Μία νέα απειλή κατά του Πολιτισμού

 

Ελληνική σκέψη, Κλασικές σπουδές και Woke κουλτούρα

Γράφει ο Γ. Κουρκούτας

 

Προς περιθωριοποίηση οι αξίες της Ελληνικής σκέψεως

Τις τελευταίες δεκαετίες στον λεγόμενο Δυτικό κόσμο έχουν υποβαθμιστεί οι κλασικές σπουδές. Εξοβελίζονται από πολλές εστίες του Πνεύματος. Τα πανεπιστημιακά τμήματα που διδάσκουν Έλληνες και Λατίνους σοφούς (με παράλληλη ή όχι μελέτη και των ίδιων των κλασικών γλωσσών, δηλαδή τα αρχαία Ελληνικά και τα Λατινικά) έχουν μειωθεί, ενώ κυριαρχεί σε πολλούς η αντίληψη πως τέτοιο περιεχόμενο σπουδών δεν ενισχύει ούτε ευνοεί την επαγγελματική ανέλιξη των νέων του Δυτικού Κόσμου.

Και μαζί με αυτές τις σπουδές, τις κλασικές, έχουν δυσφημιστεί ή υποβαθμιστεί μαζί τους και όσες αξίες ξεκίνησαν στην Αρχαιότητα και διαμόρφωσαν τον Κόσμο στον οποίο ζούμε. Και αυτόν τον Κόσμο, λόγω τεχνολογικής και βιομηχανικής σύνδεσης, ακολουθούν και οι χώρες της Ασίας και της Αφρικής που εντάσσονται στον κύκλο των αναπτυσσόμενων χωρών. 

Και αυτή η υποβάθμιση έχει τις δικές της συνέπειες. Οδήγησε σε έναν άλλο δρόμο, στον οποίο στρέφεται μέρος της Ανθρωπότητος. Πολεμώντας κάποιες κλασικές αξίες, που επηρέασαν την σκέψη του Δυτικού ανθρώπου (που κάποτε ως δημιουργός ή επεξεργαστής αυτού του πνεύματος απλωνόταν στον Ελληνορωμαϊκό Κόσμο και, μετά, στα μέρη που αυτός επηρέασε. Ακόμη και την Λατινική Αμερική και την Ωκεανία) από την εποχή της Ρώμης έως σήμερα, ουσιαστικά ανοίχτηκε ο δρόμος για κάτι άλλο.

 

Κώδωνες αφύπνισης έχουν ήδη ηχήσει...

Αυτό το κάτι άλλο, στις πρώτες δεκαετίες του παρόντος αιώνος είναι η περίφημη  Woke Κουλτούρα στο επίπεδο των ιδεών και του πνεύματος. Κλασικά πλέον έργα συγχρόνων ερευνητών είχαν κυκλοφορήσει ήδη εδώ και χρόνια για να περιγράψουν την μεγάλη αυτή στροφή της προβολής Ιδεών της νέας αυτής Κουλτούρας.

Και αυτά λειτουργούν ως κώδωνες επισημάνσεως του κινδύνου, για όσους θέλουν να ακούσουν…..

Σε αυτά καταλέγουμε τα «Ποιος σκότωσε τον Όμηρο;» (του Αμερικανού Βίκτορ Ντέιβις Χάνσον),  «Η χρησιμότητα του άχρηστου» (του Ιταλού και προσφάτως θανόντος Νούτσιο Όρντινε),  «Η Μαύρη Αθηνά» (Μύθοι και πραγματικότητα ή οι παραποιήσεις του «Αφροκεντρισμού»), (της Αμερικανοεβραίας Ελληνίστριας Μαίρης Λέφκοβιτς) και «Οι αρχαιότεροι νεκροί λευκοί Ευρωπαίοι άνδρες  -και άλλες σκέψεις για την κλασική παιδεία» (του Αγγλοαμερικανού κλασικιστή Μπέρναρντ Νοξ).

Αυτά τα βιβλία τα αναφέρουμε ενδεικτικά, είναι μεταφρασμένα στα ελληνικά και κυκλοφορούν. Είναι χρήσιμα διότι εξηγούν πολλά και επεξηγούν και την ύπαρξη και το μέγεθος του προβλήματος.  

 

Ποια είναι αυτή η νέα «Κουλτούρα»;

Το «woke» κίνημα ή κουλτούρα (προφέρεται «γουόκ») δεν έχει καταχωρηθεί ακόμα στα ελληνικά λεξικά. Μένει να δούμε πώς το αποδίδουν ή το περιγράφουν άλλες πηγές, κυρίως το Διαδίκτυο. Σύμφωνα με έναν ορισμό, «woke είναι ένα αγγλικό επίθετο που σημαίνει επαγρύπνηση εναντίον φυλετικών προκαταλήψεων και διακρίσεων».

Πλέον, σύμφωνα με την γνωστή Βικιπαίδεια, ο όρος φέρεται «να έχει αρνητική χροιά στον δυτικό κόσμο, ενώ η κουλτούρα που προωθείται γύρω από τη συγκεκριμένη πολιτική κατηγορείται ως υπερβολική και πολλές φορές παραβιαστική ως προς την ελευθερία του λόγου». Θεωρείται από μερικούς και αυτό ως «τέκνο» του αμερικανικού τρόπου αντίληψης της νέας Αριστεράς (New Left).

Επίσης η woke κουλτούρα κατηγορείται ότι έχει χρησιμοποιηθεί από το σύστημα με σκοπό να προωθήσει νεοφιλελεύθερες πολιτικές, καμουφλαρισμένες με πολιτικές δικαιωματιστών και προώθησης διάφορων κοινωνικών ομάδων (όπως ΛΟΑΤΚΙ). Είναι εκφράσεις που παρατηρούμε πλέον και στην Ελλάδα, σε πολλούς χώρους. Κατά τους Γ. Καραμπελιά και Γ. Ρακκά (που έχουν ασχοληθεί με το θέμα σε βιβλίο τους και άρθρα τους) βασικός στόχος του όλου κινήματος είναι η καθολική αποδόμηση εννοιών και αξιών, όπως το έθνος, το φύλο και η φυλή. Και κοντά σε αυτά βρίσκονται και άλλες μικρότερες αξίες και απλές νοοτροπίες, που εμφανίζονται στις παραδοσιακές ή τις παραδοσιοκρατικές κοινωνίες.

 

Γιατί κατηγορείται η Ελληνική Αρχαιότητα;

Το κίνημα έχει βάλει στο στόχαστρο πρόσωπα και ιδέες του Δυτικού Κόσμου. Ανάμεσά τους και η Ελληνική αρχαιότητα. Και ως πηγή πνεύματος, αλλά και για τις επιδράσεις της μέχρι σήμερα.

Και αυτό διότι κατηγορούν την αρχαιότητα ως μια εποχή σκοταδισμού, διακρίσεων. Ως έναν πολιτιστικό χώρο που δεχόταν την υποβάθμιση μειονοτήτων, αλλά και της γυναίκας, αλλά δεχόταν και την ύπαρξη δουλείας που ήταν αντικείμενο εκμετάλλευσης από τις «κυρίαρχες τάξεις». Όλα αυτά βέβαια, όχι πλέον μέσα από την παλιά και «κλασική» μαρξιστική οπτική. Αλλά από μία Δυτική, απελευθερωμένη τακτική κριτικής και απόρριψης. Μέσω της Πολιτικής Ορθότητος που έχει επιβληθεί ως κυρίαρχος πολιτικός και κοινωνικός λόγος.

Είναι εύκολο μετά από αυτές τις κινήσεις αποδόμησης να θεωρήσουμε την Ελληνική αρχαιότητα (που για εμάς τους Έλληνες αλλά και για την πλειονότητα όσων ακολουθούν την Δυτική κουλτούρα είχε και έχει ξεχωριστή σημασία) άξια για περιφρόνηση ή για περιθωριοποίηση.

Η απαξίωση των αξιών που συγκρότησαν τον Δυτικό κόσμο και έχουν βάση τις ελληνικές σπουδές προχωρά. Όπου αποσιωπάται ή δεν διδάσκεται  η Ελληνική σκέψη και η σημασία της για την δημιουργία του σύγχρονου κόσμου, εμφανίζεται εδώ πια ένα κενό. Το κενό αυτό καταφέρνει η νέα κουλτούρα να το «καλύψει» χρησιμοποιώντας τα Πανεπιστήμια και τα ΜΜΕ, με ένα νέο φάσμα ιδεών. Το καλύπτει λοιπόν με το νέο φάσμα ιδεών και «αξιών» που πλέον έχουν το πεδίο ελεύθερο και τις πιθανές αντιδράσεις μειωμένες.

