικοποίηση κρατώντας τις παραδόσεις τους , ιδίως όσον αφορά τους γάμους. Οι πυκνοί κοινοτικοί δεσμοί, η γέννηση των "τουρκικών γειτονιών" στις γερμανικές πόλεις και η διατήρηση αιματηρών κωδίκων τιμής και σιωπής, ευνοήθηκαν, αν και με πολλές εξαιρέσεις και παρά τη διεισδυτική και επίμονη εργασία των εκπαιδευτικών ιδρυμάτων υπήρξε μια προοδευτική αυτοαποχώρηση από αυτό που ήταν η γερμανική κοινωνία υπό την αυστηρή έννοια.

  Οι Τούρκοι της Γερμανίας ζήλευαν κοινωνικές δομές, παραδόσεις και έθιμα των Γερμανών και μέσα τους ορκιζόταν μια πιο σκληρή γραμμή για να εναντιωθούν σε όλα αυτά. Η άνοδος του Ερντογάν στην εξουσία, τους έδωσε περισσότερο αυτοπεποίθηση αλλά και αυθάδεια. Επίσης η έκρηξη της τρομοκρατικής (σ.σ: με ή χωρίς εισαγωγικά) περιόδου στο Τουρκικό Κουρδιστάν που ενορχηστρώθηκε από το PKK του Αμπντουλάχ Οτσαλάν και η τεράστια συμπάθεια που συγκεντρώθηκε στη Γερμανία, ειδικά μεταξύ των αριστερών, από την κουρδική υπόθεση, συνέβαλε περαιτέρω στη δηλητηρίαση των σχέσεων μεταξύ των Τούρκων και της χώρας υποδοχής. Σε όλα αυτά προστέθηκε και η 9^η Σεπτεμβρίου και το περίπλοκο φαινόμενο της ισλαμικής τρομοκρατίας: ένα φαινόμενο πιο αραβικού και βορειοαφρικανικού χαρακτήρα, αλλά το οποίο έχει ρίξει πολλές σκιές σε τουρκικά τζαμιά και ισλαμικά κέντρα στη Γερμανία, τα οποία συχνά είχαν σχέσεις με  τρομοκράτες.

  Αυτό είναι ένα  άθροισμα των αιτίων που  σήμαινε ότι η μετανάστευση της δεκαετίας του '60 και του '70, που αποτελείται κυρίως από νεαρούς άνδρες σοσιαλδημοκρατικού και κεμαλικού προσανατολισμού, που αντικαταστάθηκαν  τις επόμενες δεκαετίες  από οικογένειες και νέους εθνικιστές, τη λεγόμενη «Γενιά Ερντογάν». Ειδικότερα, η αύξηση της ευημερίας στις τουρκικές πόλεις κατά τη διάρκεια της δεκαετίας του 1990 και τις δύο πρώτες δεκαετίες της δεκαετίας του 2000 σταμάτησε ουσιαστικά τη μετανάστευση Τούρκων πολιτών από τις πιο μορφωμένες και κοσμικές περιοχές της χώρας, ευνοώντας αντιθέτως  μια πιο αγροτική έξοδο, και επομένως συντηρητική. Δεν προκαλεί έκπληξη, υπό αυτήν την έννοια, το αποτέλεσμα του αμφιλεγόμενου συνταγματικού δημοψηφίσματος του 2017, μέσω του οποίου ο Πρόεδρος Ερντογάν αύξησε σημαντικά τις ήδη εκτεταμένες εξουσίες του, φθάνοντας, σύμφωνα με πολλούς, μια ημι-δικτατορική κατάσταση.

  Το εν λόγω δημοψήφισμα έδειξε ότι το «Ναι στην μεταρρύθμιση του Ερντογάν» επικρατεί με μόνο το 51,4% των ψήφων στην Τουρκία, αλλά με το 63% μεταξύ των Τούρκων στη Γερμανία, με ακόμη μεγάλα ποσοστά μεταξύ 70% και 75% στις παραδοσιακά εργατικής τάξης πόλεις όπως το Ντίσελντορφ και το Έσσεν. Μόνο στο υπερφιλελεύθερο Βερολίνο το «ΝΑΙ» είχε ποσοστά σύμφωνα με τον ανατολικό μέσο όρο (50,1%), αλλά πιθανώς λόγω της πολύ μεγάλης κουρδικής κοινότητας (αλλά τουρκικής υπηκοότητας) που ζει στην πόλη.

  Η χρήση της τουρκικής κοινότητας ως ομάδας πίεσης στο Βερολίνο για γεωπολιτικούς σκοπούς έδωσε επίσης στην Τουρκανία αποφασιστικό βάρος στις εσωτερικές υποθέσεις της ΕΕ. Αυτό είδαμε για παράδειγμα, με τη στάση που η Άνγκελα Μέρκελ έχει επανειλημμένα διατηρήσει απέναντι στην αλαζονική τουρκική ατζέντα του εξωτερικού, προς τα κράτη μέλη όπως η Κύπρος και η Ελλάδα. Μία ανοιχτά αντι-τουρκική επιλογή θα μπορούσε στην πραγματικότητα να προκαλέσει σοβαρά προβλήματα δημόσιας τάξης σε όλες τις μεγάλες γερμανικές πόλεις, όπου υπάρχουν ήδη, συγκρούσεις μεταξύ Τούρκων και Κούρδων, καθώς και μεταξύ Τούρκων και Αρμενίων και που βρίσκονται στην ημερήσια διάταξη.

  Και ενώ η δύναμη στον δρόμο των Τούρκων στην Γερμανία έχει φοβίσει αρκετά, δεν αφήνουν και την άλλη, την πολιτική εκμετάλλευση κάποιων δικών τους από τα λόμπυ τους που  κινούνται γρήγορα και έξυπνα, εισχωρώντας στους θεσμούς. Αυτό έγινε, για παράδειγμα, με την Taydan Özoğuz (SPD), μια γυναίκα, γεννημένη στο Αμβούργο το 1967 από γονείς που γεννήθηκαν στην Κωνσταντινούπολη, η οποία κατείχε τη θέση του υπουργού Ένταξης για τη μεγάλη κυβέρνηση συνασπισμού της Merkel III (2013-2017). Η Özoğuz, η οποία βρέθηκε να κατέχει στρατηγική θέση για την εσωτερική ισορροπία της Γερμανίας, βρέθηκε να κατέχει ένα πολύ ισχυρό λόγο κατά τη διάρκεια της περιόδου  του συνολικού ανοίγματος των συνόρων της λεγόμενης «βαλκανικής διαδρομής», μια ιστορία που ανατάραξε και προκάλεσε την δημόσια τάξη και προκάλεσαν στη συνέχεια πλημμύρα δισεκατομμυρίων από την ΕΕ προς την  Τουρκία, με όρο να μην πλημμυρίσουν ξανά τα Βαλκάνια με αυτοαποκαλούμενους Σύριους μετανάστες.

  Από όλα τα κοινοβούλια στην Ευρώπη, η Bundestag είναι στην πραγματικότητα ένα από τα πιο πολυπολιτισμικά και οι Τούρκοι είναι προφανώς η πιο εκπροσωπούμενη εθνική ομάδα μετά τους Γερμανούς. Από τότε που ο Πράσινος ηγέτης Cem Özdemir, που γεννήθηκε στην πόλη Bad Urach της Σουηδίας το 1965, εξελέγη στο Bundestag το 1994, η παρουσία των Τούρκων στο κοινοβούλιο του Βερολίνου ήταν σταθερή και σχεδόν πάντα αυξανόταν. Τουρκάλα είναι η Cemile Giousouf, από το CDU, καθώς και η συνάδελφός της από το SPD Cansel Kiziltepe, ηγετικό στέλεχος του ισχυρού IG Metall, της ένωσης εργατών μεταλλουργίας. Τούρκοι είναι επίσης ο Gülistan Yüksel (SPD), η δημοσιογράφος Sevim Dağdelen (Linke), γερμανίδα  ανταποκρίτρια της τουρκικής εφημερίδας Evrensel Gazetesi, τουρκάλα η ακτιβίστρια των φεμινιστικών και μεταναστευτικών δικαιωμάτων Azize Tank (ανεξάρτητη αλλά στη λίστα Linke) και η Ekin Deligöz (Verdi), μέλος της Unicef ​​και γνωστή για αντι-καθολικές θέσεις. Τούρκοι είναι ο Özcan Mutlu (Verdi), μέλος των δύο ισχυρών φιλο-αμερικανικών ομάδων σκέψης Atlantik-Brücke και German Marshall Fund,και ο συνδικαλιστής Mahmut Özdemir (SPD) καθώς και ο συνάδελφός του, Metin Hakverdi, ηγετικό μέλος του κοινοβουλευτικού συμβουλίου της Bundestag για την Γερμανο – Ισραηλινή φιλία.

  Η τουρκική επιρροή στη Γερμανία, ή μάλλον στην Τουρκανία, εκφράζεται επίσης με έναν αστερισμό ισχυρών οργανώσεων, τόσο εθνικιστικών όσο και θρησκευτικών και, μερικές φορές, και των δύο. Θρησκευτικές οργανώσεις όπως η Salafist και τα μέλη της Μουσουλμανικής Αδελφότητας Milli Görüs, αφιερώθηκαν ρητά στην «πνευματική βοήθεια» των Τούρκων μεταναστών στην Ευρώπη και ιδρύθηκαν από τον πρώην Τούρκο πρόεδρο Necmettin Erbakan, και οι εθνικιστές όπως οι γκρίζοι λύκοι και οι συμμορίες μοτοσικλετών Osmanen Germany BC που έχουν αναλάβει εξέχοντα ρόλο στη δημιουργία προβλημάτων για τους πολυάριθμους Τούρκους – και όχι μόνο -  που είναι ανεπιθύμητοι στον Ερντογάν και που διαμένουν στη Γερμανία.

  Ο εκφοβισμός των μελών της Αριστεράς, των Κούρδων, των Αρμενίων και των ακτιβιστών του Κινήματος Gülen γίνεται σχεδόν κάθε μέρα, αλλά οι υπεύθυνοι, για να αποδυναμώσουν τις αντιδράσεις της γερμανικής δικαιοσύνης, κρύβονται πίσω από κατηγορίες ρατσισμού και ισλαμοφοβίας, δύο στίγματα που στη Γερμανία μπορεί να κοστίσουν ακριβά στον οποιονδήποτε.

  Φυσικά τεράστιο ρόλο παίζουν και τα ΜΜΕ αφού οι γνωστοί αναλυτές δημοσιογράφοι όπως ο Bilgili Üretmen και Esra Akkuş, ήταν θεμελιώδεις πρωταγωνιστές στη δημιουργία της πρώτης γερμανικής τηλεόρασης αποκλειστικά Ερντογανικής και αφιερωμένη στο Ισλάμ, που ονομάζεται Z-23, η οποία διαδίδει τις ιδέες και τις θέσεις του προέδρου και του AKP στη Γερμανία.

  Ακόμη και σε μετανάστες από ευρωπαϊκές μουσουλμανικές χώρες που παραδοσιακά βρίσκονται κοντά στην Τουρκία, όπως η Αλβανία, το Κοσσυφοπέδιο και η Βοσνία-Ερζεγοβίνη, η επιρροή του Ερντογάν είναι μεγάλη. Το τεράστιο δίκτυο των γερμανικών τζαμιών υπό την «κηδεμονία» των τουρκικών θρησκευτικών οργανώσεων καθιστά δυνατή την προσέγγιση ενός μεγάλου αριθμού μουσουλμάνων στις πολιτικές θέσεις της Άγκυρας, ενώνοντας τους σε ένα μοναδικό μεγάλο όργανο πίεσης, ακριβώς όπως συμβαίνει στην παγκόσμια γεωπολιτική σκακιέρα, όπου ο Ερντογάν δεν είναι μόνο ικανοποιημένος να ενσωματώσει έναν πολιτικό ρόλο ως «σουλτάνος», αλλά σκοπεύει επίσης να παίξει θρησκευτικό ρόλο ως «χαλίφης».

  Η πρόσφατη ισλαμική επίθεση στη Βιέννη, στην οποία ο δράστης της σφαγής προήλθε από μια γωνιά της Ευρώπης που επηρεάζεται έντονα από την Τουρκία (Σκόπια), έθεσε ένα ακόμη θέμα σε μια χώρα όπως η γερμανόφωνη Αυστρία. Εκεί υπάρχει μια  ισχυρή τουρκική μετανάστευση (υπάρχουν σχεδόν πενήντα χιλιάδες Τούρκοι πολίτες που κατοικούν στην αυστριακή πρωτεύουσα) και έχουν αποκαλυφθεί οι κίνδυνοι και οι αδυναμίες της κεντρικής γερμανόφωνης Ευρώπης ενάντια στην επιθετική πολιτική γραμμή του Τούρκου προέδρου.

  Μπλοκαρισμένες από την αίσθηση της ενοχής και του στίγματος του ρατσισμού, δυο συστατικά που εκμεταλλεύεται ο Ερντογάν, η Βιέννη και το Βερολίνο έπρεπε να περιμένουν για να αντιδράσουν τις κινήσεις του Μακρόν. Οι κινήσεις αυτές υπαγορεύονται σίγουρα από τα γαλλικά γεωπολιτικά συμφέροντα, αλλά στις οποίες οι δύο γερμανόφωνες χώρες φαίνεται να θέλουν να ενταχθούν για να ξεκινήσουν, αν όχι για να μειώσουν, τουλάχιστον για να τοποθετήσουν διακυβεύσεις γύρω από την πολιτική επιρροή της Τουρκίας, που μέχρι τώρα κινούταν ανενόχλητη.

  Ο ρόλος της τουρκικής κοινότητας  στο γερμανικό κράτος, αυτό που αρκετοί εθνικιστές Ευρωπαίοι ονομάζουμε άτυπα «Τουρκανία», και οι σχέσεις της με την ασιατική πατρίδα θα βρίσκονται αναμφισβήτητα  στο επίκεντρο κάθε πολιτικής και γεωπολιτικής επιλογής της Γερμανίας για το μέλλον για πολλές ακόμη δεκαετίες. Η ΕΕ έχει τελειώσει και στην θέση της πρέπει να δημιουργηθεί κάτι το πραγματικά Ευρωπαϊκό, κάτι που κάποιοι μεγάλοι ηγέτες προηγουμένων αιώνων προσπάθησαν αλλά δεν κατάφεραν. Αλλιώς η ήπειρος αυτή που μεγαλούργησε για χιλιάδες χρόνια, θα είναι απλά μια ανάμνηση σε κάποιο βιβλίο της Ιστορίας, αλλά σίγουρα δεν θα βρεθεί και κανείς να το διαβάσει.

 

Σημείωση "φ": Υπεύθυνος για το άρθρο είναι αποκλειστικά ο αρθρογράφος. Οι θέσεις του είναι προσωπικές και τίθενται σε δημόσιο διάλογο σε πνεύμα ελευθερίας.

 

Το Κέντρο Μελετών & Προώθησης Εθνικών Ιδεών Φ (Κέντρο Φ), θέλοντας να τιμήσει τα 80 Χρόνια από την εποποιΐα του 1940 (και σε συνέχεια της δράσης τιμής που οργάνωσε για τα 2.500 Χρόνια από τη Μάχη των Θερμοπυλών και τη Ναυμαχία της Σαλαμίνας), συγκέντρωσε κείμενα τα οποία γράφτηκαν για αυτό τον σκοπό κατόπιν σχετικού καλέσματος τού Κέντρου Φ.
Σε πνεύμα επιστημονικής ελευθερίας, δίνονται στη δημοσιότητα για το ευρύ κοινό.

 

Η ΔΙΑΚΥΒΕΡΝΗΣΗ ΤΗΣ ΕΛΛΑΔΑΣ ΚΑΙ Η ΑΠΟΝΟΜΗ ΔΙΚΑΙΟΣΥΝΗΣ ΚΑΤΑ ΤΗΝ ΚΑΤΟΧΗ

 

Του Χρήστου Μπίσδα

 

Η Ελλάδα βρέθηκε σε εμπόλεμη κατάσταση με την Ιταλία την 28-10-1941 και με την Γερμανία την 6-4-1945 κατόπιν κήρυξης πολέμου από τα ανωτέρω κράτη. Η Βουλγαρία δεν κήρυξε ποτέ επίσημα πόλεμο στην Ελλάδα αλλά η κήρυξη του πολέμου συνάγεται de facto από τις επιθετικές ενέργειες της Βουλγαρίας σε βάρος της Ελλάδας. Στην πραγματικότητα, η Βουλγαρία κατά την προσχώρησή της στον Άξονα είχε υπογράψει συμφωνία με τη Γερμανία δυνάμει της οποίας επέτρεπε τη διέλευση των γερμανικών στρατευμάτων από τη βουλγαρική επικράτεια μέχρι τα ελληνοβουργαρικά σύνορα με αντάλλαγμα το δικαίωμα να διαδεχθεί τη Γερμανία ως κατέχουσα δύναμη στην Ανατολική Μακεδονία και τη Θράκη, όπως τελικά συνέβη[1]. Σύμφωνα με τον Κύρου[2] «Από απόψεως διεθνούς δικαίου η ανάθεσις της εχθρικής κατοχής μίας περιοχής εις κράτος, το οποίον τυπικώς δεν είχε κηρύξει τον πόλεμον εναντίον της Ελλάδος και δεν είχε συμμετάσχει ενεργώς εις τας επιχειρήσεις εναντίον της, αποτελεί παράβασιν σαφώς χαρακτηριζομένην από τας διεθνώς αναγνωριζομένας αρχάς». Η ελληνική κυβέρνηση με την από 11-6-1941 εγκύκλιό της απευθυνόμενη προς τις ελληνικές πρεσβείες, θεώρησε ότι τελούσε σε κατάσταση πολέμου με τη Βουλγαρία από την 21-4-1941, ημερομηνία κατά την οποία τα βουλγαρικά στρατεύματα εισέβαλαν στην ελληνική επικράτεια. Το καθεστώς που διαμορφώθηκε στις τρεις ζώνες κατοχής της Ελλάδας από άποψη διεθνούς δικαίου ήταν καθεστώς πολεμικής κατοχής (occupatio bellica).

Το ισχύον εκείνη την εποχή δίκαιο του κατά ξηράν πολέμου, περιλαμβανόταν στις διεθνείς συμβάσεις που προέκυψαν από τις Συνδιασκέψεις της Χάγης το 1899 και το 1907. Η Σύμβαση της Χάγης του 1899 κυρώθηκε από την Ελλάδα και την Ιταλία. Η Σύμβαση της Χάγης του 1907 κυρώθηκε μόνο από τη Γερμανία, ενώ στην Ιταλία αποτέλεσε αντικείμενο εσωτερικής νομοθετικής ρύθμισης. Σε κάθε περίπτωση αμφότερες οι Συμβάσεις αποκρυστάλλωναν προϋπάρχον εθιμικό δίκαιο[3]. Ειδικότερα οι κανόνες του διεθνούς δικαίου για την πολεμική κατοχή περιέχονταν στην Σύμβαση της Χάγης IV του 1907 (άρθρα 42-56). Κατά τον Σαρηγιαννίδη, «τα Άρθρα 42-56 των Κανονισμών της Χάγης (1899) που αφορούσαν στην πολεμική κατοχή επαναλήφθηκαν στους κανονισμούς της τέταρτης Σύμβασης της Χάγης (1907) με ελάχιστες και επουσιώδεις αλλαγές στη διατύπωσή τους»[4]. Σύμφωνα με το άρθρο 43 της Σύμβασης της Χάγης IV του 1907, οι κατέχουσες δυνάμεις όφειλαν να λαμβάνουν μέτρα για την αποκατάσταση και διατήρηση της δημόσιας τάξης και του δημόσιου βίου εφαρμόζοντας, πλην απολύτου κωλύματος, τους νόμους που ίσχυαν στην κατεχόμενη περιοχή[5]. Η ανωτέρω σύμβαση, που είχε υπογραφεί από την Ελλάδα, την Ιταλία και τη Γερμανία, απηχούσε αρχές του διεθνούς δικαίου που ίσχυαν γενικά και δέσμευαν όλα τα κράτη, ανεξαρτήτως του αν αυτά είχαν επικυρώσει τη σύμβαση. Οι διατάξεις της σύμβασης απέδιδαν κανόνες διεθνούς δικαίου καθολικής ισχύος[6].

 

Η ΝΟΜΙΜΗ ΚΥΒΕΡΝΗΣΗ ΚΑΤΑ ΤΗ ΔΙΑΡΚΕΙΑ ΤΗΣ ΚΑΤΟΧΗΣ

Κατά τη διάρκεια της κατοχής το ελληνικό κράτος από «Βασίλειον της Ελλάδος» μετονομάστηκε από τους Γερμανούς σε «Ελληνική Πολιτεία».

Επίσης, κατά την διάρκεια της κατοχής λειτούργησαν ταυτόχρονα τρεις κυβερνήσεις, εκάστη εκ των οποίων υποστηριζόταν και αναγνωριζόταν από διαφορετικά κράτη και αυτοχαρακτηριζόταν ως η μοναδική νόμιμη κυβέρνηση της Ελλάδας. Οι «κυβερνήσεις» αυτές ήταν: α) η εξόριστη στο Κάιρο ελληνική κυβέρνηση, την οποία δέχονταν ως νόμιμη κυβέρνηση οι Σύμμαχοι, β) η εκάστοτε κυβέρνηση της Αθήνας (Τσολάκογλου, Λογοθετόπουλου, Ράλλη), την οποία είχαν διορίσει οι Γερμανοί και γ) η αποκαλούμενη «κυβέρνηση του βουνού», που είχε δημιουργήσει το Ε.Α.Μ. 

Μέχρι σήμερα, υπάρχει διχογνωμία μεταξύ των υποστηρικτών των νικητών του Β΄ ΠΠ για το ποιά ήταν η νόμιμη κυβέρνηση της Ελλάδας κατά την κατοχή. Πολιτικοί και ιστορικοί, ανάλογα με το πού πρόσκεινται ιδεολογικά ή ποιά συμφέροντα εξυπηρετούν, αναγνωρίζουν ως νόμιμη κυβέρνηση της Ελλάδας είτε την «εξόριστη» κυβέρνηση του Καΐρου είτε την κομμουνιστική «κυβέρνηση του βουνού». Αποφεύγουν, όμως, να ανατρέξουν στο ισχύον κατά την εποχή που εξετάζουμε διεθνές δίκαιο, το οποίο ξεκάθαρα οδηγεί στο συμπέρασμα ότι νόμιμη κυβέρνηση της Ελλάδας ήταν η εκάστοτε διορισμένη από τους Γερμανούς κυβέρνηση της Αθήνας, διότι ήταν εκείνη που ασκούσε αποτελεσματικό έλεγχο στην ελληνική επικράτεια με ελάχιστες εξαιρέσεις προσωρινής αδυναμίας άσκησης αυτού σε συγκεκριμένες περιοχές (π.χ. προσωρινή κατοχή περιορισμένων εδαφών από ομάδες ανταρτών). Η «εξόριστη» κυβέρνηση του Καΐρου προσπαθούσε να επεκτείνει την δράση της στην ελληνική επικράτεια με την αποστολή πρακτόρων, την διατήρηση φιλικών προς αυτήν ομάδων ανταρτών και την λειτουργία δικτύου κατασκοπίας όμως σε καμία περίπτωση δεν ασκούσε αποτελεσματικό έλεγχο σε οποιοδήποτε τμήμα της ελληνικής επικράτειας. Η κομμουνιστική «κυβέρνηση του βουνού», μέσω ομάδων ανταρτών, κατόρθωνε να ελέγχει προσωρινά κάποιες περιοχές - όπου μάλιστα προσπαθούσε να εγκαθιδρύσει κρατικούς θεσμούς (διοίκηση, σχολεία, δικαστήρια κλπ) - όμως οι κατοχικές στρατιωτικές δυνάμεις είχαν την δυνατότητα ανά πάσα στιγμή να προβούν σε εκκαθαριστικές επιχειρήσεις και να επανακτήσουν τον φυσικό έλεγχο αυτών των περιοχών. Επομένως, η ισχυρότερη κατέχουσα δύναμη (Γερμανία) - μέσω των διορισμένων από αυτήν κυβερνήσεων - ασκούσε την διακυβέρνηση της χώρας στην θέση της εκδιωχθείσας κυβέρνησης και απέκλειε από την άσκηση της διακυβέρνησης οποιονδήποτε τρίτον, συμπεριλαμβανομένης της κομμουνιστικής «κυβέρνησης του βουνού». Το γεγονός αυτό αποσιωπάται από αριστερούς και δεξιούς που επί δεκαετίες καλλιεργούν τον μύθο είτε της ελεύθερης Ελλάδας στα βουνά είτε της συνέχισης της διακυβέρνησης της Ελλάδας από την αυτοεξόριστη και πλήρως ελεγχόμενη από τους Συμμάχους κυβέρνηση του Καΐρου.

 

Η ΑΠΟΝΟΜΗ ΔΙΚΑΙΟΣΥΝΗΣ ΚΑΤΑ ΤΗΝ ΚΑΤΟΧΗ

Βάσει του ισχύοντος διεθνούς δικαίου, κατά τη διάρκεια της πολεμικής κατοχής οι κατέχουσες δυνάμεις[7] όφειλαν να εξασφαλίζουν, μεταξύ άλλων, την απονομή της δικαιοσύνης από τα υπάρχοντα δικαστήρια σύμφωνα με την ελληνική νομοθεσία, η κάθε μία στα εδάφη που κατείχε. Σύμφωνα με τον Φραγκίστα, η προ της κατοχής ισχύουσα στις κατεχόμενες χώρες νομοθεσία διατηρεί και μετά την κατοχή την ισχύ της, εφόσον ο κατακτητής δεν προέβη σε μεταβολή της εντός των ορίων του διεθνούς δικαίου και τα δικαστήρια της κατεχόμενης πολιτείας, εφόσον τα σεβάστηκε ο κατακτητής, συνεχίζουν το έργο τους εκδίδοντας δικαστικές αποφάσεις στο όνομα της κατεχόμενης χώρας[8].

Στην περίπτωση της Ελλάδας, οι κατέχουσες δυνάμεις διατήρησαν σε ισχύ την ελληνική νομοθεσία και τα ελληνικά δικαστήρια συνέχισαν να λειτουργούν. Η Ελληνική Πολιτεία συνέχισε να νομοθετεί και να εξασφαλίζει τη λειτουργία συστήματος απονομής δικαιοσύνης και την παραπομπή στα αρμόδια δικαστήρια όσων φέρονταν να έχουν διαπράξει εγκλήματα του κοινού ποινικού δικαίου αλλά και εγκλήματα πολέμου στην ελληνική επικράτεια. Πέραν των ελληνικών δικαστηρίων, στη γερμανική και την ιταλική ζώνη κατοχής λειτούργησαν γερμανικά και ιταλικά στρατοδικεία αντίστοιχα (π.χ. Γερμανικό Στρατοδικείο Αθήνας, Γερμανικό Στρατοδικείο Θεσσαλονίκης) στα οποία παραπέμπονταν Γερμανοί και Ιταλοί στρατιωτικοί αντίστοιχα αλλά και Έλληνες πολίτες[9]. Κατ’ εξαίρεση, τα στρατοδικεία της Βέρμαχτ δεν είχαν καμία δικαιοδοσία στις μονάδες των SS και, επομένως, δεν ήταν αρμόδια να δικάσουν υποθέσεις που αφορούσαν άνδρες των SS. Τα μέλη των SS δικάζονταν μόνο από δικαστήρια των SS[10].

            Εξαίρεση στα ανωτέρω αποτέλεσε η Βουλγαρία, η οποία διαρκούσης της κατοχής με πράξη του εσωτερικού της δικαίου προσάρτησε τα κατεχόμενα ελληνικά εδάφη. Κατόπιν τούτου, η βουλγαρική κυβέρνηση θεωρούσε ότι η Ανατολική Μακεδονία και η Θράκη δεν τελούσαν υπό καθεστώς στρατιωτικής κατοχής αλλά αποτελούσαν επαρχίες της βουλγαρικής επικράτειας. Κατά συνέπεια, οι Βούλγαροι κατήργησαν τα ελληνικά δικαστήρια και στη θέση τους δημιούργησαν βουλγαρικά δικαστήρια, με Βούλγαρους δικαστές. Η λειτουργία βουλγαρικών δικαστηρίων εντασσόταν σε μία ευρύτερη προσπάθεια εκρίζωσης του εθνικού φρονήματος των Ελλήνων και εκβουλγαρισμού της περιοχής, που περιλάμβανε την απόλυση των Ελλήνων δημοσίων υπαλλήλων, την απαγόρευση χρήσης της ελληνικής γλώσσας, την αντικατάσταση ελληνικών τοπωνυμίων από βουλγαρικά κλπ. Η ανωτέρω «προσάρτηση» από άποψη διεθνούς δικαίου πρέπει να θεωρηθεί ως μη υπάρχουσα και μη δυνάμενη να επιφέρει έννομα αποτελέσματα[11]. Κατά μία άλλη εκδοχή[12], η Βουλγαρία προσπάθησε να προσαρτήσει την Θράκη διά δημοψηφίσματος, το οποίο ματαιώθηκε πιθανόν εξαιτίας ενεργειών του ειδικού απεσταλμένου του Φύρερ στην Ελλάδα, Χέρμαν Νοϊμπάχερ, και του Γερμανού πρεσβευτή στην Ελλάδα, Γκύντεν Άλτενμπορυργκ. Αντίστοιχη ήταν και η δράση των Ιταλών στα κατεχόμενα Επτάνησα, τα οποία οι Ιταλοί θεωρούσαν ιταλική κτήση.

            Υπό τέτοιες συνθήκες, παρά την συνέχιση της λειτουργίας των ελληνικών δικαστηρίων, ουδείς σώφρων θα ανέμενε να διωχθούν ποινικά Γερμανοί, Ιταλοί, Βούλγαροι και συνεργάτες τους εγκληματίες πολέμου από τις αρχές κατοχής. Οι Έλληνες ανέμεναν προς τούτο την απελευθέρωση της Ελλάδας, δεδομένου ότι τα κράτη των οποίων η επικράτεια βρίσκεται υπό κατοχή έχουν το αδιαμφισβήτητο δικαίωμα να προβούν στην ποινική δίωξη εγκληματιών πολέμου, ιδιαίτερα δωσιλόγων, σύμφωνα με το εθνικό τους δίκαιο[13], αλλά πριν από την απελευθέρωση αυτό δεν ήταν εφικτό.

            Από πλευράς της λεγόμενης «κυβέρνησης του βουνού» έγιναν προσπάθειες να λειτουργήσουν δικαστήρια στην λεγόμενη ελεύθερη Ελλάδα[14], δηλαδή στις ορεινές περιοχές που κατείχαν κατά καιρούς οι αντάρτες του Ε.Λ.Α.Σ. Τα «ανταρτοδικεία» αποτελούν μαύρη σελίδα στην σύγχρονη ελληνική ιστορία, διότι λειτούργησαν ως ιδεολογικά δικαστήρια, που δίκαζαν με βάση την κομμουνιστική ιδεολογία χωρίς εχέγγυα αμεροληψίας και ανεξαρτησίας. Για τον λόγο αυτόν μόνο άνθρωποι με παρωπίδες αναγνωρίζουν τις αποφάσεις τους ως δικαστικές αποφάσεις.    

 

 

 

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

 

Δορδανάς Σ., Το αίμα των αθώων – αντίποινα των γερμανικών αρχών κατοχής στη Μακεδονία 1941-1944, Αθήνα 2007.

 

Ζέπος Δ., Λαϊκή δικαιοσύνη εις τας ελευθέρας περιοχάς της υπό κατοχήν Ελλάδος, 2^η έκδοση, Αθήνα 1986.

 

Κούκουνας Δ., Η ελληνική οικονομία κατά την κατοχή και η αλήθεια για τα κατοχικά δάνεια, 2^η έκδοση, Θεσσαλονίκη 2012.

 

Κύρου Α., Η συνωμοσία εναντίον της Μακεδονίας 1940-1949, Αθήνα 1950.

 

Μαγκριώτης Δ., Θυσίαι της Ελλάδος και εγκλήματα κατοχής 1941-1944, Αθήνα 1949.

 

Σαρηγιαννίδης Μ., Η πολεμική κατοχή κατά το διεθνές δίκαιο, Αθήνα-Θεσσαλονίκη 2011.

 

Φραγκίστας Χ., «Νομικά ζητήματα μετά την βουλγαρικήν κατοχήν», Αρμενόπουλος, 1948.

 

Wright Q., «War Criminals», 39 AJIL (1945).

 

 

 

[1] βλ. σχετικά: Κούκουνας Δ., Η ελληνική οικονομία κατά την κατοχή και η αλήθεια για τα κατοχικά δάνεια, 2^η έκδοση, Θεσσαλονίκη 2012, σελ. 126 και 137-138.

[2] Κύρου Α., Η συνωμοσία εναντίον της Μακεδονίας 1940-1949, Αθήνα 1950, σελ. 43.

[3] Μαγκριώτης Δ., Θυσίαι της Ελλάδος και εγκλήματα κατοχής 1941-1944, Αθήνα 1949, σελ. 20-21.

[4] Σαρηγιαννίδης Μ., Η πολεμική κατοχή κατά το διεθνές δίκαιο, Αθήνα-Θεσσαλονίκη 2011, σελ. 29.

[5] Άρθρο 43 της Σύμβασης της Χάγης IV του 1907 «περί των νόμων και εθίμων του κατά ξηράν πολέμου»: «Άμα ως η εξουσία της νομίμου Κυβερνήσεως περιέλθη πράγματι εις χείρας του καταλαβόντος, ούτος δέον να λαμβάνη πάντα τα υπ’ αυτού εξαρτώμενα μέτρα προς αποκατάστασιν και διατήρησιν κατά το εφικτόν, της δημοσίας τάξεως και του δημοσίου βίου, ευλαβούμενος, πλην απολύτου κωλύματος, τους ισχύοντες εν τω τόπω νόμους […]».

[6] Φραγκίστας Χ., «Νομικά ζητήματα μετά την βουλγαρικήν κατοχήν», Αρμενόπουλος, 1948, σελ. 52.

[7] Αρχικά κατέχουσες δυνάμεις ήταν η Γερμανία, η Ιταλία και η Βουλγαρία. Μετά από τη συνθηκολόγηση της Ιταλίας, η Γερμανία κατέλαβε τα εδάφη της Ελλάδας που κατείχε η Ιταλία. Με δεδομένο ότι η Βουλγαρία ήταν πειθήνιο όργανο της Γερμανίας, ουσιαστικά η Γερμανία υπήρξε η κυρίαρχη κατέχουσα δύναμη.

[8] Φραγκίστας Χ., ό.π., σελ. 53.

[9] Για περιπτώσεις παραπομπής Ελλήνων πολιτών στα Γερμανικά Στρατοδικεία που λειτουργούσαν στην Ελλάδα βλ. ενδεικτικά: Κούκουνας Δ., ό.π., σελ. 56, 79 και 112.

[10] Δορδανάς Σ., Το αίμα των αθώων – αντίποινα των γερμανικών αρχών κατοχής στη Μακεδονία 1941-1944, Αθήνα 2007, σελ. 300.

[11] Για το ζήτημα της «προσάρτησης» βλ. αναλυτικά: Φραγκίστας Χ., ό.π., σελ. 50 επ.

[12] βλ. αναλυτικά: Κούκουνας Δ., ό.π., σελ. 137.

[13] Wright Q., «War Criminals», 39 AJIL (1945), σελ. 273.

[14] βλ. σχετικά: Ζέπος Δ., Λαϊκή δικαιοσύνη εις τας ελευθέρας περιοχάς της υπό κατοχήν Ελλάδος, 2^η έκδοση, Αθήνα 1986.

Το Κέντρο Μελετών & Προώθησης Εθνικών Ιδεών Φ (Κέντρο Φ), θέλοντας να τιμήσει τα 80 Χρόνια από την εποποιΐα του 1940 (και σε συνέχεια της δράσης τιμής που οργάνωσε για τα 2.500 Χρόνια από τη Μάχη των Θερμοπυλών και τη Ναυμαχία της Σαλαμίνας), συγκέντρωσε κείμενα τα οποία γράφτηκαν για αυτό τον σκοπό κατόπιν σχετικού καλέσματος τού Κέντρου Φ.
Σε πνεύμα επιστημονικής ελευθερίας, δίνονται στη δημοσιότητα για το ευρύ κοινό.

 

 

 

Η ΓΕΛΟΙΟΓΡΑΦΙΑ ΣΤΗΝ ΥΠΗΡΕΣΙΑ ΤΟΥ ΕΛΛΗΝΙΚΟΥ  ΕΘΝΙΚΟΥ ΑΓΩΝΑ 1940-1944.
(υπό Γεωργίου Σαγιά)

Εισαγωγή.
Ο ελληνικός εθνικός αγώνας το 1940-1944 εναντίον των δυνάμεων του λεγομένου άξονα, είναι μία χρυσή σελίδα στο βιβλίο της ελληνικής αλλά και της παγκοσμίου ιστορίας. Οι Έλληνες, υπό την πανάξια ηγεσία του πρωθυπουργού Ιωάννου Μεταξά, απέδειξαν για άλλη μία φορά το εύψυχον και αδούλωτον της φυλής μας. Όπως και κατά το παρελθόν, έτσι και τότε, στάθηκαν αγέρωχα και άφοβα ενώπιον υπερτέρων εχθρών και εν όπλοις αγωνίσθηκαν για το μέγιστο αγαθό τής ελευθερίας. Την ίδια στιγμή που άλλοι λαοί παραδίνονταν σε αντίπαλες δυνάμεις -τινές εξ αυτών μάλιστα ευκόλως και αμαχητί-, οι Έλληνες τολμούσαν να υψώσουν το ανάστημά τους -όπως άλλωστε έκαναν πάντα- υπέρ πατρίδος, βωμών και εστιών. Η αδιάσπαστη εθνική συνέχεια τού ελληνισμού, αποδείχθηκε για άλλη μία φορά από την παλλαϊκή συμμετοχή στον εθνικό αγώνα σε όλη την επικράτεια.
Με πολύ σημαντικούς σταθμούς το 'Μολών Λαβέ' τού Βασιλέως Λεωνίδου το 480 π. Χ., το 'Το δε την Πόλιν σοι δούναι ουκ εμόν εστίν' του Αυτοκράτορα Κωνσταντίνου Παλαιολόγου το 1453, το 'Ελευθερία ή Θάνατος" των Αγωνιστών του 1821, το 'ΟΧΙ' ('Alors c' est la guerre') του Ι. Μεταξά το 1940 έγινε άλλος ένας δυνατός κρίκος συνεχείας τού μεγαλείου του ελληνισμού. Με σθένος και αποφασιστικότητα, το έθνος των Ελλήνων ενώθηκε σαν μία γροθιά και τραγουδώντας πορεύτηκε στο μέτωπο του πολέμου, στο μέτωπο της θυσίας, στο μέτωπο της τιμής. Ο Έλληνας έλεγε παντοιοτρόπως 'Στον πόλεμο θα πάω αλλά με χαμόγελο'. Η πολιτική και πολιτειακή ηγεσία ήταν σε επαγρύπνηση αλλά και ετοιμότητα. Είχε δε δοθεί από καιρού βάρος  και στην αναπτέρωση τού ηθικού τού λαού. Άνδρες, γυναίκες και παιδιά, στάθηκαν στο ύψος των περιστάσεων -κι ακόμη παραπάνω- διότι οι ψυχές τους είχαν όμορφα σμιλευτεί υπέρ πατρίδος, θρησκείας και οικογενείας. Οι άνδρες γενναίοι στη μάχη, οι γυναίκες απροσκύνητες αόκνως στην υποστήριξη, τα παιδιά ώριμα -και όταν και όπου χρειάστηκε αγωνιστικά. Στα ανωτέρω, συνετέλεσε και ο πνευματικός κόσμος τής εποχής καθώς και οι άνθρωποι της τέχνης και του πολιτισμού. Με σοβαρότητα, υπευθυνότητα, ταλέντο, φιλοπατρία και εθνική συνείδηση, έπρατταν ευσυνειδήτως το καθήκον τους προς το έθνος, γαλουχώντας έναν ολόκληρο λαό με εθνικά ιδεώδη. Παρόντες σε αυτή την προσπάθεια και οι γελοιογράφοι, με όπλο το χιούμορ και το πενάκι τους.