Αλλά το χτύπημα έχει και άλλη μορφή. Για αυτούς που βλέπουν τις σπουδές ως πεδίο οικονομικής προόδου η επιχειρηματολογία αλλάζει. Τι θα κερδίσεις σε μια εποχή με υλιστικά και τεχνοκρατικά κριτήρια αν μελετήσεις την αρχαία ελληνική σκέψη;

 

Η κλασική σκέψη στο περιθώριο της σημερινής Δυτικής κοινωνίας

Επομένως, είτε με τον έναν τρόπο, είτε με τον άλλον η αρχαία Ελληνική σκέψη, που για αιώνες στήριξε τον δυτικό πολιτισμό και διαμόρφωσε τις καλύτερες αξίες που γνωρίζουμε σήμερα (από την τέχνη και την λογοτεχνία έως την αρχιτεκτονική και τις επιστήμες) τίθεται στο περιθώριο. Ακόμη και σε χώρες με μεγάλη παράδοση στις κλασικές σπουδές, οι νέοι δεν πρέπει να σκέφτονται πλέον με βάση αυτόν τον τρόπο σκέψης. Με βάση αυτές τις αξίες που ύμνησαν ή δίδαξαν ο Όμηρος, ο Πλάτων, ο Αριστοτέλης, οι αρχαίοι τραγωδοί. Η επίθεση κατευθύνεται αναποφευκτα και σε όσα πνευματικά έργα γονιμοποιήθηκαν από την κλασική σκέψη. Από τους Πατέρες του Χριστιανισμού έως κορυφαίους Λογοτέχνες των επομένων αιώνων.

Μια νέα κουλτούρα, βασισμένη στις «αξίες» του εικοστού πρώτου αιώνα, καλλιεργεί την Πολιτική Ορθότητα, που προωθεί η  Woke Κουλτούρα παντού. Αυτή η νέα κουλτούρα είναι το κατάλληλο όπλο για να μην μπορεί κανείς να επικαλεστεί τις κλασικές σπουδές. Αυτό το κατάφεραν σε πολλά επίπεδα. Προβάλλεται ως περιττή (που δεν συνδέεται με χρηματικές απολαβές) ή ως ρατσιστική η κλασική Αρχαιότητα κι έτσι εύκολα περιθωριοποιείται ή αποβάλλεται από τους σημερινούς χώρους του πνεύματος.

Ακόμη και η Ρώμη στοχοποιείται, από την οποία πήρανε τμήμα της κουλτούρας τους οι Δυτικοί, καθώς η ίδια ως πολιτισμός είναι «θυγατέρα» των Ελλήνων σοφών.

Έτσι ο άνθρωπος σήμερα, που μπορεί να διαθέτει ποσοτικά πιο πολλές γνώσεις σε σχέση με τους προγόνους του, είναι πιο ευάλωτος στις επιδράσεις που θα δεχθεί. Αναφέρομαι στις κυρίαρχες ιδεολογικές τάσεις και νοοτροπίες από τις δεξαμενές σκέψης που κυριαρχούν στον Δυτικό κόσμο και μπορούν να ερμηνεύσουν όλες τις ανθρώπινες δραστηριότητες.

 

Ο νέος αλλοιωμένος ανθρωπισμός θα επιβληθεί;

Ο άνθρωπος ξεχνά πλέον τον κλασικό ανθρωπισμό, που έχει δυσφημιστεί από τους μηχανισμούς της νέας αυτής κουλτούρας. Και έτσι, φτωχός σε ποιότητα σκέψεως και αντιλήψεως του Κόσμου και των ανθρώπων, κατευθύνεται σε ένα νέο είδος «ανθρωπισμού», τον μετα-ανθρωπισμό, όπου κυριαρχεί η επιβίωση με υλιστικά κριτήρια.

Όλα αυτά τα κρούσματα τα βλέπουμε, τα βιώνουμε ήδη στις δυτικές κοινωνίες (και στην ελληνική) και είναι αποτέλεσμα αυτής της νοοτροπίας που καλλιεργείται τις τελευταίες δεκαετίες. Και οδηγεί σε έναν κόσμο χρησιμοθηρίας και ωφελιμισμού…..

Ακόμη και οι κυβερνήσεις υποχωρούν, θέλοντας και μη. Για να επιβιώσουν, υπακούουν σε αυτήν την λογική. Και η πολιτική τους δράση, στις περισσότερες χώρες της Δύσης, βασίζεται στην υποβάθμιση των αξιών του Δυτικού πολιτισμού.

Τα όσα είδαμε πριν λίγα χρόνια με την καταστροφή αγαλμάτων και συμβόλων στον Δυτικό κόσμο από δήθεν εξεγερμένους νέους και φοιτητές σε δημόσιους χώρους, αλλά και σε Πανεπιστήμια είναι ακριβώς κρούσματα αυτής της νοοτροπίας.

 

Τα σύνδρομα ενοχής και τύψεων που κατατρύχουν τον Δυτικό κόσμο…..

Και βρήκανε κάποιοι κήρυκες της Woke Κουλτούρας εύκολα οπαδούς σε μια εποχή που η αποδόμηση του Δυτικού κόσμου με παλαιότερες μαρξιστικές οπτικές δεν μπορεί να περάσει. Και έρχεται μια άλλη, εσωτερική τακτική, μέσα στις ίδιες τις κοινωνίες με την αλλαγή του περιεχομένου των σπουδών και της οπτικής με την οποία βλέπουν τον κόσμο οι άνθρωποι της Δύσεως.

Μιας Δύσεως με φοβικά και ενοχικά σύνδρομα, που βλέπει τον πάλαι ποτέ «Τρίτο Κόσμο» να εξαπλώνεται πληθυσμιακά και να μετακινείται στα μέρη της. Πρέπει, κατά την Woke Κουλτούρα, ο Δυτικός κόσμος να αισθανθεί τύψεις για τους αιώνες αποικιοκρατίας και απρεπούς συμπεριφοράς προς τους λαούς αυτούς (σε Ασία, Αφρική, Ωκεανία). Τους οποίους αιώνες του παρελθόντος θεωρούν ως δημιούργημα, ως παιδί μιας παλαιάς πνευματικής παραδόσεως, που με σοφιστείες ανάγεται στην αρχαία Ελληνική (και Ρωμαϊκή συνεπώς) σκέψη και παράδοση πολιτισμού.

Ο Δυτικός πολιτικός κόσμος, πέρα από την αδυναμία του να επιστρέψει στις αξίες και την σκέψη της αρχαιότητας που πάντα τού έδινε λύσεις και διεύρυνε τους ορίζοντές του, είναι αδύνατον να αμυνθεί. Αδυνατεί να αντισταθεί σε ένα τέτοιο κύμα, όταν εσωτερικά αποδέχεται την «ενοχή» του και οι «τύψεις» τον εμποδίζουν να αντιπροτείνει κάτι υγιές.

Συν τοις άλλοις, αυτό το πλέγμα ενοχών και τύψεων το προβάλλουν ή καλλιεργούν και πλήθος «διανοουμένων» της Δύσεως, που για την συμβολή τους αυτή εισπράττουν την επιδοκιμασία (αλλά και την χρηματική ή υλιστική επιβράβευση) των οπαδών (φανερών ή μη) της Woke Κουλτούρας.

 

Η ευθύνη πλέον σε εμάς….

Τώρα, όμως, ας στραφούμε προς εμάς, που πιστεύουμε ότι η αρχαία Ελληνική σκέψη έχει αξία και δύναμη σε κάθε εποχή. Και την κρίνουμε απαραίτητη και σε εποχή πνιγμένη μέσα σε υλικοτεχνικές «αξίες» και χρησιμοθηρικές νοοτροπίες. Μέσα σε όλα αυτά που προωθεί, όπως αναφέραμε, η Woke Κουλτούρα.