Η γελοιογραφία στην υπηρεσία του εθνικού αγώνα.
Όλη η ανθρωπότητα έμεινε έκπληκτη από τον τρόπο με τον οποίο υποδέχθηκαν οι Έλληνες κατ' αρχάς την επίθεση των Ιταλών. Με απίστευτο -για τους ξένους λαούς- ηθικό, με εκπληκτική ψυχολογία, με πατριωτικά τραγούδια, εθνικό ενθουσιασμό, με το χαμόγελο στα χείλη αλλά και υποδειγματική τάξη, σύσσωμος ο ελληνικός λαός έδειξε από την πρώτη στιγμή το υψηλότατο εθνικό του φρόνημα. Χαρακτηριστικά μπορεί να αναφερθεί ότι έγινε σημαιοστολισμός πριν καν υπάρξει σχετική αστυνομική διαταγή, ενώ σε λεωφορείο είχε τοποθετηθεί στην πινακίδα δρομολογίου η ένδειξη 'Αθήνα - Ρώμη'. Το χιούμορ κόκκαλα δεν έχει και κόκκαλα τσακίζει!
Η εποποιΐα του 1940, γράφτηκε με αίμα, θυσίες, κακουχίες, πείνα και δυστυχία. Όμως, πρέπει να έχει γίνει πλέον συνείδηση σε όλη την ανθρωπότητα ότι οι Έλληνες δεν ρωτούν 'Πόσοι είναι οι εχθροί;' αλλά ρωτούν 'Πού είναι;' και τους πολεμούν. Στην δίκαιη πολεμική των Ελλήνων, προστέθηκαν στη φαρέτρα τους μορφές τέχνης όπως το τραγούδι, το θέατρο αλλά και το πενάκι των γελοιογράφων. "Μια εποποιΐα που στη συνείδηση και την ιστορία του ελληνικού λαού γράφτηκε και με το μελάνι των γελοιογράφων της εποχής, οι οποίοι με απέριττο ζήλο, ψυχική ανάταση και ευδιαθεσία κατέγραφαν κάθε ημέρα τη νικηφόρο πορεία των ελληνικών στρατευμάτων, γελοιοποιώντας την ιταλική επιβουλή και τον 'αρχιτέκτονα' αυτής Μουσολίνι" (1), γράφει ο Ιωάννης Γιαννάκενας προλογίζοντας το λεύκωμα γελοιογραφιών που εξέδωσε με τίτλο 'Κορόϊδο Μουσολίνι'. Τη δημιουργία και συνεισφορά των γελοιογράφων της εποχής για τον εθνικό αγώνα, συγκέντρωσε ο αείμνηστος πατριώτης λογοτέχνης Δημήτρης Λαζογιώργος - Ελληνικός, ο οποίος στην εισαγωγή τού προαναφερθέντος λευκώματος γράφει και τα εξής: "...κοντά στο θάρρος και τη λεβεντιά του Έλληνα βρίσκεται και το κέφι του. Γι' αυτό και τον ελληνοϊταλικό πόλεμο τον γλέντησε πολύ. Η 'πλάκα που έσπασε' με το ρεζίλεμα των επιδρομέων ήταν μεγάλη. Είχε πάει στα Βορειοηπειρωτικά βουνά για να συναντήσει τον Χάροντα, όμως με το κέφι του, τον οδήγησε στα δικά του 'μαρμαρένια αλώνια' όπου και τον νίκησε" (2).

Η διάθεση του λαού, αποτυπώθηκε από τους γελοιογράφους τού τότε, οι οποίοι κινήθηκαν σε πνεύμα περιπαικτικό και δηκτικό. Ο πατριωτισμός τού λαού ήταν πασιφανής και το ηθικό ακμαιότατο. "Ένας συνδυασμός πατριωτικού οίστρου και ενθουσιασμού από τις πατριωτικές νίκες πλημμύρισε τις σελίδες εφημερίδων, τις ραδιοφωνικές συχνότητες και τις θεατρικές επιθεωρήσεις. Το χιούμορ, ο χλευασμός και η γελοιοποίηση του εχθρού αναδείχτηκαν σε ισχυρότατα όπλα του ψυχολογικού πολέμου, που πάντα διεξάγεται στα μετόπισθεν κάθε πολεμικής αναμέτρησης" (3), αναφέρεται στην -ανυπόγραφη- εισαγωγή τού λευκώματος των Ε Ιστορικών τής εφημερίδος 'Ελευθεροτυπία'. Εύγλωττη είναι και η επικεφαλίδα τού προλογικού σημειώματος του Αρτέμη Ψαρομηλίγκου στο ίδιο λεύκωμα: "Σκοτώνοντας τον εχθρό με το γέλιο - Η σημασία της γελοιογραφίας στον πόλεμο της προπαγάνδας" (4).

Γελοιογραφία και προπαγάνδα.
Ο εξευτελισμός και η διακωμώδηση του αντιπάλου, ενισχύουν το ηθικό των δυνάμεων οι οποίες ταυτίζονται με τον γελοιογράφο-δημιουργό και συγχρόνως δύνανται να αποκαρδιώσουν  τον αποδέκτη (στο βαθμό βέβαια που μπορεί να φτάσει το μήνυμα στον αποδέκτη). Η γελοιοποίηση, είναι ψηφίδα τού ψυχολογικού πολέμου. Όμως, χρειάζεται λελογισμένη χρήση για να μην υπάρξει υπερεκτίμηση δυνατοτήτων, η οποία μπορεί να οδηγήσει σε ήσσονα προσπάθεια. Όπως χαρακτηριστικά γράφει ο Γεώργιος Γεωργαλάς στο βιβλίο του 'Η Προπαγάνδα' "Καλό είναι κατά τη διάρκεια της επιθετικής προπαγανδιστικής ενέργειας να γελοιοποιούνται τόσο ο ίδιος ο αντίπαλος όσο και οι ενέργειές του και τα επιχειρήματά του και τα επιχειρήματα της Προπαγάνδας του. Η γελοιοποίησις όμως πρέπει να εφαρμόζεται με μέτρο γιατί διαφορετικά οδηγεί στην πλήρη υποτίμησι της απειλής που αντιπροσωπεύει ο εχθρός, καθησυχάζει τους οπαδούς και χαλαρώνει την προσπάθεια του επιτιθέμενου" (5). Προσοχή εφιστά και ο Κωνσταντίνος Πλεύρης στο βιβλίο του 'Η πολιτική προπαγάνδα' σε όσους επιχειρούν να γελοιοποιήσουν κάποιον/κάποιους ή κάτι: "Όταν απασχολούμεθα με την γελοιοποίησιν πρέπει να προσέχωμεν τα εξής: α)Να μη μειώσωμεν τον κίνδυνον που αντιπροσωπεύει ο γελοιοποιούμενος εχθρός. Επειδή συμβαίνει ενίοτε γελοιοποιούντες έναν αντίπαλον να υποτιμούν οι οπαδοί μας τον κίνδυνον τον οποίον διατρέχουν εξ αυτού, με συνέπειαν να επαναπαυθούν και να ευρεθώμεν κάποτε όλοι προ δυσαρέστων εκπλήξεων" (6).

Η λέξη Γελοιογραφία, συντίθεται από τις λέξεις γελοίος και γραφή. Γελοιογραφία λοιπόν είναι η καταγραφή τού γελοίου, οδηγεί σε κωμικές καταστάσεις (ερήμην και του υπό τού γελοιογράφου στοχευμένου) και προκαλεί συχνά ευθυμία και απόλαυση στους τρίτους. "Αυτό επιτυγχάνεται με στόχευση σε ιδιαίτερες προδιαθέσεις ή χαρακτηριστικά ή ενέργειες ή επιλογές προσώπων ή ομάδων και υποβιβασμό ή μεγαλοποίηση ή παραλλαγή κάποιου στοιχείου που τα χαρακτηρίζει (...) (7)". Είναι εξίσου ικανή να προκαλέσει γέλιο αλλά και σαρκασμό, συγκίνηση και προβληματισμό. "α)Εκμηδενίζει την ηγετικήν προσωπικότητα (....) β)Αχρηστεύει τας ιδέας (....) γ)Εμποδίζει την ηρωοποίησιν (8)" υποστηρίζει ο Κ. Πλεύρης για την γελοιοποίηση, κάτι που βεβαίως μπορεί να επιτευχθεί και μέσω τής γελοιογραφίας. Σύμφωνα με τον Αρτ. Ψαρομηλίγκο "Από όλα τα είδη της προπαγάνδας που επιστρατεύθηκαν, εξαιρετικά αποτελεσματική αποδείχθηκε η γελοιογραφία. Και αυτό λόγω της λαϊκότητάς της. Μάλιστα, το σκίτσο δεν απαιτεί καν δυνατότητα ανάγνωσης και μπορεί να απευθύνεται σε αναλφαβήτους. Επίσης, συχνότερα στοχεύει στο θυμικό και σπανιότερα στη λογική, σε σχέση με άλλα δημοσιογραφικά είδη (9)".
Δεν πρέπει δε να υποτιμηθεί η δύναμη της εικόνας που προβάλλει το σκίτσο. Η ποικιλία και η χαρακτηριστικότητα των μορφών, των σχημάτων, ενίοτε των γραμμάτων και των χρωμάτων, οδηγούν σε ένταση και σε ευκολότερη διάχυση του μηνύματος και βοηθούν σημαντικά στο να επικοινωνηθεί η ιδέα. Και αν στη γελοιογραφία η εστίαση γίνεται κυρίως στη γελοιοποίηση του εχθρού, δεν λείπει η επιθετική οπτική και η προσπάθεια καταπτοήσεως του στοχευομένου. Το πλήθος των αστεϊσμών συνδυασμένο με χλευαστικά στοιχεία διακωμωδεί, σκώπτει με επάρκεια και σατιρίζει αστείρευτα και με αφθονία πρόσωπα και καταστάσεις. "Θα μπορούσαμε να πούμε -κατ' επέκταση- πως το γέλιο και το γελοίο δεν είναι τόσο αθώα όσο φαίνονται αλλά λειτουργούν κριτικά και επικριτικά, ενέχουν έλεγχο (έως και 'απειλή' λόγω του υπαινικτικού ή άμεσα εκφοβιστικού -κάποιες φορές- χαρακτήρα τους), ενδέχεται να υπερβαίνουν το ιλαρό και να ταπεινώνουν ή/και προσβάλλουν, μπορούν να προκαλούν, να επιπλήττουν, να μάχονται και να αντιμάχονται (10)" (Γ. Σαγιάς, ό.α.).

Γελοιογραφία και Πολιτική.
Εγείρονται θέματα για την σχέση γελοιογραφίας και πολιτικής. Στο προλογικό σημείωμα του βιβλίου 'Ελληνική Πολιτική Γελοιογραφία - Η Σοβαρή Πλευρά μιας Αστείας Τέχνης', ο Αρίσταρχος Παπαδανιήλ θέτει σχετικό με τον ανωτέρω προβληματισμό ερώτημα και δίδει απάντηση: "Μπορεί αλήθεια, να πάρει κανείς στα σοβαρά μια καλλιτεχνική έκφραση που στόχο της έχει την καταγραφή του γελοίου και που διαρκώς αναζητεί και κωδικοποιεί το κωμικό που εμπεριέχεται τόσο στα πρόσωπα, όσο και στα πράγματα της πολιτικής επικαιρότητας και όχι μόνο; (....) Επιπλέον, γνωρίζοντας τα Πενάκια που χάραξαν ιστορία, διαπιστώνουμε ότι κάνουμε λόγο για άτομα πολυτάλαντα και προσωπικότητες πολυσχιδείς, που επηρέασαν τα πολιτικά και καλλιτεχνικά πράγματα της Ελλάδας κατά τρόπο ουσιαστικό. Η αναμφισβήτητη αξία αυτών των ανθρώπων αποτελεί αδιάσειστο επιχείρημα ότι η πολιτική γελοιογραφία, που εισχώρησε τόσο δυναμικά στη ζωή των Ελλήνων, είναι ένα είδος που χρήζει -αν μη τι άλλο- ιδιαίτερης προσοχής, όσον αφορά την καλλιτεχνική του αξία και την κοινωνικοπολιτική του διάσταση (11)". Δεν πρέπει να διαφύγει της προσοχής ότι η γελοιογραφία απηχεί κατά το μάλλον ή ήττον το αίσθημα του κοινού, του πολίτη (όχι απαραιτήτως του κάθε πολίτη αλλά του λεγομένου δημοσίου αισθήματος, ασχέτως πώς αυτό έχει διαμορφωθεί). Θα μπορούσε να ειπωθεί ότι οι γελοιογράφοι καταγράφουν τα τεκταινόμενα κάθε εποχής, πόσο δε μάλλον τα πολιτικά. Επεκτείνοντας την σκέψη μας, αυτή η καταγραφή οδηγεί σε έναν διάλογο μεταξύ παρόντος και παρελθόντος. Ο διάλογος αυτός, συχνά οδηγείται (ή/και καθοδηγείται) από ιστορικούς, αναλόγως του βαθμού επιστημονικότητάς τους, της ελευθερίας της σκέψεώς τους αλλά και της πιθανής στρατεύσεώς τους. Το έργο τους εγκολπώνει ιδιαίτερες πολιτικές λειτουργίες, για τον λόγο αυτό μάλιστα γίνεται αντικείμενο εκμεταλλεύσεως. "Κι όμως, αυτή η εκμετάλλευση, αυτή η ιδιοποίηση του έργου των ιστορικών και η αξιοποίησή του ως απόδειξης, θεμελίωσης ή νομιμοποίησης, η μετατροπή του δηλαδή, σε αντικείμενο περισσότερο ή λιγότερο συστηματικής διαχείρισης, παράγει το παρόν και την πραγματικότητα. Η επιλεκτική μνήμη (και η συνακόλουθη -αλλά περισσότερο εκτεταμένη- επιλεκτική λήθη) παράγει -πολύ περισσότερο από το έργο των ιστορικών- την ιστορία και το παρελθόν που ταιριάζει στο παρόν μας, δοσμένα όμως με την αντίστροφη φορά: ως ένα παρόν που προσπαθεί να φανεί αντάξιο της ιστορίας και του παρελθόντος του. Αυτή η διπλή κίνηση, η 'ενεργητική' προσαρμογή του παρελθόντος και η παράλληλη 'παθητική' υποδοχή του από το παρόν, βρίσκεται στον πυρήνα της έννοιας της διαχείρισης της μνήμης (12)". Ερμηνεύοντας τα ανωτέρω, θα μπορούσε να ειπωθεί ότι ο ιστορικός (με τις όποιες συμβάσεις του) θα πρέπει να συνεκτιμήσει ότι οι γελοιογραφίες δεν δημιουργούνται από ιδιοτροπίες των γελοιογράφων για εμπαιγμό και σάτιρα -χωρίς όμως αυτό να απορρίπτεται εντελώς- όσο από την διαρκή προσπάθειά τους να ανταποκριθούν προς το κοινωνικό σύνολο, να αφουγκρασθούν και να προβάλλουν τον παλμό των γεγονότων και το κοινό αίσθημα. Δηλαδή, η γελοιογραφία έχει άμεση σχέση (και) με την πολιτική και πρέπει να εκτιμάται και να αντιμετωπίζεται με την δέουσα σοβαρότητα.
Μέσα από τη σάτιρα και την αλληγορία, μπορεί να προκύψουν ακόμη και δραματικά αποτελέσματα για όσους υπόκεινται στη γελοιογραφική στόχευση. Παρ' όλ' αυτά, μελετώντας ικανό αριθμό γελοιογραφιών της εποχής 1940-1944 δημιουργημένες από Έλληνες γελοιογράφους, στο έργο τους δεσπόζουν ο ενθουσιασμός για τα πρώτα στρατιωτικά αποτελέσματα των Ελλήνων, ο θαυμασμός για τον ηρωισμό, τη γενναιότητα και την αυταπάρνηση του λαού αλλά και ο συναισθηματισμός, η πίκρα και η στενοχώρια για τα δεινά τής τριπλής κατοχής (Ιταλικής, Γερμανικής, Βουλγαρικής), καθώς επίσης και η προσμονή τής ελευθερίας. Σε κάθε περίπτωση, είτε αμέσως είτε εμμέσως, η στόχευση είναι πολιτική, τόσο για το εντός όσο και για το εκτός Ελλάδος κοινό. "Αντικειμενικά, η προσφορά του λαού τα τέσσερα ηρωικά χρόνια 1940-1944 και από σκοπιά υψηλής ποιοτικής στάθμης συνεπειών για τους κατακτητές και ήθους του κάθε αγωνιστή/(στριας) μόνο με δύο προηγούμενους σταθμούς της ελληνικής ιστορίας συγκρίνεται: Με τη γενιά των Μαραθωνομάχων και τη γενιά του 1821 (13)", γράφει ο Βασίλης Μαθιόπουλος. Και αυτό, οι γελοιογράφοι το πέτυχαν.

Γελοιογραφία και στρατευμένη τέχνη.
Για να επιτευχθεί όμως η ελληνική εποποιΐα  τού 1940 την οποία τόσο εύστοχα και γλαφυρά παρουσίασαν οι γελοιογράφοι, είχε υπάρξει προετοιμασία. Υπήρχαν "...η πολιτειακή και πολιτική ηγεσία που καιροφυλακτούσαν. Οι κρατικοί μηχανισμοί που ήταν καλά προετοιμασμένοι. Ο Τύπος που ανταποκρινόταν στον προορισμό του και έπραττε ευσυνείδητα το πατριωτικό του καθήκον. Ο πνευματικός κόσμος είχε πιάσει το δικό του μετερίζι. Ο Άγγελος Σικελιανός έκανε λόγο για τον 'υπέρτατο ηθικό ιστορικό ρυθμό'. Από κοινού, σιωπηρά αλλά με υπευθυνότητα, φρόντιζαν να σμιλεύουν την ψυχή ενός ολόκληρου λαού. Υπ' αυτές τις συνθήκες, ο Ιωάννης Μεταξάς εξαπέλυσε τον πατριωτικό πόλεμο, όπως επιτυχώς έγραψε ο Σπ. Ασδραχάς (14)", γράφει ο Ελευθέριος Σκιαδάς στο περιοδικό ΕΣΤΙΑζω της εφημερίδος ΕΣΤΙΑ. Ορθώς σημειώνεται ότι ο τότε Τύπος ανταποκρίθηκε στον προορισμό του με ευσυνειδησία και πατριωτικό καθήκον. Διότι δεν λείπουν αυτοί που κατακρίνουν το καθεστώς Ι. Μεταξά για άσκηση λογοκρισίας, όπως δεν λείπουν και αυτοί που υπαινίσσονται 'στρατευμένη τέχνη' για τους μεγάλους Έλληνες γελοιογράφους δημιουργούς. Άνθρωποι που υστερούν σε εθνική συνείδηση και υπολείπονται εθνικών ιδεωδών, είναι κατανοητό να δυσκολεύονται να κατανοήσουν επαρκώς και να ερμηνεύσουν ορθώς την συνειδητή εθελουσία στράτευση σε εθνικά ιδανικά και πατριωτικές ιδέες. Ο δημιουργός γελοιογραφιών, καλλιτεχνεί βάσει των υπαρχόντων κανόνων δημιουργίας αλλά μπορεί και να τους αγνοήσει, να τους ξεπεράσει, να τους υπερβεί, ακόμη και να δημιουργήσει δικούς του. Όμως σαφώς καθορίζεται από τις εμπειρίες, τα βιώματα, τις γνώσεις και τις αναζητήσεις του, οι οποίες συνθέτουν ένα ιδεολογικοπολιτικό, φιλοσοφικό, κάποιες φορές και θρησκευτικό πλαίσιο, το οποίο τον επηρεάζει και από το οποίο δεν μπορεί να αποστασιοποιηθεί εντελώς. Τα ανωτέρω, ανά εποχή, χώρα, ιστορική περίοδο, έρχονται σε συμφωνία ή συγκρούονται με τα υπό της επίσημης πολιτείας ισχύοντα. Δεν έχει υποπέσει στην αντίληψη τού γράφοντος κριτική για ύπαρξη λογοκρισίας συγκεκριμένα στους γελοιογράφους της εξεταζομένης εποχής. Αυτό δεν σημαίνει ότι δεν λειτουργούσε υπηρεσία λογοκρισίας αλλά μάλλον ότι δεν χρειάστηκε προς αυτή την κατεύθυνση. Το ερώτημα στην υπό εξέταση περίπτωση αποδυναμώνεται διότι ο καλλιτέχνης δημιουργός, σε πνεύμα ελευθερίας, επιλέγει αυτοβούλως την οδό της ελεύθερης στρατεύσεως στον εθνικό αγώνα.

Ακόμη και μετά το τελευταίο ιστορικό μήνυμα προς τον ελληνικό λαό στις 27 Απριλίου 1941, το οποίο μεταδιδόταν την ώρα που οι στρατιές τού Αδόλφου Χίτλερ έμπαιναν στην Αθήνα, οι Έλληνες γελοιογράφοι δεν υπέστειλαν το πενάκι τους, παρά την εκ των πραγμάτων αλλαγή τής συναισθηματικής καταστάσεως λόγω των ιδιαιτέρως αρνητικών εξελίξεων εξ αιτίας της Κατοχής. Το μήνυμα έλεγε: "Έλληνες, θάρρος! Δεν νικηθήκαμε! Η ελευθερία γρήγορα και πάλι θα έρθει. Ψηλά τα κεφάλια. Έλληνες, περιφρονήστε τους κατακτητές. Όχι δάκρυα και λυγμούς. Σταθείτε περήφανα. Κλειστείτε όλοι στα σπίτια σας. Όταν θα μπαίνουν οι βάρβαροι, ούτε ένας δεν πρέπει να βρεθεί στους δρόμους. Σφίξτε τις καρδιές σας. Η Ελλάδα δεν πεθαίνει! (15)". Ακριβώς αυτό το ανυπότακτο και λεβέντικο πνεύμα υπηρέτησαν και οι γελοιογράφοι. Αν κάποιοι υποστηρίζουν ότι μέχρι τότε υπήρχαν 'εντολές τού Μεταξά' και 'Μεταξική λογοκρισία', τότε πώς εξηγούν το ίδιο σθένος και πάθος των δημιουργών τη στιγμή που οι Γερμανοί νικούσαν τους Έλληνες και έπαυε η εξουσία τού Μεταξά; Αλλά και την ίδια αταλάντευτη εθνική έξαρση και αγωνιστικότητα λίγο αργότερα που -δυστυχώς για την Ελλάδα- ο Μεταξάς βρέθηκε νεκρός; Έτι περαιτέρω: Εάν έως την εχθρική εισβολή υπήρχε ποδηγέτηση των δημιουργών και στρατευμένη υπό τού καθεστώτος τέχνη, τότε γιατί οι δημιουργοί συνέχισαν -και εύγε τους- στην ίδια κατεύθυνση και κατά την μετά Μεταξά περίοδο;
Για τους πλέον δύσπιστους, προς επίρρωσιν των ανωτέρω, τίθεται και ένα ερώτημα: Είναι γεγονός ή όχι ότι εν μέσω κομμουνιστικού καθεστώτος στην (παλαιά) Σοβιετική Ένωση, υπήρξαν εξάρσεις πατριωτισμού -έως εθνικισμού- στα έργα των εκεί δημιουργών; Σαφώς ναι! Τα τεκμήρια είναι συντριπτικά υπέρ αυτής της απόψεως.
Άλλο ένα αξιοπρόσεκτο σημείο είναι και το εξής: Υπάρχουν αρκετά έργα κάποιων εκ των τότε σοβιετικών καλλιτεχνικών  γελοιογράφων, τα οποία αναφέρουν εμφατικώς την συμβολή των 'Δυτικών καπιταλιστών' συμμάχων των σοβιετικών στον κοινό τους (από ένα χρονικό σημείο και μετά) αντιφασιστικό και αγώνα. Εκ των ανωτέρω μπορεί να εξαχθεί ως συμπέρασμα ότι ο πατριωτισμός -έως και εθνικισμός- στις γελοιογραφίες της εποχής  -και όχι μόνο στην Ελλάδα- φαίνεται πως είναι πηγαίος και οδηγεί τους γελοιογράφους καλλιτέχνες δημιουργούς σε κρουνηδόν έμπνευση. Με κίνδυνο να αδικήσουμε πολλούς γελοιογράφους τής εποχής (κάτι που σαφώς δεν είναι στην πρόθεση του γράφοντος), αναφέρουμε τα ονόματα κάποιων Ελλήνων ενώ σε επόμενο κεφάλαιο αναφέρονται και αρκετοί ακόμη, χωρίς αυτό να σημαίνει ότι η αναφορά είναι πλήρης ή έχει αξιολογική χροιά. Μεγάλες μορφές -μεταξύ και άλλων άξιων- τού είδους ήταν οι Φωκίων Δημητριάδης (Φώκος), Κοσμάς Θεοδωρίδης, Δ. Μπέζος, Σταμάτης Πολενάκης, Νίκος Καστανάκης και άλλοι. Με την ελληνική εποποιΐα όμως καταπιάστηκαν και πολλοί δημιουργοί στο εξωτερικό (Άγγλοι, Ρώσοι, Αμερικανοί κ.ά).

Το πολιτικό πλαίσιο της εποχής και η Γελοιογραφία.
Καθοριστικό ρόλο για όλα τα θέματα της πολιτικής εκείνης της περιόδου διεδραμάτισε η προσωπικότητα του Κυβερνήτη Ιωάννου Μεταξά και το καθεστώς τής 4ης Αυγούστου που αυτός εγκαθίδρυσε. Πριν αναλάβει τα ηνία τής κυβερνήσεως ο Ι. Μεταξάς, το ελληνικό κοινοβουλευτικό σύστημα ταλανιζόταν από έλλειψη πολιτικής σταθερότητος. Τα κόμματα ήταν ιδιαιτέρως ανταγωνιστικά μεταξύ τους, σε βαθμό που να προκαλούν ισχυρό διχασμό στο λαό. Οι ψηφοφόροι, απεμπολούσαν δικαιώματά τους, παραχωρώντας μέρος τής εξουσίας τους σε πολιτικούς διαμεσολαβητές για να προωθήσουν αιτήματά τους. Αυτή η πρακτική, εξυπηρετούσε τους πολιτικούς και τους κομματάρχες για τον περαιτέρω έλεγχο και την ποδηγέτηση του λαού. Οι εφημερίδες της εποχής, ήταν βασικότατο όχημα εξάπλωσης της επιρροής τους.

Ο Τύπος ήταν το πλέον σημαντικό μέσο που χρησιμοποιούσαν οι Έλληνες πολιτικοί για να προωθήσουν τα συμφέροντα του κόμματός τους -μια πρακτική που απαιτούσε στενή επαφή με το εκλογικό σώμα σε σταθερή βάση. Οι εφημερίδες εκείνης της εποχής ήταν ο κατ' εξοχήν δημοφιλής τρόπος για διάδοση πληροφοριών και, λόγω του ότι εξέφραζαν ισχυρές πολιτικές πεποιθήσεις, γοήτευαν τους αναγνώστες και επηρέαζαν τις πολιτικές απόψεις τους/2. Οι εφημερίδες, λοιπόν, είχαν επιβληθεί όχι μόνον ως διασπορείς πολιτικών ιδεολογιών, αξιών και εσφαλμένων αντιλήψεων, αλλά και ως 'διαμορφωτές' της κοινής γνώμης/3. Από την άποψη αυτή, εξασκούσαν τρομακτική επιρροή στην ελληνική πολιτική σκηνή και χρησιμοποιούνταν ευρύτατα για προπαγανδιστικούς σκοπούς (...) 33 εφημερίδες, οι περισσότερες πολιτικοκοινωνικού περιεχομένου, και 4 περιοδικά εκδίδονταν ημερησίως(...) (16)", αναφέρεται στο βιβλίο της Μαρίνας Πετράκη 'Ο Μύθος του Μεταξά'. Εντός ενός τέτοιου πλαισίου, ο Ι. Μεταξάς λειτούργησε καταλυτικά μόλις ανέλαβε τις τύχες της πατρίδος και εξασφάλισε τον έλεγχο του Τύπου. "Η αλήθεια είναι πως ο Μεταξάς δεν δυσκολεύτηκε να ελέγξει τον Τύπο. Οι περισσότεροι από τους ιδιοκτήτες εφημερίδων και οι αρχισυντάκτες (ακόμα κι αυτοί που στο παρελθόν είχαν επικρίνει τον Μεταξά) υπηρέτησαν με μεγάλη ευχαρίστηση και από την πρώτη ημέρα, τα συμφέροντα του καθεστώτος/30. Η μόνη εφημερίδα που η κυκλοφορία της απαγορεύτηκε αμέσως ήταν το κομμουνιστικό φύλλο Ριζοσπάστης...(17)", σημειώνεται στο ανωτέρω βιβλίο με σχετική παραπομπή σε Φύλλο Εφημερίδος Κυβερνήσεως (ΦΕΚ 356, 19 Αυγούστου 1936, σελ. 1821-1823) (18)", σύμφωνα με το οποίο ο Ι. Μεταξάς ρύθμισε θέματα των εφημερίδων, ενώ ίδρυσε ταχύτατα με Αναγκαστικό Νόμο Υφυπουργείο Τύπου και Τουρισμού, είχε δε προσωπική επαφή με εκπροσώπους του Τύπου και δήλωνε ο ίδιος και δημοσιογράφος. Είναι σαφές ότι είχε πλήρη επίγνωση του Τύπου, το οποίο θέλησε ευθύς εξ αρχής να θέσει στην υπηρεσία των εθνικών ιδεωδών. Παραλλήλως, προωθήθηκε και η δική του εικόνα: "Μια εικόνα ενός απλού καλοκάγαθου ανθρώπου, ενός 'πατέρα και παππού', του καλόβολου 'Μπαρμπα-Γιάννη', που αγκάλιαζε όλα τα τμήματα της κοινωνίας και, πάνω απ' όλα, ενός ανθρώπου του καθήκοντος με ηθικές αξίες και όχι ενός δημαγωγού εντυπωσιακής εμφάνισης (19)", σημειώνει η Μ. Πετράκη.
Ο υπό τού Ι. Μεταξά επιλεγείς υφυπουργός Τουρισμού και Τύπου Θεολόγος Νικολούδης, ήταν μία εξαιρετική επιλογή του και συνέβαλε σημαντικά στην τόνωση του εθνικού φρονήματος του λαού -και διά του Τύπου-, μέρος τού οποίου ήταν και οι γελοιογραφίες. Όπως αναφέρεται υπό του Ηλία Ι. Ηλιοπούλου στο βιβλίο του 'Ιωάννης Μεταξάς - Ο Εθνικός Κυβερνήτης", "...ο Νικολούδης ανεδείχθη σε πρωτεργάτη του γιγαντιαίου έργου της εθνικής αναγεννήσεως, ιδίως στον πάντοτε χρησιμώτατον τομέα των ιδεών και του πολιτισμού, και συνέβαλε, ως εκ της θέσεώς του, τα μέγιστα στην τόνωσιν του εθνικού φρονήματος και, κατ' ακολουθίαν, στην ψυχικήν και ηθικήν προπαρασκευήν του Λαού για τον επακολουθήσαντα πόλεμον (20)".

Τόνωση του εθνικού φρονήματος και ένωση του διχασμένου λαού καθώς και πολύ μεγάλη αύξηση των εξοπλισμών, υπό την ηγεσία ενός πολύ μεγάλου πολιτικού και στρατιωτικού μυαλού, ήταν βασικότατα συστατικά τής νίκης. Αξιοπρόσεκτο είναι πως οι τότε Αρχηγοί των Επιτελείων σε Υπόμνημά τους προς την πολιτική ηγεσία τόνιζαν: "Η Ελλάς ασφαλώς δεν είναι υπολογίσιμος ούτε από φίλους ούτε από εχθρούς (21)", όμως ο Μεταξάς προέβλεψε τα ερχόμενα και προετοίμασε το έθνος: "Σε αντιδιαστολή προς τα 3.000.000.000 δρχ. που δαπανήθηκαν από το 1923 έως το 1936, η Κυβέρνησις Μεταξά εδαπάνησε εντός της τετραετίας 1936-1940 στο σύνολο 16.000.000.00 δρχ. για εξοπλισμούς (22)", τονίζει ο Μάνος Χατζηδάκης στο βιβλίο του 'Ιωάννης Μεταξάς - Πορεία προς την δόξα • 1936-1941'. Κατόπιν τούτων, ο Ι. Μεταξάς ήταν σε θέση να δηλώνει: 'Εις το θαύμα πιστεύω, εις την νίκην'! Εντός ενός τέτοιου πλαισίου, οι Έλληνες γελοιογράφοι μπορούσαν να δημιουργήσουν με χαρά. Και δημιούργησαν! Υπέρ έθνους και ελευθερίας.

Γελοιογραφία υπέρ εθνικού αγώνος: Πυρ ομαδόν!
Οι Γελοιογράφοι τέθηκαν ελευθέρως και υπερηφάνως στην υπηρεσία τού εθνικού αγώνος. Κρίνεται σκόπιμο υπό του γράφοντος να μην μπουν στην ίδια ζυγαριά με τους στρατιώτες της πρώτης γραμμής πυρός ή με τον Έλληνα αντάρτη που αγωνίστηκε υπέρ τού ελληνικού έθνους, όμως σαφώς και επιτέλεσαν τον ιδιαίτερο και χρήσιμο ρόλο τους με συνέπεια, συνέχεια, ευθυβολία και ταλέντο. Έσπειραν τον ενθουσιασμό για τις μεγάλες νίκες των λίγων εναντίον των πολλών, ενίσχυσαν τον θαυμασμό για τις σημαντικότατες νίκες των αδυνάτων εναντίον των δυνατών, προκάλεσαν τον χλευασμό για την αλαζονία τού εχθρού και εξευτέλισαν στα μάτια τού λαού σημαντικές προσωπικότητες των υπερφίαλων αντιπάλων. Τα ανωτέρω, συνεπικουρούντο και από αναδημοσιεύσεις σκίτσων από συμμαχικές χώρες στον ελληνικό τύπο, τα οποία έδειχναν την γενικότερη αποδοχή του αγώνα των Ελλήνων, ενισχύοντας την βούληση και την αποφασιστικότητά τους. Μετά την ήττα των Ιταλών αλλά και την κατάληψη της Ελλάδος από τους Γερμανούς, ελαχιστότατοι γελοιογράφοι είχαν την τύχη να αξιοποιηθούν δουλειές τους εκτός της χώρας (π.χ. του Φωκίωνος Δημητριάδη). Η θεματολογία μετατοπίζεται σε υπέρ ελευθερίας και αξιοπρεπείας σκίτσα.

Το κείμενο που ακολουθεί, έχει βασιστεί κυρίως σε ανάγνωση, θέαση, επισκόπηση και μελέτη εκατοντάδων γελοιογραφιών τής τότε εποχής (όχι μόνο Ελλήνων γελοιογράφων), οι οποίες έχουν δημοσιευτεί σε λευκώματα, περιοδικά, βιβλία αλλά και εφημερίδες της εποχής. Ενδεικτικώς αναφέρονται τα λευκώματα "Κορόιδο Μουσολίνι - Το Έπος του 1940 μέσα από τις γελοιογραφίες της εποχής (23)" του Δημήτρη Λαζογιώργου - Ελληνικού (στο οποίο γίνεται αναφορά στις αντίστοιχες συλλογές των Στέλιου Χιλιαδάκη και Χρήστου Σολομωνίδη), "Κορόιδο Μουσολίνι - Ανθολόγιο Αντιφασιστικής Γελοιογραφίας (24)" από το Ε ΙΣΤΟΡΙΚΑ της εφημερίδος 'Ελευθεροτυπία', "160 αντιφασιστικές γελοιογραφίες - ΜΟΣΧΑ: 1941-45 (....) Ένα τόσο σπουδαίο για το είδος του δείγμα καλλιτεχνίας λεύκωμα, που απεικονίζει μια τόσο δραματική περίοδο για την ευρωπαϊκή ήπειρο... (25)", "Η ΑΓΝΩΣΤΗ ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ - Το έπος του '40, τεύχη 1,2,3 (26)", "Εφημερίδα ΠΡΩΙΑ (27)", "Εφημερίδα ΕΠΑΡΧΙΑ (28)", καθώς επίσης και από τα βιβλία που αναφέρονται ήδη στην παρούσα Βιβλιογραφία. Σημειώνεται εμφατικώς ότι η ανάγνωση / θέαση των γελοιογραφιών, είναι σαφώς πολύ ανώτερη της περιληπτικής -και εκ των πραγμάτων ελλειματικής- αναφοράς των περιεχομένων αυτών. Αναφέρουμε κάτωθι κάποιες από αυτές:
Τα ιταλικά ανακοινωθέντα τύπου 'Αι επιχειρήσεις παρακωλύονται λόγω της επικρατούσης κακοκαιρίας' ή 'Οι Έλληνες πολεμούν με βάρβαρα και απάνθρωπα μέσα' βάζουν φωτιά στα πενάκια των γελοιογράφων. Χαρακτηριστικό είναι το σκίτσο στο οποίο ο αντίπαλος οχυρώνεται σε άρμα μάχης για να αντιμετωπίσει... ξιφολόγχη! 'Βγάλε τη λόγχη από το όπλο σου κι έλα να μετρηθούμε!', είναι η ατάκα τού Φωκίωνος Δημητριάδη, ενώ σε άλλο παρασταίνει τον Έλληνα σαν πυγμάχο νά έχει ρίξει νοκ άουτ στα σχοινιά του ριγκ τους Ιταλούς στρατηγούς Πράσκα και Μπαντόλιο και να φωνάζει στους έντρομους Ιταλούς που παρακολουθούν: 'Ποιος έχει σειρά τώρα;' Αργότερα, τα έργα του επηρεασμένα από την γερμανική κατοχή και την πείνα, έγιναν πιο πολιτικά και ανέδιδαν πίκρα και στενοχώρια, όπως τα έργα 'Shadow over Athens' με τίτλο 'I am hungry' ('Σκιές πάνω από την Ακρόπολη', 'Πεινάω'), με σχέδιο ταλαίπωρου παιδιού σε έντονο σκούρο φόντο και το έργο που διαδραματίζεται σε αίθουσα πωλήσεων, όπου μέσα σε ένα μόνο καρέ δίδονται πολλαπλά μηνύματα: 'Sorry, General, decorations have no value today' (Συγγνώμη, Στρατηγέ, παράσημα δεν έχουν αξία σήμερα').