Θα πορευτούμε στον 21^ο αιώνα με τόσο φτωχές πνευματικές αποσκευές; Με την απομάκρυνση από τον λόγο και την σκέψη κάποιων σοφών, που η ιστορική μοίρα έφερε να είναι και οι πνευματικοί και οι βιολογικοί μας πρόγονοι; Και, μάλιστα, σε μία εποχή που οι τεχνολογικές δυνατότητες (βλέπε όλες τις εφαρμογές του Διαδικτύου) επιτρέπουν την εύκολη και γρήγορη πρόσβαση σε κείμενα και αξίες με διαχρονική σημασία και δύναμη για τον Άνθρωπο και τον Πολιτισμό του;

Θα απομακρυνθούμε από την Κλασική κουλτούρα, άβουλοι και μοιραίοι, θα αδιαφορήσουμε για την αρχαία Ελληνική σκέψη, επειδή δεν έχουμε το θάρρος (ως κοινωνία, ως φορείς, ως άτομα) να φρενάρουμε την απειλή που λέγεται Woke Κουλτούρα.

Η απάντηση ανήκει σε εμάς.

Είναι δική μας, ως Ελλήνων και ως Ευρωπαίων, ως μελών του Δυτικού Πολιτισμού… Αλλά δικές μας είναι και οι ευθύνες προς το παρελθόν και το μέλλον του Πολιτισμού και των Αξιών που μας συνόδευαν αιώνες….

 

ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΗ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

Καραμπελιάς Γιώργος (επιμέλεια), «WOKE: Η καθολική αποδόμηση: έθνος-φύλο-φυλή», Εναλλακτικές Εκδόσεις, 2023

Lefkowitz R. Mary Μάθημα ιστορίας -Μια φυλετική Οδύσσεια, Εκδόσεις Ενάλιος, Αθήνα 2010

Ordine Nuccio, Τρία βιβλία από τις εκδόσεις Άγρα 1.Η χρησιμότητα του άχρηστου, 2.Η χρησιμότητα των άχρηστων γνώσεων, και 3.Οι κλαστικοί στη ζωή μας (Μία ιδανική βιβλιοθήκη)

Hanson Victor-Davis, Ποιος σκότωσε τον Όμηρο;-Ο θάνατος της κλασικής παιδείας και η αποκατάσταση της Ελληνικής Σοφίας, Εκδόσεις Κάκτος, Αθήνα 1999

Knox Bernard, Οι αρχαιότεροι νεκροί λευκοί Ευρωπαίοι άνδρες (και άλλες σκέψεις για την κλασική παιδεία, Εκδόσεις Αλεξάνδρεια, Αθήνα 2005

 

Γεώργιος Διον. Κουρκούτας

Φιλόλογος- συγγραφέας

 

Σημείωση "φ": Υπεύθυνος για το άρθρο είναι αποκλειστικά ο αρθρογράφος. Οι θέσεις του είναι προσωπικές και τίθενται σε δημόσιο διάλογο σε πνεύμα ελευθερίας.

Η Πόλη-Κράτος και η σημασία των αστικών και των συνοριακών ιερών, όπως και η ηρωολατρεία στην εδραίωση του θεσμού

 

Γράφει ο Νίκος Τζιόπας

 

Ένα από τα μεγάλα κληροδοτήματα του Αρχαίου ελληνικού κόσμου στην ανθρωπότητα είναι η έννοια της Πολιτικής και των συστατικών της (Πολίτης, Πολιτεία, Πολίτευμα). Ένοιες που προέρχονται από αρχαία ελληνική Πόλη (1), και η οποία αποτέλεσε την βάση δημιουργίας της αρχαίας ελληνικής «πόλεως-κράτους».

Δηλαδή, το πρώτο δείγμα οργανωμένης κοινωνίας ανθρώπων που δημιουργήθηκε στην αρχή του 8 ου π.Χ. αιώνα, σε συγκεκριμένο γεωγραφικό χώρο και με μηχανισμούς τέτοιους που δημιούργησαν θεσμούς και επέτρεπαν στους κατοίκους των να συμμετέχουν στην λήψη των αποφάσεων για όσα ζητήματα προέκυπταν και αφορούσαν την ζωή τους. Οι νόμοι και οι κανόνες που προσδιόριζαν τον βαθμό συμμετοχής των πολιτών σε αυτήν την διαδικασία ποικίλαν από πόλη σε πόλη αλλά ακόμη και στην ίδια πόλη, σε διαφορετικές χρονικές περιόδους.

 

ΣΥΣΤΑΤΙΚΑ ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΤΗΣ ΠΟΛΕΩΣ- ΚΡΑΤΟΥΣ

Συμπερασματικά λοιπόν τρία είναι τα συστατικά στοιχεία της «Πόλεως-Κράτους»(2):

-Πόλη (Άστυ): ο (τειχισμένος) χώρος όπου κυριαρχούσε και ασκούσε εξουσία συγκεκριμένο κοινωνικό σύνολο.

-Ύπαιθρος Χώρα: Ευρύτερη έκταση εκτός των τειχών της Πόλεως που περιλάμβανε τον αγροτικό πληθυσμό, κώμες και χωριά.

-Πολίτευμα: Το σύνολο των νόμων και των θεσμών που καθόριζαν τον τρόπο άσκησης της εξουσίας και τον βαθμό συμμετοχής των πολιτών σε αυτήν ώστε να αντιμετωπιστούν κοινά προβλήματα.

Ανεξάρτητα με τον τύπο του πολιτεύματος οι επιδιώξεις της «πόλεως- κράτους» ήταν οι εξής:

1. Ελευθερία, δηλαδή απόρριψη οποιασδήποτε εμπλοκής άλλης «πόλεως- κράτους» στα εσωτερικά της ζητήματα.

2. Αυτάρκεια, δηλαδή την θέληση των πολιτών να επιδιώκουν την δυνατότητα να καλύπτονται οι ανάγκες τους με απώτερο σκοπό την οικονομική και πολιτική ανάπτυξη της «πόλεως- κράτους».

3. Αυτονομία, δηλαδή το δικαίωμα και υποχρέωση των πολιτών να θεσπίζουν και να τηρούν τους νόμους της «πόλεως-κράτους».

Ο Αριστοτέλης (4 ος αιών.) (3) θεωρεί τον σχηματισμό της «πόλεως-κράτους» ως αποτέλεσμα της συνένωσης κωμών και γενών με κύριο στόχο την αυτάρκεια των πολιτών.

 

Ο ΡΟΛΟΣ ΤΗΣ ΘΡΗΣΚΕΙΑΣ ΣΤΗΝ ΔΙΑΜΟΡΦΩΣΗ ΤΗΣ ΠΟΛΕΩΣ-ΚΡΑΤΟΥΣ

Σημαντικό ρόλο στην διαμόρφωση της «πόλεως-κράτους» έπαιξε η θρησκεία και οι λατρευτικές πρακτικές. Όπως μας πληροφορεί ο Α. Μαζαράκης- Αινιάν (4) βασικό γνώρισμα της «πόλεως-κράτους», εκτός από τα δημόσια οικοδομήματα και την αγορά είναι και ο ναός, αφιερωμένος στον πολιούχο θεό και κάνει την πρώτη αστική του εμφάνιση στα τέλη του 8 ου αιώνα.

Παράλληλα λειτουργούν και ναοί κοντά ή μακρύτερα από τους οικισμούς, τα λεγόμενα περιαστικά ιερά, με κύρια παραδείγματα των ναών στους Δελφούς, στην Δήλο, στην Ολυμπία κ.α., όπως και αγροτικά ιερά υπό την μορφή βωμών, που συναντούνται κυρίως στις αγροτικές περιοχές, δηλαδή έξω από τους οικισμούς. Χαρακτηριστικά σημειώνει επίσης την αδυναμία μετατροπής οικισμών σε «πόλη»όπου δεν υπήρχαν ναοί. (5)

Ο Γάλλος ιστορικός Polignac πήγε την έρευνά του πιο πέρα και δείχνει όχι μόνο να συμφωνεί με την παραπάνω θέση, αλλά και να υποστηρίζει ότι η «πόλη-κράτος» δημιουργήθηκε ακριβώς για να εκφράσει την θρησκευτική συνοχή των πολιτών της.(6) Επιστρατεύει ακόμη και τον ΣΤΡΑΒΩΝΑ (7) προς επίρρωση της θέσης του αλλά και τις μελέτες του ειδικώς για τα εξωαστικά ιερά (8) αλλά και της εμφάνισης της λατρείας των ηρώων (9).