Ο δε Ν. Καστανάκης, στα περί βροχής ειπωθέντα προσθέτει... βροχή από τσαρούχια! Σε άλλο σκίτσο, του Κ. Μπέζου, ο Μουσολίνι είναι πεσμένος στη θάλασσα και η Ελλάδα προσωποποιημένη του φωνάζει: 'Καλέ πατώνεις;' Ο Σ. Πολενάκης, σκιτσάρει Ιταλό στα τέσσερα να κρατεί φανό, με τίτλο στο καρέ 'Αναζητήσεις στην Πίνδο', ο οποίος ρωτά παρακείμενο Έλληνα ποιμένα: 'Μήπως είδες πουθενά καμιά μεραρχία;' Ο Γ. Γκέιβελης, προσθέτει κλειδαριά στα χείλη τού Μουσολίνι, ενώ στο ίδιο καρέ ο Μεταξάς του λέγει περιχαρής: 'Και τώρα Μπενίτο... Κλεισούρα!' Ο Ε. Τερζόπουλος, ενεπνεύσθη τον ιταλικό στόλο κρυμμένο και τον Έλληνα σαν Καραγκιόζη να φωνάζει: 'Έξελθε καταραμένε όφι, γιατί αν δεν εξέλθεις εσύ θα σε εξέλθω εγώ!' Ο ζωγράφος Α. Χριστοφής, δημιούργησε γελοιογραφία με τίτλο 'Σερενάτα εις τον ιταλικόν στόλον', σχολιάζοντας ποιητικώς: 'Πού είσαι και δεν φαίνεσαι, πού είσαι και δεν βγαίνεις, μήπως και αποφάσισες καλόγρηα να γένεις;' Ο Κ. Παπαδόπουλος, σε στίχους  Γ. Θίσβιου, σε δύο καρέ με 'κοκορόφτερους' που πρώτα προελαύνουν και μετά υποχωρούν τρέχοντας, γράφουν: 'Για να δείξουν πως είνε παλληκάρια τρομερά, πάνω στα πηλίκιά τους βάζουν όλοι τους φτερά... - Όταν όμως αντικρίζουν τα σπαθιά τ' αστραφτερά, τότε βάζουν οι καϋμένοι στα ...ποδάρια τα φτερά!' Ο Π. Παυλίδης, με τίτλο 'Ο ζωτικός χώρος του' και τον Ντούτσε να δεσπόζει στο καρέ, έχει μπροστά του μια τεράστια λεκάνη με μακαρόνια και το σχόλιο είναι: 'Αντί τη λεκάνη της Μεσογείου'. Ο Γ. Λυδάκης τον παρασταίνει ως 'Ο Νέρων του 20ού αιώνος' να καίει εκκλησία και τον Παρθενώνα, ενώ έχει τίτλο 'Ο Ρωμαϊκός Πολιτισμός'. Ο Σπ. Παπασταύρου, με τίτλο 'Στα υψώματα της Πίνδου', έχει δύο Έλληνες, βοσκό και τσολιά, να συζητούν, ενώ γύρω υπάρχουν σκόρπια φτερά και όπλα. Ο πρώτος ρωτά: 'Τι γίνεται, ωρέ, εδώ πέρα; Κοκόρους σφάξανε;' και ο δεύτερος απαντά: 'Όχι, είναι τα φτερά των Κενταύρων!' Ο Γλ. Μαρκόπουλος, τοποθετεί φουστανελοφόρο εντός οχήματος σε σχήμα τσαρουχιού, το οποίο προχωρά σε σύγκρουση με τον Μπενίτο, λέγοντας: 'Βάρδα Μουσολίνι... Πλάκωσε η τσαρουχοκίνητη φάλαγξ'. Σε άλλο σκίτσο του, ο Πολενάκης αναπαριστά την Ιταλία σαν Δαυίδ και την Ελλάδα σαν Γολιάθ, ενώ στο βάθος υπάρχει ήλιος με μορφή προσώπου, στα μάτια υπάρχουν οι αριθμοί 2 και 8 ενώ στο χαμόγελο η λέξη Οκτωβρίου. Σε κάποιο άλλο, ο Έλληνας ναύτης καταβρέχει με μάνικα τον Μουσολίνι, ενώ το σχόλιο γράφει: 'ΤΟ ΒΑΣΙΛΙκό Ναυτικό πνίγει τον Ντούτσε στη Μεσόγειο'.
Ο Ιάσ. Σέρβος, εμπνέεται σκίτσο με τον Μουσολίνι στο κέντρο τού καρέ και εκατέρωθεν τους στρατηγούς Σοντού και Γκρατσιάνι, με τον εξής διάλογο: 'Μ.: Τι φτιάχνετε εσείς αυτού; Γιατί καθυστερείτε;' 'Σ.:Καταρρακτώδης βροχή και δριμύτατον ψύχος εμποδίζουν επιχειρήσεις'. 'Γκ.:Αφόρητος καύσων και έλλειψις ύδατος εμποδίζουν προέλασιν'. 'Μ.:Αμοιβαία μετάθεσις Αρχιστρατήγων'. Ο Σοφ. Αντωνιάδης, με τίτλο 'Εις το Θέατρον...' (Επιχειρήσεων), κάνει λογοπαίγνιο με το έργο 'Τόσκα' και βάζει τσολιά με εφ' όπλου λόγχη να κυνηγά τον Ντούτσε, γράφοντας σχόλιο: 'Απόψε το μέγα ιταλικόν μελόδραμα: ΤΟΣΚΑ-ΣΕ'. Ο Α. Θεοδωρίδης αναπαριστά τον Ιταλό στρατιώτη σαν λαγό που φορά καπέλο με φτερό και ο οποίος καταδιώκεται από τον Έλληνα πολεμιστή, σχολιάζοντας: 'Μπαμ! ηκούσθη στον αέρα και οι Φρατέλλοι κάνουν πέρα...' Ο Αντώναρος Αρχέλ, σκιτσογραφεί στο καρέ του καθήμενο Αρβανίτη να  συνομιλεί με υποχωρούντα από την Κορυτσά Ιταλό Κένταυρο, με τον εξής διάλογο: 'Κ.: Βρε καλόπαιδο, απέχει πολύ η θάλασσα από δω;' 'ΑΡΒ.: Έτσ' που πας εσύ ωρ' μπίρομ σε δέκα λεφτά θα είσ' εκεί!' Ο Α. Βλασσόπουλος εμπνέεται επίσης από την ιταλική τέχνη και σκιτσάρει τον Μπενίτο στα τέσσερα να ιππεύεται υπό Έλληνος στρατιώτου, με τίτλο σκίτσου 'Από το θέατρο... του πολέμου' και ατάκα 'Καβαλερία Ρουστικάνα'. Ο Ι. Κονταξόπουλος, σχεδιάζει ιταλικά πλοία να βουλιάζουν, σχολιάζοντας: 'Εις τον Ναύσταθμον του Τάραντος: Ιταλικά θωρηκτά... καθέτου εφορμήσεως!' Η δεσποινίδα Γεωργαντοπούλου σκιτσάρει τον Έλληνα φουστανελά να κουρεύει γουλί Ιταλούς στρατιώτες,  γράφοντας: 'Μαλλί... για τη φανέλα του στρατιώτου'. Ο Α. Βώτσης, σχεδιάζει τον Μουσολίνι να υπαγορεύει σε συνεργάτη του 'Πολεμικόν Ανακοινωθέν': 'Σ.: Λοιπόν, Ετσελέντσα, Τι θα ανακοινώσουμε σήμερα;' 'Μ.: Γράψε: Κατόπιν επιτυχούς αντεπιθέσεως εξηναγκάσαμεν τους Έλληνας να καταλάβουν τρία νέα υψώματα'. Ο Σ. Ρωνάς, αναπαριστά τον Μουσολίνι γονυπετή να παρακαλεί τον Μωϋσή λέγοντας: 'Μωϋσή! Μωϋσή! Κάνε πάλι το θαύμα σου, να μη μου τους πνίξουν οι τσολιάδες!' Ο Αθεοφ, με τίτλο 'Παιγνίδια της εποχής', δημιούργησε τον Έλληνα Τσολιά και τον Έλληνα Στρατιώτη να παίζουν το παιδικό παιγνίδι 'πάνω χέρι, κάτω χέρι' στην πλάτη του σκυμμένου Ντούτσε: 'Πάνω χέρι, κάτω χέρι τίνος είν' το πάνω πάνω;'
Ο πατριωτικός οίστρος (και των γελοιογράφων όπως και όλων των καλλιτεχνών) ήταν παντού διάχυτος. Η διακωμώδηση, το χιούμορ, το σκώμμα, ο χλευασμός, ακόμη και η γελοιοποίηση του εχθρού, ήταν μέσα ηθικής υποστηρίξεως του λαού στα μετόπισθεν. Η Ελλάδα έδειχνε τον δρόμο σε όλο τον κόσμο και δη στους συμμάχους. Σπουδαίοι ξένοι σκιτσογράφοι ενεπνεύσθησαν υπό των Ελλήνων και των επιτυχιών τους κατά των δυνάμεων του λεγομένου Άξονα και εμψύχωσαν το κοινό τους με τα ελληνικά ανδραγαθήματα. Μετά δε την κατοχή της Ελλάδος από τους Γερμανούς -και αργότερα από τους Βουλγάρους-, τα πράγματα στην Ελλάδα δυσκόλεψαν πολύ, όμως σε άλλες συμμαχικές χώρες υπήρχε περιθώριο για γελοιογραφικές δημιουργίες, όχι μόνο κατά των Ιταλών αλλά και των Γερμανών και των συμμάχων αυτών. Η εισβολή της Γερμανίας στην Ελλάδα δέχεται (και) γελοιογραφικά πυρά ενώ η ηρωική πτώση της Ελλάδος δέχεται σχόλια εμψυχώσεως και συμπαθείας. Όπως βεβαίως απεικονίζονται -πέραν τού γελοιογραφικού- και με δραματικό τρόπο τα τεκταινόμενα κατά τον Β' Παγκόσμιο Πόλεμο. Άγγλοι, Αμερικανοί, Σοβιετικοί καθώς και από άλλες χώρες δημιουργοί, με υψηλότατο επίπεδο σχεδιάσεως και επιτυχημένες ατάκες, προσπάθησαν να ανυψώσουν το ηθικό των δικών τους και των συμμαχικών δυνάμεων, να κατακρημνίσουν το ηθικό των αντιπάλων τους και συγχρόνως να υπηρετήσουν την τέχνη τους. Όπως προκύπτει από το έργο τους, και εκτός Ελλάδος γελοιογράφοι έχουν στρατευθεί με χαρά στην ιδέα της πατρίδος. Πολιτικό αισθητήριο, συνδυασμένο με οξύ χιούμορ και ενίοτε έξυπνες ατάκες, διανθισμένες και με συναισθηματισμό, ευαισθησία, νοσταλγία αλλά και δόσεις σκληρής δηκτικότητας και έντονου σαρκασμού, ήταν κάποια από τα χαρακτηριστικά των γελοιογράφων. Ο πατριωτισμός είναι κυρίαρχο στοιχείο στις γελοιογραφίες τόσο εντός όσο και εκτός Ελλάδος και αυτό δεν μπορεί να ακυρωθεί ή να αμφισβητηθεί από αντεθνικώς τελούντες διεθνιστές. Εντελώς ενδεικτικά θα αναφερθούν κατωτέρω κάποια έργα ξένων δημιουργών (γεγονός που αδικεί τους υπόλοιπους δημιουργούς γελοιογραφιών τού τότε, όμως αυτό θα μπορούσε να αποτελέσει εργασία διδακτορικής διατριβής). Ο Άγγλος Illingworth, με τίτλο 'It' s just Greek to him'  ('Αυτά είναι... ελληνικά για 'κείνον'), αναπαριστά τον Μουσολίνι υπερμεγέθη να προελαύνει προς την Ελλάδα ενώ κάτω από την μπότα του απειλείται ο Έλληνας, ο οποίος σηκώνει σημαία 'WE ARE NEUTRAL' ('Είμαστε ουδέτεροι'). Ο Strube, προβάλει τον Εύζωνα στριμωγμένο στη γωνία να πολεμά τον Μουσολίνι, ενώ στο κέντρο δεσπόζουν δεμένες με δεσμά σε μεγάλο τσεκούρι  η Αλβανία και η Αβησσυνία, με συνοδευτικό σχόλιο 'Αβησσυνία και Αλβανία με τα δεσμά της Προδοσίας', ενώ ο Εύζωνας αντιστέκεται στον Μουσολίνι. Ο Middleton, έχει σκιτσάρει τον Έλληνα καταγής, τον Χίτλερ επηρμένο να πατά επάνω του αλλά η προσωποποιημένη Ιστορία  σαν γηραιός ευγενής κύριος στεφανώνει τον πεσμένο Έλληνα. Η ομάδα Σοβιετικών με την κοινή τους ονομασία 'Κουκρινίξι', παρουσιάζει γροθιά που κρατά σε θηλιά τον Χίτλερ και επιτελείς του, ενώ στο μανίκι τού σακακιού αναπαριστώνται ενιαία -ως συμμαχικών δυνάμεων- οι σημαίες τής (πρώην) ΕΣΣΔ, του Ηνωμένου Βασιλείου και των ΗΠΑ. Ο σοβιετικός Εφίμοφ, με τίτλο 'Μετά τη συνδιάσκεψη της Κριμαίας', γράφει ως λεζάντα: 'Η προοπτική για το Βερολίνο' και σχεδιάζει τις σημαίες των ΗΠΑ, του Ηνωμένου Βασιλείου και της Ρωσίας καρφωμένες στο Βερολίνο και στο επόμενο καρέ 'η προοπτική στο Βερολίνο', σχεδιάζοντας μία αγχόνη και τον Αδόλφο Χίτλερ αγωνιούντα στη γωνία. Ο Hengest, με σκίτσο του Βασιλέως Λεωνίδα, των γενναίων του και της συνέχειάς τους, πίσω στο πρανές όρους γράφει (με τονισμένη τη λέξη IS): 'THE GLORY THAT IS GREECE' (Η ΔΟΞΑ ΠΟΥ ΕΙΝΑΙ ΣΗΜΕΡΑ Η ΕΛΛΑΔΑ).

Σημαντικότατη επίσης εργασία θα μπορούσε να γίνει μελετώντας ως πηγές εφημερίδες και περιοδικά τής εποχής. Ενεργώντας μία μικρή αναζήτηση, ενετοπίσθησαν πολύ ενδιαφέροντα στοιχεία. Ακροθιγώς και σε εντελώς τυχαίο δείγμα, αναφέρονται κατωτέρω ελάχιστες εξ αυτών. Ο Κ. Μπέζος, την Κυριακή 17 Νοεμβρίου 1940, στην εφημερίδα 'ΠΡΩΪΑ' (οι εφημερίδες 'ΠΡΩΙΑ' ανήκουν στο προσωπικό αρχείο τού κ. Θωμά Τουσιάδη, τον οποίο και θερμώς ευχαριστώ), σχεδιάζει στο καρέ του τον Ντούτσε στο κέντρο, ενώ από τρεις πλευρές πίπτουν χείρες επ' αυτού και οι επί βάθρου ιστάμενοι Σκιπίων, Αύγουστος και Ιούλιος Καίσαρ σχολιάζουν με αγαπημένο σχόλιο της εποχής: 'Πάνω χέρι κάτω χέρι, τίνος είν' το παραπάνω'. Σε άλλη γελοιογραφία, τον σχεδιάζει να φωτογραφίζεται αλαζών και επηρμένος, λέγοντας: 'Να με κάνης όσο μπορείς πιο άγριον, γιατί θέλω να την στείλω στην Ελλάδα'. Σε ακόμη μία, τονίζει την 'Συνεργασία Κομιτατζήδων', έχοντας στο καρέ τον Μουσολίνι να δεξιώνεται τον Βούλγαρο αρχικομιτατζή Πάντσο Μιχαήλωφ συντρώγοντας μακαρονάδα και ο Ντούτσε να του υπεργεμίζει το πιάτο, υπονοώντας επιπλέον παροχές εις βάρος τής Ελλάδος για την συνεργασία τους. Επίσης, πολύ ενδιαφέρουσες είναι οι γελοιογραφίες που δημοσιεύθηκαν στην εφημερίδα 'ΕΠΑΡΧΙΑ', 'Εφημερίς Πολιτική και των Ειδήσεων εν Λαμία', (οι οποίες ενετοπίσθησαν στα Γενικά Αρχεία του Κράτους Νομού Φθιώτιδος υπό της Δ/ντριας κας Σοφίας Βακιρτζηδέλη, την οποία επίσης θερμώς ευχαριστώ), πλην όμως δεν είναι γνωστοί στον γράφοντα οι δημιουργοί. Σε μία από αυτές, ο ταβερνιάρης ερωτά δύο στρατιώτες πελάτες τού καφενείου: 'Τ.: Τι θα πάρουν τα παιδιά Κονιάκ;' 'ΣΤΡ.: Ουόχι Ρώμη!', απαντά άνετος και γελαστός ο πρώτος εξ αυτών. Σε κάποια άλλη, φαίνεται ότι επικοινωνούν οι Καμπαλέρο - Μουσολίνι και λέγει ο πρώτος εξ αυτών: 'Κ.: Ντούτσε νικήσαμε' και αυτός ερωτά 'Ντ.: Επί τέλους, πού;' 'Κ.: Στο δρόμο ταχύτητος' απαντά ο πρώτος. Ξεφυλλίζοντας και άλλα τεύχη των εφημερίδων τού τότε, συναντούμε τον Τσολιά να εφορμά, ενώ το σχέδιο συνοδεύεται από τη λεζάντα: 'Τα ελληνικά ΣΤΟΥΚΑΣ'. Σε άλλο σημείο, παρομοιάζονται οι Ιταλοί με αεροπλάνα Στούκας, πλην όμως σε κάθετη προς την θάλασσα βουτιά, και τον Έλληνα στρατιώτη να τους ρίχνει κλωτσηδόν στη θάλασσα, με λεζάντα: 'Τα ηρωικά Ιταλικά Στούκας εν δράσει'.

Επίλογος.
Η Γελοιογραφία χρησιμοποιήθηκε από εμπνευσμένους και ταλαντούχους καλλιτέχνες Έλληνες δημιουργούς αυτοβούλως για την υποστήριξη τού ελληνικού εθνικού αγώνα κατά την περίοδο τού Δευτέρου Παγκοσμίου Πολέμου 1940-1944. Στην εθελούσια και αβίαστη στράτευσή τους συνετέλεσε σαφώς και η γενικότερη προετοιμασία τού λαού τού ελληνικού έθνους υπό του Εθνικού Κυβερνήτου Ιωάννου Μεταξά και της πολιτειακής ηγεσίας. Εγκωμιαστικές τού υπέρ πατρίδος γενναιοτάτου αγώνος των Ελλήνων ήταν και αντίστοιχες γελοιογραφίες ξένων γελοιογράφων (π.χ. Άγγλων και Ρώσων), έργα των οποίων αναπαρήχθησαν -κατά το δυνατόν- εμψυχώνοντας έτι περαιτέρω τον γίγαντα ελληνικό λαό στον υπέρ ελευθερίας αγώνα του. Γενικώς, οι γελοιογράφοι κινήθηκαν με χιούμορ και ενθουσιασμό καθώς και με  νοσταλγία και πατριωτισμό, λειτουργώντας τόσο επιθετικά κατά των εχθρών όσο και εμψυχωτικά υπέρ Ελλάδος και Ελλήνων. Υπηρετώντας λοιπόν την τέχνη τους, συγχρόνως ενετάσσοντο αυθορμήτως στο "οπλοστάσιο" τού υπέρ πατρίδος ψυχολογικού πολέμου. Η γελοιογραφία, υπερέβη την -και εκ της φύσεώς της- πολιτική λειτουργία της και αναβιβάσθη σε εθνική λειτουργία. Συγχρόνως, λειτούργησε και ως καταγραφή τεκταινομένων της εποχής, σώζοντας ψηφίδες τής ιστορίας και λειτουργώντας έτσι και ως πολύ χρήσιμη πηγή. Συνελόντι ειπείν: Οι Γελοιογράφοι τού 1940-1944, με χιούμορ, έμπνευση, φαντασία και ταλέντο, έβαλαν με 'πυρ ομαδόν' κατά των εχθρών και υπέρ τού ελληνικού έθνους, επικουρώντας τους γενναίους τής πρώτης γραμμής πυρός και κάθε απροσκύνητο Έλληνα που αγωνίσθηκε για το έθνος των Ελλήνων και την Ελευθερία.

ΥΠΟΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ
(1)Ιωάννης Γιαννάκενας (Εκδοτικό Σημείωμα), στο: ΔΗΜΗΤΡΗ ΛΑΖΟΓΙΩΡΓΟΥ - ΕΛΛΗΝΙΚΟΥ, Κορόιδο Μουσολίνι - Το Έπος του 1940 μέσα από τις γελοιογραφίες της εποχής, ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΠΕΛΑΣΓΟΣ, Αθήνα, 2000, σελ. 7
(2)Δημήτρης - Λαζογιώργος Ελληνικός, Κορόϊδο Μουσολίνι - Το έπος του 1940 μέσα από γελοιογραφίες της εποχής, ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΠΕΛΑΣΓΟΣ, Αθήνα, 2000, σελ. 22
(3)Ανυπόγραφο, (Εισαγωγή,) Ανθολόγιο Αντιφασιστικής Γελοιογραφίας, Εκδόσεις Ε ΙΣΤΟΡΙΚΑ (ΕΛΕΥΘΕΡΟΤΥΠΙΑ Σαββατιάτικη), Αθήνα, χ.χ.έκδ., σελ. 5
(4)Αρτέμης Ψαρομηλίγκος, στο: 28 Οκτωβρίου 1940 έως 8 Μαΐου 1945 - Κορόϊδο Μουσολίνι - Ανθολόγιο Αντιφασιστικής Γελοιογραφίας, εκδ. Ε ΙΣΤΟΡΙΚΑ (ΕΛΕΥΘΕΡΟΤΥΠΙΑ), Αθήνα, χ.χ.έκδ., σελ. 7
(5)Γεώργιος Κ. Γεωργαλάς, Η ΠΡΟΠΑΓΑΝΔΑ, εκδ. ΒΙΠΕΡ - ΠΑΠΥΡΟΣ ΠΡΕΣΣ Ε.Π.Ε., ΑΘΗΝΑΙ, 1973, σελ. 132
(6)Κωνσταντίνος Πλεύρης, Η ΠΟΛΙΤΙΚΗ ΠΡΟΠΑΓΑΝΔΑ, εκδ. ΝΕΑ ΘΕΣΙΣ (2α ΕΚΔΟΣΙΣ), ΑΘΗΝΑΙ, 1995, σελ. 124
(7)Γιώργος Σαγιάς, Εντέλει ποιος θεολογεί; εκδ. manifesto, Αθήνα, 2016, σελ. 72
(8)Κωνσταντίνος Πλεύρης, ό.α., σελ.122-123
(9)Αρτέμης Ψαρομηλίγκος, ό.α., σελ. 7
(10)Γιώργος Σαγιάς, ό.α., σελ. 73
(11)Αρίσταρχος Παπαδανιήλ, ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΠΟΛΙΤΙΚΗ ΓΕΛΟΙΟΓΡΑΦΙΑ, εκδ. SYLLIPSIS, Β' ΕΚΔΟΣΗ ΒΕΛΤΙΩΜΕΝΗ, Αθήνα, 2000, σελ. 101-102
(13)Βάσος Π. Μαθιόπουλος (Εισαγωγικό Σημείωμα), στο ΟΙ ΝΑΖΙ ΓΙΑ ΤΗΝ ΕΘΝΙΚΗ ΑΝΤΙΣΤΑΣΗ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ, εκδ. ΔΡΟΜΩΝ / ΜΗΝΥΜΑΤΑ, 2η ΕΚΔΟΣΗ, Αθήνα, 2012, σελ. 12
(14)Ελευθέριος Σκιαδάς, ΠΡΟΚΕΙΤΑΙ ΠΕΡΙ ΤΗΣ ΕΛΛΑΔΟΣ, στο ΕΣΤΙΑζω - 1940-2020 - 80 ΧΡΟΝΙΑ 'Με το χαμόγελο στα χείλη...', τ. 18, σελ. 8, [Συνοδευτικό Περιοδικό της Εφημερίδος ΕΣΤΙΑ, Σ.Κ. 24-25/10/2020, Αρ. φ. 41791, εκδ. 'Εφημερίς Εστία Α.Ε.Ε.'], Αθήνα, 2020
(15)Ανυπόγραφο, Το τελευταίο μήνυμα, Προς τη ΝΙΚΗ (Ορθόδοξο Χριστιανικό Νεανικό Περιοδικό), τ. 835, σ. 335, ΟΚΤΩΒΡΙΟΣ 2019, ΕΚΔ. Αδελφότης Θεολόγων 'Ο ΣΩΤΗΡ' Σ.Α., Αθήνα, 2019
(16)Μαρίνα Πετράκη, Ο ΜΥΘΟΣ ΤΟΥ ΜΕΤΑΞΑ - Δικτατορία και προπαγάνδα στην Ελλάδα, εκδ. ΩΚΕΑΝΙΔΑ, Αθήνα, 2006, σελ. 23-24
(17)Μιλτιάδης Μάλαινος, Η 4η Αυγούστου, Πώς και διατί επεβλήθη η δικτατορία του Ι. Μεταξά, σελ. 126 • Μαζαράκης - Αινιάν, Αλέξανδρος, Απομνημονεύματα (Αθήναι, 1948), σελ. 475, στο: Μαρίνα Πετράκη, ό.α., σελ. 372
(18)Μαρίνα Πετράκη, ό.α., σελ. 372
(19)Μαρίνα Πετράκη, Ο Ιωάννης πίσω από τον Μεταξά, εκδ. Η ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ, σειρά: ΗΓΕΤΕΣ, Αθήνα, 2014, σελ. 122
(20)Ηλίας Ι. Ηλιόπουλος, ΙΩΑΝΝΗΣ ΜΕΤΑΞΑΣ - Ο ΕΘΝΙΚΟΣ ΚΥΒΕΡΝΗΤΗΣ, ειδική έκδοση για τον όμιλο Δημοκρατικός Τύπος Α.Ε., Αθήνα, 2016, σελ. 156
(21)Μάνος Ν. Χατζηδάκης, ΙΩΑΝΝΗΣ ΜΕΤΑΞΑΣ - Πορεία προς την δόξα • 1936-1941, εκδ. ΠΕΛΑΣΓΟΣ, ειδική έκδοση για τον όμιλο Δημοκρατικός Τύπος Α.Ε., Αθήνα, 2017, σελ. 148-149
(22)Μάνος Ν. Χατζηδάκης, ό.α., σελ. 149
(23)Δημήτρης Λαζογιώργος Ελληνικός, ό.α., σελ. 17
(24)Ε ΙΣΤΟΡΙΚΑ (ΕΛΕΥΘΕΡΟΤΥΠΙΑ), ό.α.(25)Ανυπόγραφο, 160 αντιφασιστικές γελοιογραφίες - Μόσχα: 1940-45, Μετάφραση - Επιμέλεια: (από τις 'Εκδόσεις Τέχνη', Μόσχα, 1946) Λάμπρος Σταυρόπουλος, ΕΚΔΟΣΕΙΣ 'ΤΟ ΠΟΝΤΙΚΙ', Αθήνα, 1994, σελ. 5
(26)Πατρουδάκης Γιώργος (Εισαγωγικό Κείμενο), Γιαννόπουλος Νίκος (Ιστορική έρευνα & συγγραφή κειμένων), Κουτσογιαννόπουλος Δημήτρης (Επιμελητής τευχών), Η ΑΓΝΩΣΤΗ ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ - Το έπος του '40, τ. 1,2,3, Εκδ. Ιωάννης Ν. Φιλιππάκης (ΕΣΤΙΑ ΕΠΕΝΔΥΤΙΚΗ ΜΜΕ Α.Ε., Αθήνα, 2019, διάσπαρτες γελοιογραφίες: τ. 1, σελ. 78, 82, 143, τ. 2, σελ. 29, 111, τ. 3, σελ. 103, 104, 142)
(27)Εφημερίδα ΠΡΩΪΑ, Διαυθυντής: Στέφ. Ι. Πεσμαζόγλου, Ιδιοκτησία: 'Η ΠΡΩΪΑ' Αν. Εκδοτική Εταιρεία, Αθήναι, Δ. 27 Ιανουαρίου 1941 κ.ά.τ.
(28)Εφημερίδα ΕΠΑΡΧΙΑ - ΕΦΗΜΕΡΙΣ ΠΟΛΙΤΙΚΗ ΚΑΙ ΤΩΝ ΕΙΔΗΣΕΩΝ ΕΝ ΛΑΜΙΑ, ΔΙΕΥΘΥΝΤΗΣ: ΘΕΜ. ΠΑΠΑΕΥΘΥΜΙΟΥ, έτος 13ον, Αρ. Φύλλου 1502, Λαμία, Πέμπτη 3 ΑΠΡΙΛΙΟΥ 1941, σελ. 1, 21 ΙΟΥΛΙΟΥ 1941 κ.ά.τ.

ΠΗΓΕΣ
-Εφημερίδα ΕΠΑΡΧΙΑ - Εφημερίς Πολιτική και των Ειδήσεων εν Λαμία, Διευθυντής ΘΕΜ. ΠΑΠΕΥΘΥΜΙΟΥ, Πέμπτη 3 ΑΠΡΙΛΙΟΥ 1941, 21 ΙΟΥΛΙΟΥ 1941, κ.ά.τ., Λαμία, 1941
-Εφημερίδα ΠΡΩΪΑ, Ιδιοκτησία: 'Η Πρωία', Αν. Εκδοτική Εταιρεία, Διευθυντής Στεφ. Ι. Πεσμαζόγλου, Δ. 27 Ιανουαρίου 1941, κ.ά.τ., Αθήνα, 1941

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
-Γεωργαλάς Γεώργιος, Η ΠΡΟΠΑΓΑΝΔΑ - ΜΕΘΟΔΙΚΗ ΚΑΙ ΤΕΧΝΙΚΗ ΤΗΣ ΑΓΩΓΗΣ ΤΩΝ ΜΑΖΩΝ, ΑΘΗΝΑΙ, 1973
-Ηλιόπουλος Ηλίας, ΙΩΑΝΝΗΣ ΜΕΤΑΞΑΣ- Ο ΕΘΝΙΚΟΣ ΚΥΒΕΡΝΗΤΗΣ, ειδική έκδοση για τον όμιλο Δημοκρατικός Τύπος Α.Ε., Αθήναι, 2016
-ΙΣΤΟΡΙΚΑ Ε (ΕΛΕΥΘΕΡΟΤΥΠΙΑ), 28 Οκτωβρίου 1940 ΕΩΣ 8 ΜΑΪΟΥ 1945 - Κορόιδο Μουσολίνι - Ανθολόγιο Αντιφασιστικής Γελοιογραφίας, εκδ. Ε ΙΣΤΟΡΙΚΑ - Σαββατιάτικη ΕΛΕΥΘΕΡΟΤΥΠΙΑ, Αθήνα, χ.χ.έκδ.
-Λαζογιώργος - Ελληνικός Δημήτρης, Κορόιδο Μουσολίνι - Το έπος του 1940 μέσα από τις γελοιογραφίες της εποχής, ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΠΕΛΑΣΓΟΣ, Αθήνα, 2000
-Μαθιόπουλος Β., (Εισαγωγικό κείμενο), ΟΙ ΝΑΖΙ ΓΙΑ ΤΗΝ ΕΘΝΙΚΗ ΑΝΤΙΣΤΑΣΗ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ, εκδ. ΔΡΟΜΩΝ/ΜΗΝΥΜΑΤΑ, 2η ΕΚΔΟΣΗ, Αθήνα, 2012
-Παπαδανιήλ
Αρίσταρχος, ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΠΟΛΙΤΙΚΗ ΓΕΛΟΙΟΓΡΑΦΙΑ, εκδ. SYLLIPSIS, Β' ΕΚΔΟΣΗ ΒΕΛΤΙΩΜΕΝΗ, Αθήνα, 2000
-Πατρουδάκης Γιώργος (Εισαγωγικό κείμενο), Γιαννόπουλος Νίκος (Ιστορική έρευνα & συγγραφή κειμένων), Κουτσογιαννόπουλος Δημήτρης (Επιμελητής τευχών), Η ΑΓΝΩΣΤΗ ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ - Το έπος του '40, τ. 1,2,3, Εκδ. Ιωάννης Ν. Φιλιππάκης (ΕΣΤΙΑ ΕΠΕΝΔΥΤΙΚΗ ΜΜΕ Α.Ε.), Αθήνα, 2019
-Πετράκη Μαρίνα, Ο Ιωάννης πίσω από τον Μεταξά, εκδ. Η ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ, σειρά: ΗΓΕΤΕΣ, Αθήνα, 2014
-Πετράκη Μαρίνα, Ο ΜΥΘΟΣ ΤΟΥ ΜΕΤΑΞΑ - Δικτατορία και προπαγάνδα στην Ελλάδα, εκδ. ΩΚΕΑΝΙΔΑ, Αθήνα, 2006
-Πλεύρης Κωνσταντίνος, Η ΠΟΛΙΤΙΚΗ ΠΡΟΠΑΓΑΝΔΑ, ΕΚΔ. ΝΕΑ ΘΕΣΙΣ (2α ΕΚΔΟΣΙΣ), ΑΘΗΝΑΙ, 1995
-Προς τη ΝΙΚΗ (Ορθόδοξο Χριστιανικό Νεανικό Περιοδικό), τ. 835, ΟΚΤΩΒΡΙΟΣ 2019, Εκδ: Αδελφότης Θεολόγων 'Ο Σωτήρ' Σ.Α., Αθήνα, 2019
-Σαγιάς Γιώργος, Εντέλει ποιος θεολογεί;, εκδ. manifesto, Αθήνα, 2016
-Σκαρπέλος Γιάννης, Ιστορική μνήμη και ελληνικότητα στα κόμικς, εκδ. ΚΡΙΤΙΚΗ, Αθήνα, 2000
-Σκιαδάς Ελευθέριος, ΠΡΟΚΕΙΤΑΙ ΠΕΡΙ ΤΗΣ ΕΛΛΑΔΟΣ, στο ΕΣΤΙΑζω • 1940-1920, 80 ΧΡΟΝΙΑ 'Με το χαμόγελο στα χείλη...', τ. 18, [Συνοδευτικό Περιοδικό της Εφημερίδος ΕΣΤΙΑ., Σ-Κ 24-25/10/2020, Αρ. φ. 41791, εκδ. 'Εφημερίς Εστία Α.Ε.Ε.'], Αθήνα, 2020
-Σταυρόπουλος Λάμπρος (Μετάφραση - Επιμέλεια, από τις 'Εκδόσεις Τέχνη', Μόσχα, 1946), 160 αντιφασιστικές γελοιογραφίες - Μόσχα:1940-45, ΕΚΔΟΣΕΙΣ 'ΤΟ ΠΟΝΤΙΚΙ', Αθήνα, 1994
-Χατζηδάκης Μάνος, ΙΩΑΝΝΗΣ ΜΕΤΑΞΑΣ - Πορεία προς την δόξα • 1936-1941, ειδική έκδοση για τον όμιλο Δημοκρατικός Τύπος Α.Ε., Αθήναι, 2017

Το Κέντρο Μελετών & Προώθησης Εθνικών Ιδεών Φ (Κέντρο Φ), θέλοντας να τιμήσει τα 80 Χρόνια από την εποποιΐα του 1940 (και σε συνέχεια της δράσης τιμής που οργάνωσε για τα 2.500 Χρόνια από τη Μάχη των Θερμοπυλών και τη Ναυμαχία της Σαλαμίνας), συγκέντρωσε κείμενα τα οποία γράφτηκαν για αυτό τον σκοπό κατόπιν σχετικού καλέσματος τού Κέντρου Φ.
Σε πνεύμα επιστημονικής ελευθερίας, δίνονται στη δημοσιότητα για το ευρύ κοινό.

 

Γράφει ο Βασιλόπουλος Χάρης

 

ΕΡΓΑ και ΗΜΕΡΕΣ ΙΩΑΝΝΟΥ ΜΕΤΑΞΑ

 

Α) Ο Ιωάννης Μεταξάς πολιτικός

Κορυφαίο Εθνικιστικό έργο παρήγαγε το καθεστώς της 4^ης Αυγούστου, του Εθνάρχη μας Ιωάννου Μεταξά.

H εγκαθίδρυση του εθνικού-ολοκληρωτικού καθεστώτος της 4^ης Αυγούστου, εξου και Εθνικιστικό καθεστώς, επεβλήθη χωρίς να χυθεί ούτε μία σταγόνα ελληνικού αίματος! Την 10^η βραδινή της 4^ης Αυγούστου 1936!

 

Αρχικό μέλημα του κυβερνήτη υπήρξε η δημιουργία της Εθνικής Οργανώσεως Νεολαίας, της Ε.Ο.Ν. 

Η Ε.Ο.Ν. απετέλεσε μία μαζική οργάνωση των νέων ηλικίας από 8 έως 25 ετών. Η Ε.Ο.Ν. ήταν έργο προσωπικό του Ιωάννου Μεταξά ο οποίος έβλεπε ότι το μέλλον του Έθνους ήταν στα χέρια των νέων. Προσπάθησε μέσα από την οργάνωση να τους δώσει υγιή ιδεώδη και  εθνική υπερηφάνεια. 

 

Τον Νοέμβριο του 1939 η Ε.Ο.Ν. αριθμεί πάνω από 750.000 μέλη και το 1940 ξεπερνούσαν το 1.000.000 που προέρχονται  απ’ όλες τις κοινωνικές τάξεις. Πλούσιοι και πτωχοί, αγόρια και κορίτσια, παιδιά του Σχολείου, ίσοι μεταξύ τους, φορώντας όλοι την ίδια σκουρόχρωμη μπλε στολή και χαιρετώντας με προτεταμένη την δεξιά.

 

Παντού νέοι και νέες δραστηριοποιούνται. Διοργανώνονται αθλητικοί αγώνες, καλλιτεχνικές παραστάσεις, γίνεται εθνική διαπαιδαγώγηση και εθνική διαφώτιση, σύμφωνα με τις κοινωνικές και πολιτικές κατευθύνσεις της 4^ηςΑυγούστου.  Τα νεαρά αγόρια εκπαιδεύονται σε στρατιωτικές ασκήσεις για να είναι προετοιμασμένα σε αυτά που θα αντιμετωπίσουν αργότερα ως άνδρες. Οι καλύτεροι επιβραβεύονταν με ηθικές αμοιβές.

  

Η Ε.Ο.Ν. θα διαλυθεί τον Απρίλιο του 1941 (43 μήνες μετά τον θάνατό του), θα διατηρήσει όμως την αίγλη της και το μύθο της. Δεν είναι τυχαίο ότι οι κομμουνιστές ονόμασαν την αντιστασιακή νεολαιίστικη οργάνωσή τους Ε.Π.Ο.Ν., που παραπέμπει στην Εθνική Οργάνωση Νεολαίας, εκμεταλλευόμενοι έτσι τα πατριωτικά αισθήματα του ελληνικού λαού. Η Ε.Ο.Ν. ήταν ένα από τα κορυφαία έργα του καθεστώτος της 4^ης  Αυγούστου και προσωπικά του Εθνικού Κυβερνήτη Ιωάννου Μεταξά. Αν και με ολιγόχρονη Ιστορία, σφράγισε με την παρουσία της μια εποχή και αποτελεί πρότυπο οργάνωσης Νεολαίας ακόμα και σ’ ένα σύγχρονο Λαϊκό Εθνικό Κράτος.

Σύμφωνα με τις αρχές του Εθνικισμού, ο Ι. Μεταξάς οργάνωσε το Νέο Κοινωνικό Κράτος.
Η λίστα έργων που ακολουθεί φαντάζει επίκαιρη όσο ποτέ, έστω και αν έχουν περάσει 80 και πλέον έτη. Τόσο γερά ήταν τα θεμέλια που ετέθησαν, αλλά ακόμη και αυτά δεν μπόρεσαν να αντέξουν τρείς δεκαετίες, από τα τέλη της δεκαετίας του ’70, άνομης διαχείρισης, ταμειακής απάτης, και ξεπουλήματος του κράτους με τελευταίο αποτέλεσμα όλων αυτών, το μνημόνιο. 

1)         Καθιέρωση 8ώρου εργασίας και πληρωμής υπερωριών.
2)         Καθιέρωση υποχρεωτικής αργίας την Κυριακή που υπεβλήθη σε 80 πόλεις και χωριά.
3)         Καθιερώνεται η Πρωτομαγιά ως επίσημη εθνική εργατική εορτή.
4)         Καθιέρωση υποχρεωτικής 15ήμερης αδείας μετ’ αποδοχών και θερινών διακοπών.
5)         Καθιέρωση ελαχίστου εγγυημένου εισοδήματος. Καθορίζονται κατώτατα όρια μισθών και ημερομισθίων και υπογράφονται οι πρώτες συλλογικές συμβάσεις εργασίας, μέχρι το 1938 είχαν υπογραφεί 237 συλλογικές συμβάσεις.
6)         Επέβαλε τις στολές εργασίας για τους εργάτες στα εργοστάσια, προκειμένου να μην φθείρουν τα ρούχα τους, να είναι όλοι ομοιόμορφα ντυμένοι και να αποφεύγονται εργατικά ατυχήματα.
6)         Ίδρυση του ΙΚΑ. Έναρξη λειτουργίας: 1-12-1937.
7)         Απαγορεύεται αυστηρά η παιδική εργασία.
8)         Ίδρυση Κρατικών παιδικών σταθμών.
9)         Θεσμοθετήθηκε και οργανώθηκε η νοσηλεία όλων των εργαζομένων. Δημιουργήθηκαν  ιατρεία για την παρακολούθηση των εγκύων. Καταπολεμήθηκε η ελονοσία και δημιουργήθηκαν 42 ιατρεία.
10)       Καταπολεμήθηκαν τα τραχώματα (η κύρια αιτία της τύφλωσης) και δημιουργήθηκαν 51 ιατρεία. Νοσηλεύτηκαν 7.124 παιδιά[1]
11)       Οργανώθηκαν συσσίτια μαθητικά για 50.000 παιδιά.
12)       Οργανώθηκαν συσσίτια απόρων ανέργων σε 48 πόλεις της Ελλάδος.
13)       Ιδρύθηκε η  «Εργατική Εστία» με στόχο να προσφέρει  ψυχαγωγία, μαθήματα  γραφής και ανάγνωσης, εκδρομές, θεατρικές παραστάσεις. 
14)       Ιδρύθηκε  Σχολή Νοσοκόμων. Οργανώθηκε «Εκθεση Υγιεινής στο Ζάππειο το 1938».
15)       Επιτυγχάνεται πλήρης απασχόληση. Ανεργία 0%.
16)       Επιτυγχάνεται για πρώτη φορά στην ιστορία του Ελληνικού Κράτους, πλεονασματικός προϋπολογισμός.
17)       Ξεκινούν οι πρώτες γεωτρήσεις για την άντληση πετρελαίου στα δυτικά κοιτάσματα της χώρας στην περιοχή Κατακόλου Ηλίας.
18)       Ιδρύθηκε η Ραδιοφωνία.
19)       Οργανώθηκαν ταχυδρομικές και τηλεφωνικές υπηρεσίες.
20)       Ενίσχυσε το γυναικείο κίνημα και την θέση της γυναίκας.
21)       Έκανε σύνθημα το Πατρίς - Θρησκεία - Οικογένεια, γιατί αυτό υπήρξε επί αιώνες ο θεμέλιος λίθος της Ελληνικής Κοινωνίας.
22)       Χαρίστηκαν όλα τα δάνεια σε αγρότες.
23)       Γίνεται ευρεία διανομή της γης, αποξηράνσεις και αρδευτικά έργα, έφεραν σαν αποτέλεσμα την κατακόρυφη αύξηση της γεωργικής παραγωγής και του εισοδήματος των αγροτών.
Παίρνει μέτρα πρωτόγνωρα για την εποχή, υπέρ των εργατών και των αγροτών, που αποτελούσαν την βάση του καθεστώτος. Με σθένος θέτει τις βάσεις πάνω στις οποίες εργάτες και αγρότες, αλλά και όλη η μεσαία τάξη της χώρας, στηρίχθηκαν για να προστατευθούν και να ευημερήσουν. 