Στην ανάλυσή του για τα εξωαστικά ιερά εξηγεί ότι η πρόοδος της κοινωνικότητας των ανθρώπων που προϋποθέτει σεβασμό και συνεργασία, η σημασία τους βρίσκει πλήρη ταύτιση με αυτές τις προϋποθέσεις αφού θεσμοθετούνται πλήθος κανόνων και νόμων που αφορούν στους τρόπους λατρείας και ιερών τελετουργιών. Επίσης τα εξωαστκά ιερά οριοθέτησαν τον χώρο που άνηκε στις πόλεις βοηθώντας να οικοδομηθεί και να αναπτυχθεί μια τοπική ταυτότητα αλλά και τον ορισμό της επικράτειάς του μέσω των διαφόρων πομπών.

Νεότεροι μελετητές έχουν εκφράσει επικρίσεις για την εμμονή του Polignac να δίνει στην θρησκεία πρωτεύοντα ρόλο στην δημιουργία των πρώτων πόλεων. Ο J.M. Hall αντιτείνει το επιχείρημα ότι υπήρχαν ιερά σε πολλούς χώρους στην Ελλάδα, πολύ πριν την δημιουργία των πόλεων όπως για παράδειγμα στη Μένδη της Χαλκιδικής όπου έχουν βρεθεί ιερά αρκετά μακρυά από περιοχές όπου εμφανίστηκαν οι πρώτες πόλεις. (10) Σε αυτό συνηγορεί το γεγονός της εμφάνισης των Αμφικτυονικών ιερών με χαρακτηριστικότερο παράδειγμα την ίδρυση της πρώτης Αμφικτυονίας στον ελληνικό κόσμο, στην περιοχή της αρχαίας Ανθήλης, μερικά χιλιόμετρα μακρυά από την Λαμία, 7 αιώνες πριν τη γέννηση της πόλης (11).

Ειδικώς στην περίπτωση των Αμφικτυονιών, βλέπουμε μια ταύτιση με τον Αριστοτέλη που θεωρεί την πόλη-κράτος συνέχεια του φυλετικού κράτους, αφού και οι Αμφικτυονίες συνστούσαν ένα κοινό Ελλήνων που αποτελούταν από διάφορα ελληνικά φύλα (Μάγνητες, Δωριείς, Δόλοπες, Αχαιοί, Ίωνες, Μαλιείς, κ.λ.π.) οι οποίοι συνεδρίαζαν 2 φορές τον χρόνο στην Αρχαία Ανθήλη και πέραν των πολιτικών και οικονομικών ζητημάτων που ανέκυπταν και συζητούταν από τους εκπροσώπους των πόλεων της μυκηναϊκής εποχής, ιεροποιούσαν την όλη διαδικασία με τις λατρευτικές εκδηλώσεις στο ιερό της Πυλαίας Δήμητρας που δέσποζε στο χώρο. (12) Όπως ακριβώς συνέβη πολύ αργότερα στους Δελφούς και αλλού.

Στο έργο των Claude Mosse και Annie Schnapp- Gourbeillon ¨Επίτομη Ιστορία της Αρχαίας Ελλάδας» εκφράζεται η θέση ότι οι «σκοτεινοί αιώνες» (1200 π.χ. – 800 π.χ.) δεν αφήνουν περιθώρια κατανόησης της θρησκευτικής λατρείας αφού τοποθετείται η εμφάνιση των πρώτων ναών στα τέλη του 9 ου αιώνα και την αυγή του 8 ου , παρ΄όλο την αναφορά εξαιρέσεων όσων αφορά στην αρχιτεκτονική τους (Ηραίον Σάμου). Γεγονός πάντως είναι ότι οι ναοί που εμφανίζονται ταυτόχρονα στις διάφορες πόλεις είναι τοποθετημένοι στο κέντρο κάθε πολίχνης και ανήκουν στην «πολιτεία».

Χαρακτηριστικά είναι και τα παραδείγματα των «ακροπόλεων» (Αθήνα, Κόρινθος, Αισίνη) που όλα είχαν ως βασικό τους στοιχείο έναν ναό που ήταν αφιερωμένος σε κάποιον θεό και συμβόλιζε το «ρίζωμα» της κοινότητας σε συγκεκριμένο χώρο. Εδώ πάντως βλέπουμε και την παραδοχή ότι πολλοί ναοί που εμφανίστηκαν στα κέντρα των πόλεων χτίστηκαν πάνω σε προγενέστερους ναούς χωρίς όμως να μπορεί να αποδειχθεί αν επρόκειτο για τις λατρείες των ίδιων θεών. (13)

Όπως δείχνουν οι θέσεις που παρατέθηκαν, ακόμη κι αν η θρησκεία δεν έπαιξε κύριο ρόλο στην δημιουργία των πόλεων- κρατών, σίγουρα είχε κεντρικό ρόλο στην εξέλιξη και την λειτουργία τους αφού η κάθε πόλη θεσμοθετούσε νόμους για την τήρηση των «Θέσμιων» (14) και τιμωρούσε τους παραβάτες (15) διαβιβάζοντάς την σε σταθεροποιητικό στοιχείο της Πόλης.

 

Ο ΡΟΛΟΣ ΤΗΣ ΗΡΩΟΛΑΤΡΕΙΑΣ

Όπως προείπαμε πολλοί ναοί χτίστηκαν πάνω στα ερείπια παλαιοτέρων ναών της Μηκυναϊκής εποχής. (16) Εδώ συμφωνεί και ο Polignac ο οποίος δίνει μια άλλη διάσταση στο ζήτημα: η λατρεία των ηρώων που καθιερώθηκε κυρίως από οικογένειες κι όχι από την Πόλη (η οποία καθιέρωσε όπως είδαμε την επίσημη λατρεία των θεών) για να συνδεθεί το παρόν με το απώτερο παρελθόν. Οι διάφορες οικογένειες λάτρευαν με μνημεία και δημόσιες τελετές τους οικογενειακούς ήρωές τους. Τα ταφικά μνημεία δείχνουν ότι κάποιες λατρείες ηρώων είναι πρόσκαιρες και διαρκούν λιγότερο από έναν αιώνα και κάποιες συνεχίζονται και τελικώς γίνονται κοινές λατρείες για την πόλη. Οι πρώτες αναφέρονται σε οικογένειες που δεν διαδραμάτιζαν σπουδαίο ρόλο στην πολιτεία ενώ οι δεύτερες αναφέρονται σε οικογένειες- απόγονες παλιών αριστοκρατικών οικογενειών που ήθελαν να επανακτήσουν το κύρος τους και να παίξουν κυρίαρχο ρόλο στην εξουσία. (17)

Σημαντικότατο επίσης ρόλο έπαιζαν οι μύθοι του ιδρυτή κάθε πόλης ο οποίος λατρευόταν ως ήρωας με διάφορες τελετές αφού ήταν αυτός που καθόριζε τα όρια της πόλης και την κυριαρχία της επ΄αυτών. (18)

Οι Claude Mosse και Annie Schnapp- Gourbeillon από την άλλη, θέτουν το ζήτημα σε άλλη βάση: Ήταν μήπως η δίψα της αριστοκρατίας για την απόκτηση γαιών (άρα πλούτου) που οδήγησε στην ηρωοποίηση των προγόνων τους; (19) ή τα αθάνατα ομηρικά έπη ασκούσαν τόση δύναμη πάνω στις συνήθειες ηρωολατρείας των Ελλήνων; (20)

Το σίγουρο είναι ότι η επιβλητικότητα των Ομηρικών Επών και η γοητεία που άσκησαν στον ελληνικό κόσμο στην αρχαιότητα όπως ασκούν άλλωστε και σήμερα, θα ήταν σίγουρα ικανές να επιβάλλουν λατρείες ηρώων έστω κι αν αυτές οι λατρείες χρειάστηκε να συνδυαστούν με όσα αναφέρθηκαν προηγουμένως περί προσπάθειας απόκτησης ή και διατήρησης γης από διάφορες αριστοκρατικές οικογένειες.

Όπως και στο θέμα του ρόλου της θρησκείας στην διαμόρφωση της Πόλεως-Κράτους, έτσι κι εδώ καταγράφονται πολλές και αντικρουόμενες απόψεις που χρειάζονται περαιτέρω εμβάθυνση και ανάλυση. Βέβαιο όμως είναι, όπως προκύπτει από αυτές τις απόψεις, ότι και η θρησκεία και η ηρωολατρεία διαμόρφωσαν τον χαρακτήρα της Πόλεως- Κράτους και εδραίωσαν τον θεσμό, ανεξαρτήτως των λόγων που τις έφεραν στο προσκήνιο.

 

ΠΑΡΑΠΟΜΠΕΣ

(1) «Ο Αρχαίος Ελληνικός κόσμος», Ελληνική Ιστορία, Τόμος Α, εκδ ΕΑΠ, Πάτρα 2002, σελ. 84.

(2) (ό.π. σελ. 84)

(3) Αριστοτέλης «Πολιτικά», μετάφραση Δημήτριος Παπαδής, τόμος πρώτος, εκδόσεις ΖΗΤΡΟΣ, Θεσσαλονίκη 2006, σελ. 277

(4) Α. Μαζαράκης- Αινιάν, Πρωτογεωμερκή- Γεωμετρική Περίοδο, στο Ιστορία των Ελλήνων τόμος 2: Αρχαϊκοί Χρόνοι, Δομή, Αθήνα 2006, σελ. 80

(5) ό.π., σελ. 80-81

(6) Fr. De Polignac «Η γέννηση της αρχαίας ελληνικής πόλης», MIET, Αθήνα 2000

(7) ό.π., σελ. 61

(8) ό.π., σελ 64-65

(9) ό.π., σελ

(10) J.M. Hall (μετ. Ι.Κ. Ξυδόπουλος), Αρχαία Ελληνική Ιστορία, Η Αρχαϊκή περίοδος 1200-479 π.χ., Θεσσαλονίκη, Ζήτη, 2013, σελ. 131-133

(11) Ευθύμιος Χριστόπουλος, Οι Αφμικτυονίες, έκδοση Δήμου Λαμιέων, 2005 (Σ.Σ: Η χρονολόγηση της εμφάνισης της πρώτης Αμφικτυονίας βασίζεται στο ΠΑΡΙΟ ΧΡΟΝΙΚΟ, που οι σύγχρονοι ιστορικοί δέχονται μόνο ως βοηθητικό στοιχείο και όχι ως ιστορικό τεκμήριο)

(12) ό.π.

(13) Claude Mosse και Annie Schnapp- Gourbeillon ¨Επίτομη Ιστορία της Αρχαίας Ελλάδας», Από την πτώση των Ανακτόρων στην άνοδο της Πόλης, Παρίσι, 1990, σελ 142-147

(14) *Θεσμοί- ήθη και έθιμα

(15) Η Δίκη του Σωκράτη, Πλάτων.

(16) ο.π. 13

(17) Fr. De Polignac «Η γέννηση της αρχαίας ελληνικής πόλης», MIET, Αθήνα 2000, σελ. 192-199.

(18) ό.π. σελ. 204-205

(19) Claude Mosse και Annie Schnapp- Gourbeillon ¨Επίτομη Ιστορία της Αρχαίας Ελλάδας», Από την πτώση των Ανακτόρων στην άνδο της Πόλης, σελ 148-149

(20) ό.π. σελ. 150-153

 

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

1. «Ο Αρχαίος Ελληνικός κόσμος», Ελληνική Ιστορία, Τόμος Α, εκδ ΕΑΠ, Πάτρα 2002.
2. Αριστοτέλης «Πολιτικά», μετάφραση Δημήτριος Παπαδής, τόμος πρώτος, εκδόσεις ΖΗΤΡΟΣ, Θεσσαλονίκη 2006.
3. Α. Μαζαράκης- Αινιάν, Πρωτογεωμερκή- Γεωμετρική Περίοδο, στο Ιστορία των Ελλήνων τόμος 2: Αρχαϊκοί Χρόνοι, Δομή, Αθήνα 2006,
4. Fr. De Polignac «Η γέννηση της αρχαίας ελληνικής πόλης», MIET, Αθήνα 2000.
5. J.M. Hall (μετ. Ι.Κ. Ξυδόπουλος), Αρχαία Ελληνική Ιστορία, Η Αρχαϊκή περίοδος 1200-479 π.χ., Θεσσαλονίκη, Ζήτη, 2013.
6. Ευθύμιος Χριστόπουλος, Οι Αφμικτυονίες, έκδοση Δήμου Λαμιέων, 2005.
7. Claude Mosse και Annie Schnapp- Gourbeillon ¨Επίτομη Ιστορία της Αρχαίας Ελλάδας», Από την πτώση των Ανακτόρων στην άνοδο της Πόλης, Παρίσι, 1990.
8. Η Δίκη του Σωκράτη, Πλάτων, 4 ος π.Χ. αιώνας

Σημείωση "φ": Υπεύθυνος για το άρθρο είναι αποκλειστικά ο αρθρογράφος. Οι θέσεις του είναι προσωπικές και τίθενται σε δημόσιο διάλογο σε πνεύμα ελευθερίας.

Το «διαφορετικό» ως στοιχείο κοινωνικής διάλυσης

 του Δημήτρη Γκίκα

 

Το φαινόμενο της "διαφορετικότητας", στην εποχή του παγκοσμιοποιημένου «ορθοπολιτισμού» και του νεοφιλελευθερισμού, φαίνεται πως συνιστά μια μονήρης πράξη, υπό την έννοια ότι λαμβάνει το άτομο ως υπαρξιακά μονοδιάστατο υποκείμενο που δεν σχετίζεται με το υπόλοιπο σύνολο. Η ίδια η έννοια «διαφορετικότητα», ακόμα κι όταν αναφέρεται σε μια ομάδα πληθυσμού, εκφράζεται ως υπόσταση με ακραία περιθωριακή διάθεση που δεν επιδιώκει κάποια συλλογική αναφορά, αλλά την (αυτο)απομόνωση. Δεν λειτουργεί η διαφορετικότητα ως ποιοτικό συστατικό κοινωνικής ύπαρξης (εμείς μέσα στο σύνολο), αλλά ως διακριτή ποσοτικά και ποιοτικά οντότητα, που εκφράζει εξ ορισμού μία εκ διαμέτρου αντίρροπη δύναμη (εμείς απέναντι στους άλλους). Δεν σέβεται η παγκοσμιοποίηση το διαφορετικό, αλλά το υπερτονίζει συγκριτικά, καθιστώντας το αιτία σάλευσης της κοινωνικής συνοχής.

 

Υπ’ αυτό το πρίσμα, κάθε μορφή διαφορετικότητας δεν ωθείται στο να διεκδικεί μια θέση σ’ ένα κοινωνικό σύνολο, ώστε να μην περιθωριοποιείται, αλλά στο να προσπαθεί «δικαιωματικά» να κυριαρχήσει μέσα σ’ αυτό με όρους καινοφανούς αντεστραμμένης ρατσιστικής και μισαλλόδοξης θεώρησης (εμείς πρέπει να θεωρούμαστε τα πρότυπα, οι ανώτεροι ή οι έχοντες τα πρωτεία), εκβιάζοντας την ίδια τη συνοχή του κοινωνικού συνόλου. Λειτουργεί διαλυτικά, όχι ενωτικά.

 

Σε υγιείς κοινωνίες, κάθε μορφή διαφορετικότητας (σεξουαλική, εθνοτική, θρησκευτική, ανθρώπων με ειδικές ανάγκες κ.ο.κ) είναι ανεκτή, επιτρεπτή, συλλογικά αποδεκτή, σεβαστή και με δυνατότητες προσπέλασης και πρόσβασης ισότιμα σε κάθε μορφή κοινωνικής δραστηριότητας. Βασική προϋπόθεση των παραπάνω η συλλογική αναφορικότητα που διατηρεί τη συνέχεια και το αρραγές του συνόλου. Υπό αυτή την προϋπόθεση, η διαφορετικότητα αντιμετωπίζεται ως μέρος του κοινωνικού συνόλου κι όχι ως ξένο σώμα. Το υφιστάμενο αξιακό σύστημα σ’ αυτές τις κοινωνίες εξελίσσεται ομαλά, διατηρώντας τις θεμελιώδεις αρχές του και φροντίζοντας να εντάξει επιτυχώς σ’ αυτές το σύνολο των ανθρώπων της, ασχέτως του όποιου «διαφορετικού» στοιχείου τους. Το διαφορετικό, μ’ αυτό τον τρόπο, δεν καταντά στοιχείο διαχωρισμού ή περιθωριοποίησης.