Εκτός από το κοινωνικό κράτος που δημιούργησε, τα δημόσια έργα που ξεκίνησαν και τελείωσαν σε 4 περίπου χρόνια, στέκονται ακόμα και τώρα μεγαλεπήβολα σε κάθε γωνιά της Ελλάδος. Παρακάτω μερικά από αυτά:

-           Κτήριο σιδηροδρομικού σταθμού στη Θεσσαλονίκη.  
-           Αεροδρόμια Θεσσαλονίκης, Κρήτης και Χασανίου (το αεροδρόμιο που εξυπηρετούσε όλη την Αθήνα μέχρι το 2003, ήταν το αεροδρόμιο του Ελληνικού που παρακμάζει ανεκμετάλλευτο εδώ και 17 χρόνια).
-           Λιμενικά έργα στην Θεσσαλονίκη.
-           Νοσοκομεία στην Θεσσαλονίκη 1.200 κλινών και το Νοσοκομείο Σωτηρία στην Αθήνα.
-           Κατασκευάστηκε το δίκτυο υπονόμων της Αθήνας. 
-           Αντιπλημμυρικά έργα σε όλη την επικράτεια.
-           Δημιουργήθηκαν υδραγωγεία σε πολλά σημεία.
-           Ανεγέρθηκαν δημοτικά  σχολεία, Παιδικοί σταθμοί και Νηπιαγωγεία, στο  σύνολο 484.
-           Ιδρύθηκαν Νυκτερινές σχολές.
-           Στη Νέα Φιλαδέλφεια εγκαταστάθηκε το Κολυμβητήριο Αθηνών.
-           Κτίστηκαν 866 νέες προσφυγικές κατοικίες.
-           Δικαστικά κτίρια, Πρωτοδικεία, Τελωνεία, Τραπεζικά κτίρια, Συνοικιακές αγορές δηλαδή οι σημερινές Λαϊκές αγορές.
-           Έργα οδοποιίας, ανοίχτηκαν νέοι δρόμοι.
-           Αγορά και κατασκευή σιδηροδρομικών οχημάτων.
-           Ηλεκτροκίνηση σιδηροδρόμου Αθηνών - Κηφισιάς, ο γνωστός ηλεκτρικός.
-           Μετεωρολογικός σταθμός Πειραιώς.
-           Ιδρύθηκε Σχολή Λιμενικών Υπαλλήλων.

Μεγάλη σημασία για την Ελληνική κοινωνία είχαν επίσης και τα δάση – γεωργία – κτηνοτροφία.
Ο Ι. Μεταξάς έκανε και εδώ θαύματα:
-           Ονομάστηκαν οι τρείς πρώτοι στην Ευρώπη Εθνικοί Δρυμοί (Όλυμπος, Πάρνηθα, Αίνος).
-           Πρόληψη πυρκαγιών και προστασία από αυτές. Από 683 πυρκαγιές το 1936 έγιναν μόνο 50 μετά από δύο χρόνια. Σε πρόγραμμα αναδασώσεων επίσης, φυτεύτηκαν το 1939 16.500.000 δένδρα.
-           Εγκαταστάθηκαν εργοστάσια ξυλείας στους χειμάρρους.
-           Αγροφύλακες και γεωπόνοι ετέθησαν στη υπηρεσία των καλλιεργητών.
-           Συνεστήθη πρώτη φορά στατιστική υπηρεσία των Αγροτικών και Γεωργικών Συνεταιρισμών.
-           Επεκτάθηκε και προστατεύθηκε η ρυζοκαλλιέργεια.
-           Έγιναν γεωργικά συνέδρια.
-           Ιδρύθηκε η Λαχαναγορά.
-           Μέτρα υπέρ των παραγωγών σιταριού.
-           Συνεστήθη επιτροπή προστασίας καπνού.
-           Το 1937 ιδρύθηκε ινστιτούτου Οίνου και Αμπέλου.
-           Μειώθηκε η φορολογία του ελαίου.

Από τα μεγαλύτερα επιτεύγματα του Ι. Μεταξά ήταν η επανάσταση και οι καινοτομία που έφερε στην  παιδεία, στην εκπαίδευση και στον πολιτισμό
-           Το 1938 Ιδρύθηκε η Φοιτητική Εστία.
-           Ιδρύθηκε ο Οργανισμός Εκδόσεων Σχολικών Βιβλίων. Ο.Ε.Σ.Β., ο σημερινός ΟΕΔΒ.
-           Δημιουργήθηκαν 35 εγκαταστάσεις  για παιδικές εξοχές. Ιδρύθηκαν παιδικά αναρρωτήρια.
-           Διορίσθηκαν δημοδιδάσκαλοι. Ιδρύθηκαν 1450 Νυκτερινά Σχολεία.
-           Φοίτησαν εκατοντάδες χιλιάδες μαθητές.
-           Διδάχθηκε η Δημοτική γλώσσα στα Δημοτικά σχολεία.
-           Εγκαινιάστηκε η πρώτη Πανελλήνια Καλλιτεχνική Έκθεση στο Ζάππειο.
-           Πραγματοποιήθηκαν πρώτη φορά παραστάσεις αρχαίου δράματος στην Επίδαυρο και στο Ωδείον Ηρώδου του Αττικού.

Τεράστιο υπήρξε επίσης το έργο του Ι. Μεταξά στον τομέα της τέχνης, των γραμμάτων και του ελληνικού πολιτισμού[2]. Είπαν γι’ αυτόν και το έργο του κορυφαίες καλλιτεχνικές και πνευματικές προσωπικότητες της εποχής: Ο Αιμίλιος Βεάκης είχε πει «Ο Μεταξάς είναι αντάξιος του Λεωνίδα και του Παλαιολόγου» ενώ η Μαρίκα Κοτοπούλη είπε «Το ελληνικό θέατρο χρωστάει την αναγέννησή του στον Ι. Μεταξά»

Από τότε ο τουρισμός και οι αρχαιότητες που είναι γεμάτες η Ελλάδα είχε απασχολήσει τον Εθνικισμό. Έτσι:
-           Δόθηκε ιδιαίτερη φροντίδα στους αρχαιολογικούς χώρους και στους θησαυρούς, οι οποίοι εγκαίρως κρύφτηκαν προ του πολέμου με κάθε μυστικότητα κάτω από τα δάπεδα του Εθνικού Αρχαιολογικού Μουσείου Αθηνών (μερικά ανεκτίμητης αξίας κομμάτια βρίσκονται ακόμα στα υπόγεια των μουσείων).
-           Ελήφθη πρόνοια για την  διατήρηση των αρχαιολογικών μνημείων.
-           Αναπτύχθηκε ο Τουρισμός κα καθορίστηκαν τουριστικές Ζώνες σε 26 πόλεις  και νησιά.
-           Έγινε τουριστική προβολή στο εξωτερικό με  έντυπα, διαλέξεις διαφημίσεις, ταινίες, δίσκους, άρθρα, ακόμα και Θεατρικές παραστάσεις.
-           Συνεστήθη η Τουριστική Αστυνομία.
-           Εγκαινιάστηκαν οι λουτροπόλεις Αιδηψού.
-           Αναγέρθηκαν ξενοδοχεία.
-           Οργανώθηκαν εκθέσεις ελληνικών προϊόντων στις Πρεσβείες με σκοπό την εξαγωγή των πλεονασμάτων.
-           Ιδρύθηκε Σχολή Τουριστικών Επαγγελμάτων.
-           Έγιναν τα πρώτα υπερωκεάνια δρομολόγια που συνδέσαν την Ελλάδα με την Αμερική με το πλοίο «ΝΕΑ ΕΛΛΑΣ».

Τι συνέβη όμως στην οικονομία όταν δεν υπήρχε, όπως λένε, δημοκρατία στην Ελλάδα επί Ιωάννη Μεταξά; Είχε «κληρονομήσει» από τις προηγούμενες δημοκρατικές κυβερνήσεις δάνειο και ζητούσαν πάλι εξαθλίωση του λαού. Όμως ο Μεταξάς δεν αποδέχτηκε το χρέος και προτίμησε να επιβιώσει ο ελληνικός λαός κι όχι οι τοκογλύφοι. Επέλεξε να μείνει όρθια η Ελλάς αντί να χαρίσει γη και ύδωρ όπως κάνουν σήμερα οι δωσίλογοι.

Εν τάχει αξίζει να αναφερθεί ότι έπληξε και διέλυσε με αποφασιστικότητα το ξενοκίνητο και ξενόδουλο ΚΚΕ. Εξορίστηκαν οι αμετανόητοι κομουνιστές, και φυλακίστηκαν όσοι δοκίμασαν να υπονομεύσουν την πορεία της ανασυγκρότησης του Έθνους. Ουδείς, όμως εκτελέστηκε. Ο Ιωάννης Μεταξάς δεν έσκυψε ποτέ το κεφάλι του σε κανένα. Έλεγε μετά τον πόλεμο σε συνέντευξή του το ηγετικό στέλεχος του ΚΚΕ, Γιάννης Ιωαννίδης: «Στα τέσσερα χρόνια της δικτατορίας του, μας χάλασε ό,τι είχαμε φτιάξει σε 15 χρόνια. Κατάφερε να εκμηδενίσει όλη αυτή την αναρχία που μας εξυπηρετούσε».
Ο αριστερός συγγραφέας Βασίλης Ραφαηλίδης, έγραψε: «Ας μάθουμε επιτέλους να λέμε τα πράγματα με τ’ όνομά τους και να μην παραποιούμε την ιστορία μας. Ο ελληνικός λαός, στην πλειοψηφία του, αγάπησε τον Μεταξά».

 

Β) Ο Ιωάννης Μεταξάς στρατιωτικός

Ο Ιωάννης Μεταξάς υπήρξε, πέρα από αρχηγός της Ελληνικής κυβέρνησης, υπουργός στρατιωτικών κατά την τετραετία 1936-1940 και κατά τη διάρκεια του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου (Β’ ΠΠ) ο Ι.Μ επέδειξε εξαιρετικές ικανότητες, αφού ο ίδιος ήταν στρατιωτικός (Σπουδές σε Ελλάδα, στη Σχολή Ευελπίδων και στη Ακαδημία Πολέμου Βερολίνου Γερμανίας) με αρετές και χάρες, τέτοιες όπου συμμετείχε με αξιομνημόνευτη  επιτυχία ως ανώτερος και ανώτατος στρατιωτικός στους Βαλκανικούς πολέμους και στον Α’ ΠΠ.

Στην αρχή του Β’ ΠΠ ο Ι.Μ επέδειξε θάρρος και πατριωτισμό απέναντι στους Ιταλούς, όταν πήρε την προσωπική απόφαση και ενήργησε λέγοντας την αλησμόνητη φράση Alors, c’est la guerre! στον Ιταλό πρέσβη, όταν ο τελευταίος ζήτησε από τον Εθνάρχη να τους επιτραπεί η είσοδος των ιταλικών στρατευμάτων στην Ελλάδα. Με τη φράση αυτή  ο Ιωάννης Μεταξάς μπόρεσε να εκφράσει σύσσωμο τον Ελληνικό λαό πίσω από την ιαχή ΟΧΙ![3]

Στο βιβλίο του «Η αρχή του τέλους - η επιχείρηση κατά της Ελλάδος», ο Ιταλός πρέσβης Εμμανουέλλε Γκράτσι  αναφέρει:

«Μόλις καθίσαμε, και επειδή η ώρα ήταν λίγα λεπτά μετά τις 3, του είπα αμέσως ότι η Κυβέρνησίς μου, μου είχε αναθέσει να το εγχειρίσω προσωπικά ένα κείμενο, που δεν ήτο τίποτε άλλο, παρά το τελεσίγραφον της Ιταλίας προς την Ελλάδα, με το οποίον η Ιταλική Κυβέρνηση απαιτούσε την ελεύθερη διέλευση των στρατευμάτων της στον Ελληνικό χώρο, από τις 6 π.μ. της 28/10/1940. Ο Μεταξάς άρχισε να το διαβάζει. Μέσα από τα γυαλιά του, έβλεπα τα μάτια του να βουρκώνουν. Όταν τελείωσε την ανάγνωση με κοίταξε κατά πρόσωπο, και με φωνή λυπημένη αλλά σταθερή μου είπε: «Alors, c'est la guerre» (Λοιπόν, έχουμε πόλεμο)»˙ ενώ η θυγατέρα του Μεταξά συμπληρώνει τα εξής (σ.σ δεν αναφέρονται στο βιβλίο του Ιταλού πρέσβη):
Γκράτσι: «Pas nécessaire, mon excellence» (όχι απαραίτητα εξοχότατε)
Μεταξάς: «Non, c'est nécessaire» (όχι, είναι απαραίτητο)

Μία πρωτοποριακή ενέργεια ήταν τα φύλλα πορείας. Με τη μέθοδο αυτή, αστραπιαία για την εποχή εκείνη, μπορούσε να συγκεντρώσει σε 15 ημέρες στρατό και να τον στείλει στο μέτωπο. Επίσης και με τις επιστρατεύσεις έκανε ακριβώς το ίδιο. Έστελνε στο μέτωπο με φύλλα πορείας ακόμα μεγαλύτερο αριθμό στρατιωτών, με αποτέλεσμα ο Ιταλικός στρατός να δεχτεί το στοιχείο του αιφνιδιασμού. Το σχέδιο δεν προέβλεπε άμεσα γενική επιστράτευση, αλλά μυστικά και σταδιακά καλούσε ορισμένες ηλικίες. Το γενικό σχέδιο ήταν επιθετικό και ας φαίνονταν αμυντικό αφού ο Μεταξάς το είχε εκπονήσει έτσι ώστε σε πολύ σύντομο χρόνο μπορούσε να επανδρώσει κάθε μέτωπο με σημαντικές δυνάμεις.  Άλλως τε, τον Μάιο του 1939 εξεδόθη από το υφυπουργείο Δημόσιας Ασφαλείας εγχειρίδιο υπό τον τίτλο "Κανονιστικοί Οδηγίαι Επιστρατεύσεως" και μέσα από αυτόν καθορίζονταν οι δικαιοδοσίες και τα καθήκοντα των σωμάτων ασφαλείας σε περίπτωση επιστράτευσης. Μετά από αυτό, και για αρκετό καιρό, ακολούθησαν εκδόσεις από το ίδιο υπουργείο με θέματα στρατιωτικής φύσεως σε συνεργασία πάντα με το υπουργείο στρατιωτικών. Έτσι, και υπό την απόλυτη τήρηση της εμπιστευτικότητας και μυστικότητας, πριν τον Ελληνοϊταλικό πόλεμο είχαν αποσταλεί οδηγίες, σε όλη την επικράτεια στις Αστυνομικές αρχές, αναφορικά με τη λήψη αποφάσεων και μέτρων εν καιρώ πολέμου. Μεταξύ άλλων, οργάνωση και χρήση μεταφορικών μέσων, σύσταση ανωτέρων διοικήσεων, οργάνωση δικτύου πληροφοριών, ασφάλιση οχυρών, επιτήρηση παραμεθορίων περιοχών, απομάκρυνση υπόπτων στοιχείων και πρακτόρων κ.ά. Κάτω από αυτές τις προπαρασκευαστικές συνθήκες και με την οξυδέρκεια που διέκρινε τον ΙΜ, ένα τρίμηνο νωρίτερα της 28ης Οκτωβρίου, είχαν εγκατασταθεί στα ελληνοαλβανικά σύνορα έφεδροι αξιωματικοί και οπλίτες, 4 μεραρχίες και μια ταξιαρχία (συνολικά περίπου 360.000 άνδρες πέρασαν από το μέτωπο των ελληνοαλβανικών συνόρων).

Ως έμπειρος στρατιωτικός είχε δει το μέλλον της Ευρώπης και των κρατών της και έτσι ξεκίνησε ένα εξοπλιστικό πρόγραμμα παραγωγής πολεμικού υλικού το οποίο καθιστούσε την Ελλάδα ικανή να αντιμετωπίσει έναν νέο πόλεμο.

Μετά τη μικρασιατική καταστροφή και μέχρι τέλος του 1935 η Ελλάδα είχε έλθει σε τραγική θέση αναφορικά με τις στρατιωτικές δυνατότητες. Η αριθμητική δύναμη του Ελληνικού στρατού ήταν 7.800 άντρες ελάχιστα πολεμοφόδια και πυροβολικό."…Εκ των ανωτέρω προκύπτει ότι η κατάσταση της αμύνης της χώρας είναι αυτόχρημα τραγική και απαιτείται η από τούδε συμπλήρωσις των ελλείψεων μιας στοιχειώδους αμύνης, άνευ της οποίας κινδυνεύει η υπόστασις ημών ως κράτος"[4]
Μέχρι το 1939 οι στρατιωτικές δαπάνες ανήλθαν σε περίπου 4,5δις δραχμές (πυροβολικό 2,6 δις, αεροπορία 1,3 δις, ναυτικό 0,6 δις). Μετά το ξέσπασμα του πολέμου οι χώρες της Ευρώπης δεν είχαν την δυνατότητα εξαγωγών πολεμικού υλικού και αεροσκαφών, ως εκ τούτου το εγχείρημα ανάπτυξης εγχώριας πολεμικής βιομηχανίας ήταν αναγκαίο. Εκτός από τα αεροσκάφη και τα βομβαρδιστικά που προλάβαμε να αγοράσουμε από Πολωνία και Γαλλία, η εγχώρια πολεμική βιομηχανία ήταν σε θέση να καλύψει τις ανάγκες σε εφόδια, πυρομαχικά, οπλισμό, πυρίτιδα και εκρηκτικά. Η Εταιρεία Ελληνικού Πυριτιδοποιείου και Καλυκοποιείου (ιδιοκτησίας Μποδοσάκη) απασχολούσε πάνω από 12.000 εργαζομένους και ήταν το μεγαλύτερο εργοστάσιο στην Εγγύς Ανατολή αφού είχε δυνατότητα ημερήσιας παραγωγής ενός εκατομμυρίου φυσιγγίων, τριών χιλιάδων οβίδων και χιλίων πεντακοσίων βλημάτων όλμων. Ιδίας ιδιοκτησίας ήταν και το εργοστάσιο κατασκευής Αντιασφυξιογόνων Προσωπίδων.[5][6]

Έκτος όλων των παραπάνω, προχώρησε και σε οχυρωματικά έργα. Ένα από αυτά είναι η περίφημη «Γραμμή Μεταξά» όπου σκοπός της ήταν να αποτρέψει τον Βουλγαρικό στρατό που σκοπό είχε την καταπάτηση και κατάκτηση της Ελληνικής γης. Η «Γραμμή Μεταξά» αποτελείτο από 21 μόνιμα και εκατοντάδες ημι-μόνιμα οχυρά και εκτείνονταν σε μήκος 215 χλμ.  Ορισμένα από αυτά είναι το Οχυρό Ρούπελ, Οχυρού Αγ. Νικόλαος, Οχυρό Εχίνος, Οχυρό Νυμφαία κ.ά. Η κατασκευή της γραμμής είχε ξεκινήσει το 1914 με σχέδια του συνταγματάρχη τότε Ι. Μεταξά και το μεγαλύτερο μέρος της ολοκληρώθηκε κατά τη διάρκεια της 4^ης Αυγούστου.