 

Σε άρρωστες κοινωνίες, όπως αυτές που παράγει η σύγχρονη παγκοσμιοποίηση, μορφές διαφορετικότητας άλλοτε «διαφημίζονται» και υπερπροβάλλονται σκανδαλωδώς, άλλοτε «δημιουργούνται» εκ του μηδενός, άλλοτε εσκεμμένα διατηρούνται ή/και πολλαπλασιάζονται οι συνθήκες αναπαραγωγής τους, με σκοπό να τεθούν ως θεμέλιο αέναης σύγκρουσης, να αποτελούν αφορμή πολιτικής μωρολογίας ή/και «πολεμικής» ρητορικής και να δημιουργούν συνθήκες προσβολής της κοινωνικής νόρμας, πολλές φορές με την εσκεμμένη και προπαγανδιστική παραγωγή ενοχικών συμπλεγμάτων σ’ όσους δεν κατατάσσονται σ’ αυτό το «διαφορετικό». Σ’ αυτές, λοιπόν τις «κοινωνίες» κυριαρχεί η προθετικότητα κατάργησης του υφιστάμενου αξιακού συστήματος και των αρχών που διατηρούν την κοινωνική συνοχή. Αντίθετα, επικρατεί το χάος, ο νόμος της «ζούγκλας», η αγελαία συμπεριφορά, οι ισοπεδωτικές λογικές και, εν τέλει, η αδυναμία σχηματισμού ομογενών δομικών χαρακτηριστικών, καθιστώντας τες έρμαια κάθε μορφής χειραγώγησης, οικονομικο-πολιτικού ελέγχου και πάσης φύσεως εκμετάλλευσης.

 

Στην έννοια της «διαφορετικότητας» που προάγεται από τον σύγχρονο παγκοσμιοποιημένο «ορθοπολιτισμό», εκτός του ξεκάθαρα αντικοινωνικού χαρακτήρα, κυριαρχεί επιπλέον και μια σοβαρή αντίφαση: ενώ ο «σεβασμός» στις ατομικές διαφορές θεωρείται sine qua non conditio (απαραίτητη προϋπόθεση), ο σεβασμός αυτός δεν επεκετίνεται σε επίπεδο συλλογικών ιδιαιτεροτήτων. Για παράδειγμα, οι ξεχωριστές πολιτισμικές ιδιαιτερότητες, η διαφορετική κουλτούρα που συναντάται σε ένα έθνος, τα διακριτά στοιχεία που καθιστούν ένα λαό μοναδικό, απορρίπτονται και μάλιστα a priori, καθώς θεωρούνται εξ ορισμού «διαλυτικά στοιχεία» των σύγχρονων παγκοσμιοποιημένων κοινωνιών! Η αντίφαση αυτή καθιστά έωλη την έννοια της ανεκτικότητας που, υποτίθεται, πρεσβεύει η ατομική διαφορετικότητα, παράλληλα, όμως καταδεικνύει προδήλως την προθετικότητα της σύγχρονης παγκοσμιοποίησης, που δεν είναι άλλη από την ομογενοποίηση των πολιτιστικών στοιχείων.

 

Η κύρια προθετικότητα της ομογενοποίησης των πολιτισμικών διαφορών εξηγεί την υπερπροβολή των ατομικών ιδιαιτεροτήτων. Τα άτομα προγραμματίζονται να αναπτύσσουν «άμυνες» απέναντι στο κοινωνικό σύνολο και τα αξιακά συστήματα που αυτό πρεσβεύει. Αρνούνται να ενσωματωθούν σ’ αυτά, θεωρώντας μάλιστα την άρνηση αυτή ως μορφή ελευθερίας. Με τον τρόπο αυτό, όμως αδυνατούν να σχηματίσουν κοινούς δεσμούς με τους συνανθρώπους τους, τους οποίους εθίζονται να αντιμετωπίζουν πάντα ως εχθρούς. Αυτή η στάση δεν αποτελεί μονάχα στοιχείο κοινωνικής διάλυσης, αλλά στρέφεται και κατά πολλών άλλων συλλογικών εννοιών, όπως αυτή της σχολικής κοινότητας, της ακαδημαϊκής κοινότητας, της εργασιακής κοινότητας, των κοινών ιστορικών διαδρομών, της εθνικής ταυτότητας. Έτσι, δημιουργούμε χαλαρές κοινωνικές δομές όπου η απουσία συμπαγών αξιακών συστημάτων δεν επιτρέπει στις κοινότητες να διεκδικούν τα δίκαιά τους. Μοναδικό κοινό στοιχείο αποτελεί ακριβώς ένα άναρχο περιβάλλον, αδόμητο, χαώδες που αποκαλείται «πολυπολιτισμικό», που δεν διαθέτει κανένα κοινό πολιτιστικό ή πολιτισμικό στοιχείο. Πρόκειται για μια ομαδοποίηση ανθρώπων χωρίς κοινά αξιακά συστήματα, χωρίς κοινές πεποιθήσεις, χωρίς κοινή ταυτότητα, χωρίς τίποτε να τους ενώνει, άρα χωρίς τίποτε να τους διευκολύνει στη διεκδίκηση κοινών αγαθών. Σε μια τέτοια «δομή» μπορείς να είσαι σκλάβος, αλλά να νομίζεις ότι είσαι ελεύθερος, επειδή σου επιτρέπεται ένα όριο ατομικών επιλογών σε ελάχιστα και πολλές φορές επουσιώδη ζητήματα.

 

Ως συμπέρασμα, οι λεγόμενες "ανοικτές" ή "πολυπολιτισμικές" κοινωνίες στην πραγματικότητα αντιστρατεύονται θεμελιώδη χαρακτηριστικά του ανθρώπινου "κοινωνείν", όπως η συνεκτικότητα, η συνέργεια, η ύπαρξη οργανωμένων συλλογικών προτύπων στη βάση μιας διαρκούς αλληλεπίδρασης και αλληλοαναφορικότητας. Είναι οι κοινωνίες, στις οποίες "ο άνθρωπος για τον άνθρωπο είναι λύκος"...

 

Δρ. Δημήτρης Ε. Γκίκας,
Φιλόλογος, Μ.Α.,
Διδάκτωρ Πολιτικής Φιλοσοφίας & Φιλοσοφίας της Τέχνης

 

Σημείωση "φ": Υπεύθυνος για το άρθρο είναι αποκλειστικά ο αρθρογράφος. Οι θέσεις του είναι προσωπικές και τίθενται σε δημόσιο διάλογο σε πνεύμα ελευθερίας.

 

 

Σκέψεις περί της εκλογής νέου Προέδρου της Δημοκρατίας.

 

Του Άρη Πετράκη
03/10/2024

 

Το 2025 λήγει η θητεία της Προέδρου της Δημοκρατίας (στο εξής: ΠτΔ) και θα γίνει η εκλογή νέου ΠτΔ από τη Βουλή. Το καλοκαίρι που πέρασε ξεκίνησε από πολιτικούς και δημοσιογράφους η δημόσια συζήτηση για τα πρόσωπα που θα προταθούν για τη θέση του ΠτΔ και για τις πολιτικές εξελίξεις που πιθανώς προκαλέσει η διαδικασία εκλογής του.

Για παράδειγμα, στις 21-6-2024 αναρτήθηκε στην ιστοσελίδα της εφημερίδας «Το Βήμα» άρθρο με τίτλο «Γιατί η εκλογή Προέδρου της Δημοκρατίας δεν θα είναι μια τυπική υπόθεση» και υπότιτλο «Οι πολιτικές εξελίξεις και τα σενάρια γύρω από την Προεδρική εκλογή. Πού θα αναζητήσει συμμάχους ο Κυριάκος Μητσοτάκης;»[1]. Στο ανωτέρω άρθρο αναφέρεται ότι «Μετά την αναθεώρηση του 2019, η Βουλή δεν διαλύεται αν ο υποψήφιος δεν λάβει στην τρίτη ψηφοφορία τα 3/5 του συνόλου των βουλευτών, δηλαδή 180 ψήφους, και δεν προκηρύσσονται εκλογές. Πρόεδρος της Δημοκρατίας αναδεικνύεται όποιος/α συγκεντρώσει στην τέταρτη ψηφοφορία την απόλυτη πλειοψηφία, 151 ψήφους. Αν ούτε αυτό γίνει κατορθωτό, τότε στην πέμπτη και τελευταία ψηφοφορία αρκεί η σχετική πλειοψηφία, κάτω από 151 βουλευτές, χωρίς να ορίζεται κατώτερο όριο. Ένας Πρόεδρος της Δημοκρατίας με τόσο μικρή αποδοχή και κομματικά «χρωματισμένος» δεν θα έχει το κύρος να επιτελέσει τα λιγοστά του καθήκοντα, τα οποία όμως δεν είναι ασήμαντα, καθώς στις αρμοδιότητές του ανήκει και η σύγκληση του Συμβουλίου Πολιτικών Αρχηγών.». Από το ανωτέρω απόσπασμα προκύπτει ότι ο αρθρογράφος παραδέχεται πως ο ΠτΔ  έχει λιγοστά καθήκοντα πλην όμως τα θεωρεί σημαντικά και για να υποστηρίξει αυτή την άποψη δίνει ως παράδειγμα την σύγκληση από τον ΠτΔ του Συμβουλίου Πολιτικών Αρχηγών.

Σε άλλο άρθρο με τίτλο «Ζητείται δεξιός Πρόεδρος της Δημοκρατίας», που αναρτήθηκε στην ειδησεογραφική ιστοσελίδα News 24/7 στις 29-6-2024, προτείνονται ως πιθανοί υποψήφιοι ΠτΔ οι «δεξιοί» Αντώνης Σαμαράς, Κώστας Καραμανλής, Κώστας Τασούλας και Παναγιώτης Πικραμμένος και αναλύονται οι λόγοι για τους οποίους θα μπορούσε να επιλεγεί καθένας από αυτούς. Από το ανωτέρω άρθρο καθίσταται ολοφάνερο ότι η κυβέρνηση μπορεί να εκλέξει «δεξιό» ΠτΔ. Κατά συνέπεια, τυχόν επιλογή μη «δεξιού» ΠτΔ θα πρέπει να αιτιολογηθεί πολιτικά από την «δεξιά» κυβέρνηση της Ν.Δ.

Μετά από τα πρώτα δημοσιεύματα περί της εκλογής ΠτΔ, ο Πρωθυπουργός φέρεται να δήλωσε ότι το πρόσωπο του ΠτΔ πρέπει να έχει ευρύτερη αποδοχή και έσπευσε να σταματήσει την όποια δημόσια συζήτηση επί του θέματος δηλώνοντας ότι η συζήτηση θα ανοίξει τον Φεβρουάριο του 2025, όπως προκύπτει από άρθρο που αναρτήθηκε στην ιστοσελίδα της εφημερίδας «Η Ναυτεμπορική» στις 16-7-2024 με τίτλο «Κ. Μητσοτάκης: δεν θα αποφασίσω μόνος μου για Πρόεδρο Δημοκρατίας»[2].

Αναμένοντας την επανέναρξη του δημοσίου διαλόγου για την εκλογή του νέου ΠτΔ αξίζει κανείς να παρατηρήσει ότι κάποιοι προσπαθούν να αποκρύψουν από τους πολίτες ότι μετά από την αναθεώρηση του Συντάγματος το 2019, η εκλογή του ΠτΔ μπορεί να γίνει από την εκάστοτε κυβέρνηση, που έχει την πλειοψηφία των βουλευτών, χωρίς να χρειάζεται να συνεργαστεί ή να υποστηριχθεί από κόμματα ή βουλευτές της αντιπολίτευσης.

Συγκεκριμένα, σύμφωνα με το άρθρο 32 του αναθεωρημένου Συντάγματος του 2019[3], η εκλογή ΠτΔ επιτυγχάνεται με μία διαδικασία που μπορεί να περιλάβει από μία έως πέντε διαδοχικές ψηφοφορίες στη Βουλή, μεταξύ των οποίων προβλέπεται κάθε φορά η πάροδος χρονικού διαστήματος πέντε ημερών. Αν επιτευχθεί η εκλογή ΠτΔ σε οποιαδήποτε ψηφοφορία, εννοείται ότι οι υπόλοιπες παραλείπονται. Συγκεκριμένα, για την εκλογή ΠτΔ στην πρώτη και τη δεύτερη ψηφοφορία απαιτείται η θετική ψήφος 200 βουλευτών, στην τρίτη ψηφοφορία απαιτείται η θετική ψήφος 180 βουλευτών, στην τέταρτη ψηφοφορία απαιτείται η θετική ψήφος τουλάχιστον 151 βουλευτών και στην πέμπτη ψηφοφορία απαιτείται μόνο σχετική πλειοψηφία. Επομένως, θεωρητικά, στην πέμπτη ψηφοφορία μπορεί να εκλεγεί ΠτΔ ακόμα και με την θετική ψήφο 1 βουλευτή, αν όλοι οι υπόλοιποι βουλευτές απέχουν. Συνεπώς, μπορεί να εκλεγεί ΠτΔ στην πρώτη ψηφοφορία ή το αργότερο στην πέμπτη ψηφοφορία, δηλαδή μετά από 24 ημέρες.

Στο παρελθόν, πριν από την αναθεώρηση του Συντάγματος, η εκάστοτε κυβέρνηση έκανε πολιτικά παζάρια και συμφωνίες κάτω από το τραπέζι με κόμματα και βουλευτές της αντιπολίτευσης, ώστε να μη βρεθεί σε αδυναμία εκλογής ΠτΔ, που θα οδηγούσε σε πτώση της κυβέρνησης και προκήρυξη βουλευτικών εκλογών. Το πολιτικό παζάρι μεταξύ των κομμάτων εξουσίας ενίοτε περιελάμβανε στοιχεία πολιτικού εκβιασμού. Για παράδειγμα, αν κυβερνούσε η «δεξιά» αλλά δεν είχε τους βουλευτές που χρειαζόταν για να εκλέξει ΠτΔ, τότε η κυβέρνηση πρότεινε έναν «κεντρώο» ή «αριστερό» για τη θέση του ΠτΔ, ώστε να τον ψηφίσουν τα υπόλοιπα κόμματα και το αντίστροφο. Έτσι προέκυπτε δήθεν ισορροπία στην πολιτική ζωή ενώ στην πραγματικότητα τα κόμματα εξουσίας μοίραζαν μεταξύ τους την πίτα της εξουσίας. Για να δικαιολογηθεί αυτή η πρακτική είχαν αναγάγει την συναίνεση των κομμάτων εξουσίας στην εκλογή ΠτΔ σε δήθεν θέσφατο. Τα κόμματα εξουσίας ισχυρίζονταν διαχρονικά ότι ο ΠτΔ πρέπει να είναι άτομο ευρείας αποδοχής, που εκφράζει όλους ή όσο το δυνατόν περισσότερους πολίτες. Ουδέποτε εξήγησαν γιατί το ίδιο δεν θα έπρεπε να ισχύει για την Κυβέρνηση και γενικότερα όλες τις θέσεις της εκτελεστικής εξουσίας...