Η πλήρη τους μορφή, έκταση και κατασκευή με εξαιρετικά ανθεκτικό τσιμέντο μεγάλου πάχους, έγινε ώστε να αντέχουν σε ισχυρές βόμβες κατά τον Β' Παγκόσμιο Πόλεμο και αυτό το έκανε ένα από τα καλύτερα οχυρά στην παγκόσμια ιστορία.[7] Κάθε οχυρό αποτελούταν από πλήθος υπογείων χώρων που επικοινωνούσαν μεταξύ τους και εξασφάλιζαν αυτάρκεια. Περιλάμβαναν πολυβολεία, αντιαεροπορικά πυροβολεία, , παρατηρητήρια, προβολείς, χειρουργείο, θαλάμους ανδρών, χώρος τροφίμων, ύδρευση και αποχέτευση, ασυρμάτους, τηλέφωνα κ.ά.

Τα οχυρά προσβλήθηκαν από τα Γερμανικά στρατεύματα και κράτησαν αντίσταση με τους 7.000 ήρωες υπερασπιστές τους. Στην Μάχη των Οχυρών οι Γερμανοί έχασαν 679 αξιωματικούς και 10.489 στρατιώτες και παραδόθηκαν μετά την κατάληψη της Θεσσαλονίκης από τους Γερμανούς. 
Δεν έπεσαν!

Ο μεγαλύτερος σύμμαχος της Ελλάδος ήταν η Αγγλία. Οι Άγγλοι επίσης, μας ήθελαν συμμάχους, αλλά για άλλους λόγους, που θα αναλυθούν παρακάτω. Προτιμούσαν την Ελλάδα προσκολλημένη επάνω στην Αγγλία και όχι ανεξάρτητη. Παρ’ όλη την πίεση που είχε δεχθεί για αυτό ο Μεταξάς, δεν υπέκυψε ποτέ και με λογικά επιχειρήματα, εν τέλει, έγινε αυτό που ο ίδιος επιθυμούσε. Έλαβε στρατιωτική βοήθεια από την Αγγλία σε αεροσκάφη, προμήθειες και υλικά πολέμου. Από την άλλη η συμμαχία που σύνηψε η Αγγλία με την Ελλάδα, ίσως να μην ήταν αθώα. Οι βλέψεις τους ήταν να ανακατευτούν στα εσωτερικά ζητήματα της Ελλάδος και να βοηθήσουν προς την επίλυσή τους, προκειμένου να χρησιμοποιήσουν αργότερα την Ελλάδα σαν μοχλό άσκησης πίεσης σε διεθνές επίπεδο. Όμως η επιμονή και η αποφασιστικότητα του Μεταξά να κινηθεί αυτόνομα δεν άρεσε στους Άγγλους: α) «ο στρατηγός Μεταξάς θα ήταν απρόθυμος να εγκαταλείψη την εξουσία του ή να χαλαρώσει το πρόγραμμά του»[8], και β) «υπήρξαν πληροφορίες ότι η υγεία του Μεταξά είναι κακή, αλλά δεν έχουν επιβεβαιωθη. Είναι άνθρωπος μεγάλης ηλικίας και υπάρχει πάντα η πιθανότης να εκλείψη από την σκηνήν. Εις παρομοίαν περίπτωσιν, είναι εμφανές, ότι θα ήταν προς συμφέρον μας να είχαμε κάποιον λόγο προς επιλογή ενός περισσότερον κατάλληλου διαδόχου»[9].

Ωστόσο η Αγγλία βοήθησε την Ελλάδα μόνο στον Ελληνογερμανικό πόλεμο και όχι στον Ελληνοϊταλικό και αυτό για τον εξής λόγο: Ο Μουσσολίνι πίστευε ότι μία εισβολή στην Ελλάδα με κατάληψη Ελληνικών εδαφών θα ισχυροποιούσε τη θέση της έναντι της Γερμανίας και θα αυξανόταν η επιρροή της σε χώρες της Ανατολικής Ευρώπης. Επομένως, πίστευε ότι η εκστρατεία κατά της Ελλάδος θα είχε πρωτίστως αντιγερμανικό χαρακτήρα˙ για αυτό επίσης δεν ενημέρωσε ποτέ τον Χίτλερ ότι θα εισέβαλλε στην Ελλάδα και όλες οι προετοιμασίες έγιναν υπό άκρα μυστικότητα.[10] Αυτός ο χαρακτήρας άρεσε και στον Τσώρτσιλ. Οι Μ. Βρεταννία δεν πολεμούσε για ιδεώδη όπως ειρήνη, ελευθερία, όπως έκαναν οι Έλληνες, αλλά για να εξαφανίσει την Γερμανία και μόνο την Γερμανία. Για αυτό το λόγο δεν έστειλαν βοήθεια ποτέ στην Ελλάδα κατά τον Ελληνοϊταλικό πόλεμο (ως αντιπερισπασμό), παρά μόνο κατά τη διάρκεια του Ελληνογερμανικού.[11]

Ο ΙΜ εκτός από στρατιωτικός, εκτός από πολιτικός, πάνω από όλα ήταν Έλληνας. Ήταν ένας ευσυγκίνητος άνδρας με πολιτικές και στρατιωτικές γνώσεις. Λογάριαζε τα Ελληνόπουλα που βρίσκονταν στην πρώτη γραμμή του πολέμου και προσπαθούσε σε κάθε κίνησή του και σε κάθε επίσκεψή του στις μονάδες στρατού να τους εμψυχώνει και να τους σκέφτεται. Η ομοψυχία και η ανύψωση του ηθικού των στρατιωτών ήταν μέρος της προετοιμασίας. Έκανε συχνές επισκέψεις στους τραυματισμένους στρατιώτες στον Ερυθρό Σταυρό οι οποίες ήταν ό,τι δήποτε άλλο εκτός από εθιμοτυπικές αφού συνομιλούσε με κάθε έναν ξεχωριστά δίνοντάς τους κουράγιο.

Μέσω του λόγου του προς τους ιδιοκτήτες και συντάκτες του Αθηναϊκού τύπου (συνολικά εξεφώνισε πάνω από  250 λόγους σε όλη την επικράτεια και σε όλα τα κοινωνικά στρώματα) εμψυχώνει το Ελληνικό Έθνος και δείχνει πίστη για τη νίκη. Έχει επίσης, όλα αυτά τα χρόνια συνάψει στρατηγική συμμαχία με τους Άγγλους και αυτό, κατά τη διάρκεια του πολέμου, έχει ως αποτέλεσμα την ενίσχυση του στρατού και άρα την εμψύχωση των Ελλήνων στρατιωτών αλλά και στρατιωτικών στελεχών.

Η ανύψωση του ηθικού, η εμψύχωση και η ομοψυχία φαίνονται από το πρωί της 28ης Οκτωβρίου με το διάγγελμά του προς τον Ελληνικό λαό: «Η στιγμή επέστη που θα αγωνισθώμεν δια την ανεξαρτησίαν της Ελλάδος, την ακεραιότητα και την τιμήν της. Μολονότι ετηρήσαμεν την πλέον αυστηρά ουδετερότητα και ίσην προς όλους, η Ιταλία μη αναγνωρίζουσα εις ημάς το δικαίωμα να ζώμεν ως ελεύθεροι Έλληνες, μου εζήτησε σήμερον την 3^ης πρωινήν την παράδοσιν τμημάτων του εθνικού εδάφους, κατά την ίδιαν αυτής βούλησιν, και μου ανεκοίνωσεν ότι προς κατάληψιν αυτών, η κίνησις των στρατευμάτων της θα ήρχιζεν την 6^η πρωινήν. Απήντησα εις τον Ιταλόν Πρέσβυν ότι θεωρώ και το αίτημα αυτό καθ'  εαυτό και τον τρόπον με τον οποίον γίνεται τούτο, ως κήρυξιν πολέμου της Ιταλίας εναντίον της Ελλάδος.
Τώρα θα αποδείξωμεν εαν πράγματι είμεθα άξιοι των προγόνων μας και της ελευθερίας την οποίαν μας εξησφάλισαν οι προπάτορές μας. Όλον το Έθνος ας εγερθή σύσσωμον. Αγωνισθήτε δια την Πατρίδα, τας γυναίκας, τα παιδιά σας και τας ιεράς παραδόσεις μας.

Νυν υπέρ πάντων ο αγών!»
Ιωάννης Μεταξάς

Εκτός αυτού, η αναπτέρωση του αισθήματος της Εθνικής αξιοπρέπειας ήταν μέλημα του Κυβερνήτη εξ αρχής. Έδωσε ιδιαίτερη σημασία στον σεβασμό της έννοιας πατρίδα και των συμβόλων της. Έτσι, στις 16 Ιανουαρίου 1937 δημοσιεύθηκε αναγκαστικός νόμος περί του τρόπου απονομής του οφειλομένου σεβασμού προς την Εθνική σημαία και γενικώς τα εθνικά σύμβολα προς αναπτέρωση του αισθήματος της εθνικής αξιοπρέπειας.[12]

Ένα άλλο χαρακτηριστικό του Ιωάννη Μεταξά είναι ότι πάντα έλεγε την αλήθεια. Ήταν ένας πολιτικός που δεν ήξερε να λέει ψέματα, ένας πολιτικός που ήθελε ο λαός να ξέρει την αλήθεια. Η πληροφορία πέρναγε πάντα στο έθνος, δεν φοβόταν ποτέ την αλήθεια έστω και ήταν εναντίον του. Όλους τους αγώνες του στρατού μας, είτε ως νικητές είτε ως ηττημένοι, ο Μεταξάς θα έλεγε τα τεκτενόμενα ακριβώς όπως είχαν λάβει χώρα. Όταν ο λαός διάβαζε τις επίσημες ανακοινώσεις σημαίνει ότι διάβαζε την πραγματική εξέλιξη του πολέμου και την ωμή αλήθεια.

Ένιωθε υπεύθυνος απέναντι στο έθνος, στην πραγματικότητα και στην ιστορία. Για αυτό το λόγο απαγόρευσε από οποιονδήποτε την παραποίηση της αλήθειας στα πολεμικά ανακοινωθέντα.

Στις 22 Νοεμβρίου στην πόρτα του Ξενοδοχείο Μ. Βρετανία αναγγέλλει την πρώτη νίκη στην Κορυτσά! «Εκυριεύσαμεν την Κορυτσάν! Μεγάλη νίκη. Ενθουσιασμός απερίγραπτος.»

Ο Ι. Μεταξάς μπροστά στην πόρτα του ξενοδοχείο Μ. Βρετανία

Χειμώνας 1940…βαρύς… ο ΙΜ σκέπτεται τα παιδιά του στρατού και τα παιδιά στα οχυρά: Εκεί κρύο , χιόνια και πως τους πονώ και τους αισθάνομαι τα παιδιά μου του στρατού! Να μπορούσα να ήμουνα και εγώ εκεί μαζί τους! Ο χειμώνας συνεχίζεται και οι νίκες επίσηςׄ Πόγραδετς, Πρεμετή, Άγιοι Σαράντα, Αργυρόκαστρο. Και κάπως έτσι έρχεται το νέο έτος, 1941. Ιανουάριος και ο Μεταξάς βρίσκεται επί ποδός, σκορπίζοντας τις στρατιωτικές γνώσεις του εις ανωτέρους αξιωματικούς του Ελληνικού στρατού. Η κατάσταση την περίοδο αυτή είναι κρίσιμη καθώς τελειώνουν τα πυρομαχικά, τα εφόδια, το κρύο συνεχίζεται και η Αγγλική βοήθεια είναι ελλιπής. Μαθαίνουμε από του Ημερολόγιο του ΙΜ ότι λαμβάνει τηλεγράφημα από το Λονδίνο που αναφέρει ότι ο Γερμανικός στρατός κινείται. Καταλαβαίνει αμέσως ότι οι κινήσεις έχουν στόχο την Θεσσαλονίκη και τον υποκινούν να παραδοθεί στον Χίτλερ…. «Καλλίτερα να πεθάνωμεν...», είπε.

Μετά από λίγες ημέρες, ο θάνατος του Ιωάννου Μεταξά στις 29 Ιανουαρίου 1941, σύμφωνα με το επίσημο ιατρικό ανακοινωθέν, προήλθε από παραμυγδαλικό απόστημα με επιπλοκές και γαστρορραγία.

Ωστόσο, ο Σπύρος Παξινός, ανώτατος αξιωματικός Αστυνομίας Πόλεων και Δ/ντης Γενικής Ασφαλείας Αθηνών ως το 1941, εκμυστηρεύτηκε σε Άγγλο διπλωμάτη (χωρίς να αναφέρει όνομα) ότι μετά το τέλος του πολέμου θα εξέδιδε ένα βιβλίο αναφορικά με το θάνατο του Ι. Μεταξά και θα απεκάλυπτε τον πραγματικό τρόπο θανάτου του. Την επόμενη ημέρα συνελήφθη από Άγγλους αξιωματικούς και εφυλακίσθη στο Άκρον Συρίας με τη δικαιολογία του πράκτορα των Γερμανών. Μετά το πέρας του Β’ ΠΠ, μεταφέρθηκε σε φυλακές των Ινδιών και το 1958 δολοφονήθηκε στο Πακιστάν και ως τώρα το έγκλημα παραμένει ανεξιχνίαστο.

 

Πηγές:

• Η συνωμοσία της Αγγλίας κατά της Ελλάδος 1935-1944, Χονδροματίδης Ιάκωβος Π., ISBN: 9789609992459
• Το Καθεστώς Μεταξά (1936-1940), Σπυρίδων Πλουμίδης (Λέκτορας, Τμήμα Ιστορίας-Αρχαιολογίας, Πανεπιστήμιο Αθηνών)
• ΙΩΑΝΝΗΣ ΜΕΤΑΞΑΣ, Ο ΕΘΝΙΚΟΣ ΚΥΒΕΡΝΗΤΗΣ, Ηλίας Ιωάννου Ηλιόπουλος, 2016, ISBN:978-960-9791-03-8
• Η Ιστορία του Εθνικοσοσιαλισμού, Δημητρίου Δημόπουλου, Αθήνα 1963.
• Ιωάννης Μεταξάς, Βιογραφία. Κων/νου Πλεύρη, 1975.
• Διάγγελμα του Ιωάννη Μεταξά προς τον ελληνικό λαό (28-10-1940)
• http://www.ioannismetaxas.gr
  https://www.voria.gr/article/to-nai-einai-eukolo-to-oxi-thelei-psuxi
  https://el.wikipedia.org/wiki/%CE%99%CF%89%CE%AC%CE%BD%CE%BD%CE%B7%CF%82_%CE%9C%CE%B5%CF%84%CE%B1%CE%BE%CE%AC%CF%82#cite_note-42
• Λόγοι και Σκέψεις, Ι. Μεταξάς

 

 

[1] Βάσιν της προόδου, της χαράς, της ευτυχίας και της γενικής αναδημιουργίας της Ελλάδος αποτελεί η υγεία και η ευρωστία των πολιτών της...( Λόγος Ι.Μ 1.2.37)

 

[2] Ο ίδιος ο Μεταξάς δεν ήθελε να δημιουργήσει Υπουργείο Πολιτισμού γιατί πίστευε ότι ο πολιτισμός δημιουργείται και εκφράζεται από τους καλλιτέχνες. Παρ’ όλα αυτά στήριζε τις δημιουργίες τους οικονομικά και προέβαλε τα έργα τους αδιακρίτως, μέσα από τις Πανελλήνιες Εκθέσεις.

 

[3] Παναγιώτης Κανελλόπουλος, Καθ. Πανεπιστημίου, Λόγιος,  Πρωθυπουργός 1967, Τα Χρόνια του Μεγάλου Πολέμου.
«Πρέπει να είμεθα χωρίς άλλο ευγνώμονες στον Ιωάννη Μεταξά διότι είπε ολομόναχος εις το σκοτάδι της νυκτός το μέγα ΟΧΙ . Λέγουν όσοι αντικρίζουν με εμπάθεια και αυτά τα γεγονότα της ιστορίας, ότι το ΟΧΙ δεν το είπε ο Μεταξάς , ότι το είπεν ο Ελληνικός λαός . Ναί το είπε ο Ελληνικός λαός αλλά αφού το είχε πεί ο Μεταξάς. Εάν έλεγε ο Μεταξάς ΝΑΙ ,  πως θα έλεγε  ΟΧΙ  ο Ελληνικός λαός που θα εξυπνούσε αργότερα; Θα το έλεγε βέβαια μέσα του και θα το εξεδήλωνε έμπρακτα όταν θα ωργάνωνε μυστικά την αντίστασίν του , αλλά η Αλβανική εποποιία δεν θα εγράφετο ποτέ. Ας είμαστε λοιπόν τίμιοι απέναντι της ιστορίας. Το μέγα ΟΧΙ είναι πράξις του Ι. Μεταξά». 

 

[4] Υπόμνημα ανώτατου στρατιωτικού συμβουλίου/14 Δεκεμβρίου 1932 / αριθμός 122.

 

[5] Sir Michael Palairet. Πρεσβευτής της Μ. Βρετανίας στην Αθήνα.
Eγγραφο προς το Φόρειν Οφις.
«Η πολιτική του στρατηγού Μεταξά έχει δικαιωθεί πλήρως. Ενώ επιμελώς απέφυγε να προκαλέσει οιονδήποτε διοργάνωσε αθορύβως την άμυνα του με αποτέλεσμα ότι όταν βρέθηκε αντιμέτωπος του ιταλικού τελεσίγραφου ακόμη σε μίαν απροσδόκητη στιγμή, ήταν σε θέση να προβάλει επαρκή αντίσταση στη βόρειο μεθόριό του».

[6] Sir Reginald Leeper. Πρεσβευτής Μεγάλης Βρετανίας στην Αθήνα 1943. 
When Greek meets Greek. (Π. Βατικιώτης.Μία πολιτική Βιογραφία του Ιωάννη Μεταξά).
«...Παρόλα αυτά, ας μην ξεχνάμε ότι ο Μεταξάς ήταν αυτός που είπε όχι στον Μουσολίνι, αυτός που όχι μόνο έβαλε τους Έλληνες στον πόλεμο άλλα είχε ήδη μετατρέψει τον στρατό στη δύναμη που κατάφερε να κατατροπώσει τους Ίταλούς και αυτός που με την εκπληκτική στρατιωτική του ευφυία, χάραξε την στρατηγική  της όλης εκστρατείας. Όταν ακολούθησα την ταραχώδη πορεία της ελληνικής πολιτικής για τρία χρόνια δεν μου φάνηκε τόσο περίεργο ότι ο βασιλιάς Γεώργιος είχε παραχωρήσει στον Μεταξά πλήρη ελευθερία κινήσεων το 1939»

 

[7] Ο στρατηγός Σράιμπερ που εκ των υστέρων, μετά την παράδοση, διατάχθηκε να μελετήσει την κατασκευή τους, χαρακτήρισε την Γραμμή Μεταξά ανώτερη από την αντίστοιχη Γαλλική Μαζινό.  Παρείχαν σωστή θέση, άριστη κάλυψη και προσαρμογή πυρών από το έδαφος.

[8] Συνταγματάρχης Μπλάντ, «Μυστικά αρχεία foreign office», 19/02/1940

 

[9] Συνταγματάρχης Μπλάντ, «Μυστικά αρχεία foreign office – Μνημόνιο επίσημης βρετανικής εξωτερικής πολιτικής», 1/03/1940

[10] Δίκη της Νυρεμβέργης, Απολογίες Βίλχεμ Κάϊτελ (Στρατάρχης Γ’ Ράιχ) και Χέρμαν Γκαίρινγκ (Αντικαγκελάριος Γερμανικού Ράιχ)

[11] Filippo Anfuso Ιταλός διπλωμάτης, μέλος του Φασιστικού κινήματος, συγγραφέας
Επιστολές Τσώρτσιλ προς Μουσσολίνι. "Η εξωτερική πολιτική του Μουσολίνι" Πασκουάλε Βιλλάρι

 

[12] Α.Ν 447/1937 «Περί του τρόπου απονομής σεβασμού εις την εθνική σημαίαν και γενικώς τα εθνικά σύμβολα»