Από τη νέα συνταγματική διάταξη (άρθρο 32) σε συνδυασμό με το γεγονός ότι η εκάστοτε κυβέρνηση διαθέτει την απόλυτη πλειοψηφία των βουλευτών (τουλάχιστον 151) προκύπτει ότι αυτή έχει την δυνατότητα να εκλέξει ως ΠτΔ το πρόσωπο της επιλογής της χωρίς να εξαρτάται από τα λοιπά κόμματα και βουλευτές της αντιπολίτευσης. Επομένως, είναι βέβαιο ότι το 2025 το κυβερνόν κόμμα θα μπορεί να εκλέξει όποιον επιθυμεί ως ΠτΔ. Η μοναδική περίπτωση μη εκλογής προσώπου της αρεσκείας του κυβερνόντος κόμματος ως ΠτΔ, ειδικά στην τέταρτη ψηφοφορία, θα ήταν αν ένας ικανός αριθμός βουλευτών του καταψήφιζε τον προτεινόμενο ΠτΔ ή απείχε από την ψηφοφορία και ταυτόχρονα δεν ψήφιζαν τον προτεινόμενο ΠτΔ βουλευτές άλλων κομμάτων, ώστε να υπάρξουν 151 θετικές ψήφοι. Το σενάριο αυτό φαίνεται ως σενάριο επιστημονικής φαντασίας, αν αναλογιστούμε πόσες φορές έχει επιβληθεί η λεγόμενη «κομματική πειθαρχία» στους βουλευτές της Ν.Δ. αλλά και άλλων κομμάτων ακόμα και για απλά νομοσχέδια. Αλλά και σε μία τέτοια περίπτωση, θα ακολουθήσει η πέμπτη ψηφοφορία, όπου είναι βέβαιο ότι θα εκλεγεί ΠτΔ. Σε κάθε περίπτωση, τυχόν εκλογή ΠτΔ με σχετική πλειοψηφία στην πέμπτη ψηφοφορία, σύμφωνα με το αναθεωρημένο Σύνταγμα, θα αποτρέψει τυπικά την προσφυγή σε βουλευτικές εκλογές λόγω αδυναμίας εκλογής ΠτΔ, όπως συνέβαινε παλαιότερα, όμως πολιτικά θα μεταφραστεί ως απόσυρση της εμπιστοσύνης της Βουλής στην Κυβέρνηση.

Παρότι είναι ξεκάθαρο ότι η κυβέρνηση της Ν.Δ. δεν έχει ανάγκη τα λοιπά κόμματα για να εκλέξει ΠτΔ, τα Μ.Μ.Ε. συνεχίζουν να αναπαράγουν το παραμύθι της Κυβέρνησης περί ανάγκης ευρείας συναίνεσης επί του προσώπου του ΠτΔ. Τα καθεστωτικά Μ.Μ.Ε. διαδίδουν ότι ο Πρωθυπουργός κρατάει κλειστά τα χαρτιά του μέχρι νεωτέρας, λες και οι πολίτες αγωνιούν για το αποτέλεσμα ή δεν ξέρουν ότι η Κυβέρνηση θα εκλέξει το πρόσωπο της αρεσκείας της, είτε θέλουν είτε δεν θέλουν οι βουλευτές της αντιπολίτευσης. Το πρόσωπο της αρεσκείας της Κυβέρνησης ή του Πρωθυπουργού δεν είναι σίγουρο ότι θα είναι κάποιος «δεξιός» παρά τα σχετικά δημοσιεύματα με τα οποία εσωκομματικοί αντίπαλοι πιέζουν πολιτικά τον Πρωθυπουργό. 

Σε κάθε περίπτωση, μόνο οι αδαείς, που δεν ασχολούνται με την πολιτική, συνεχίζουν να πιστεύουν ότι το πρόσωπο του ΠτΔ, από όποιον πολιτικό χώρο κι αν προέρχεται, θα κάνει την διαφορά υπηρετώντας έναν «διακοσμητικό» θεσμό. Αξίζει να θυμηθούμε ότι κατά την περίοδο της οικονομικής κρίσης αρκετοί πολίτες δημοκρατικών πεποιθήσεων πίστευαν ότι ο ΠτΔ θα έκανε παρεμβάσεις κατά των μνημονίων, θα ανέπεμπε νομοσχέδια στη Βουλή, δεν θα υπέγραφε κάποια Προεδρικά Διατάγματα κλπ. Όλοι αυτοί διαψεύσθηκαν από τα γεγονότα. Στην πραγματικότητα, και όχι στην πολιτική θεωρία, το αξίωμα του ΠτΔ είναι σχεδόν «διακοσμητικό» για τη λειτουργία του πολιτεύματος, όπως προκύπτει τυπικά από τις αρμοδιότητές του αλλά και ουσιαστικά από τον τρόπο άσκησης αυτών από τους διατελέσαντες ΠτΔ. Μάλιστα στη συνείδηση των περισσοτέρων πολιτών το αξίωμα του ΠτΔ είναι απόλυτα «διακοσμητικό» και όχι σχεδόν «διακοσμητικό».

Συνεπώς, η δημόσια συζήτηση για την εκλογή νέου ΠτΔ ουδεμία αξία έχει από τη στιγμή που οι πραγματικές του εξουσίες είναι ελάχιστες (π.χ. απονομή χάριτος σε καταδικασμένους εγκληματίες, σύγκληση Συμβουλίου Πολιτικών Αρχηγών). Στο σημείο αυτό αξίζει να θυμηθούμε τα Συμβούλια Πολιτικών Αρχηγών, που πραγματοποιήθηκαν προ μίας δεκαετίας περίπου χωρίς τη Χρυσή Αυγή και το Κ.Κ.Ε., για να κατανοήσουμε την σπουδαιότητα (!!!) της σύγκλησής τους από τον ΠτΔ…

Εν κατακλείδι, και σε άλλα κράτη ο ανώτατος άρχοντας έχει «διακοσμητικό» ρόλο, όπως για παράδειγμα ο βασιλιάς της Σουηδίας, αλλά τουλάχιστον σ’ αυτά τα κράτη ο ανώτατος άρχοντας συνδέεται με την ιστορία της χώρας. Στον ελληνικό λαό γεννώνται αρκετά ερωτήματα περί της εν γένει λειτουργίας του θεσμού του ΠτΔ. Οι Έλληνες ΠτΔ τί εξαιρετικό έπραξαν μέχρι σήμερα, ώστε να λαμπρύνουν τον θεσμό και να γραφτούν στην ιστορία; Τί παραπάνω είναι από διεκπεραιωτές διαδικασιών για τις οποίες απαιτείται για τυπικούς λόγους η υπογραφή τους (π.χ. διορισμός υπουργών, σύσταση προξενικών γραφείων, μεταθέσεις δικαστικών λειτουργών); Μετά από 100 ή 200 χρόνια, αν υπάρχει Ελληνισμός, οι ιστορικοί θα γράφουν για τα πολιτικά παζάρια για την εκλογή του εκάστοτε ΠτΔ, που τυπικά είναι ο αρχηγός των Ενόπλων Δυνάμεων, ή για τους πολέμους τους οποίους διεξήγαγαν Εθνικοί Κυβερνήτες και βασιλείς-στρατηλάτες; Τα κόμματα εξουσίας αποφεύγουν συστηματικά να δώσουν απαντήσεις σε τέτοιου είδους ερωτήματα ουσίας και επιμένουν να στηρίζονται σε θεωρίες περί ΠτΔ ευραίας αποδοχής, συναίνεσης των κομμάτων κ.ο.κ. ακόμα και τώρα που κάτι τέτοιο δεν είναι απαραίτητο για την εκάστοτε κυβέρνηση.

 

 

ΠΗΓΕΣ:

Το Βήμα, 21-6-2024: «Γιατί η εκλογή Προέδρου της Δημοκρατίας δεν θα είναι μια τυπική υπόθεση», https://www.tovima.gr/2024/06/21/politics/giati-i-eklogi-proedrou-tis-dimokratias-den-tha-einai-mia-typiki-ypothesi/

News 24/7, 29-6-2024: «Ζητείται δεξιός Πρόεδρος της Δημοκρατίας», https://www.news247.gr/magazine/politics/ziteitai-dexios-proedros-tis-dimokratias/

Η Ναυτεμπορική, 16-7-2024: «Κ. Μητσοτάκης: δεν θα αποφασίσω μόνος μου για Πρόεδρο Δημοκρατίας», https://www.naftemporiki.gr/politics/1716977/k-mitsotakis-den-tha-apofasiso-monos-moy-gia-proedro-dimokratias/

[1] https://www.tovima.gr/2024/06/21/politics/giati-i-eklogi-proedrou-tis-dimokratias-den-tha-einai-mia-typiki-ypothesi/

[2] https://www.naftemporiki.gr/politics/1716977/k-mitsotakis-den-tha-apofasiso-monos-moy-gia-proedro-dimokratias/

[3] Φ.Ε.Κ. Α΄  211/2019.

 

Σημείωση "φ": Υπεύθυνος για το άρθρο είναι αποκλειστικά ο αρθρογράφος. Οι θέσεις του είναι προσωπικές και τίθενται σε δημόσιο διάλογο σε πνεύμα ελευθερίας.